Cənab səfir, sağ əl sağ qulağa daha yaxındır, elə deyilmi?


¹ 08 (101) 06 dekabr 2017-íÿ ñîð



Yüklə 0,67 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/8
tarix12.10.2018
ölçüsü0,67 Mb.
#73533
1   2   3   4   5   6   7   8

4

¹ 08 (101) 06 dekabr 2017-íÿ ñîð

Òîëûøîí Ñÿäî



Allahverdi Bayrami

(idomə, sıftəş navminə numrədə)

*

Im 2-3 rujədə duməyəndı bino bə hodison



şəv,  ya  ruj  bıbu,  i  ləzən  Şəvqıli  yodo

beşedənıbe.  Qa  ıştəni  qınoko  qətedəbe:  “

Bəmı çı ozo oriz bəbe ki, şim bə zoə votıme:

”Boçi bə kinon odyəsedəş?” Zoon ğaydəy

bə  kinon  diyə  bəkanəni?!  Nıvində-nızınə,

bə odəmi xosyəti bələd nıbə, bə jıqo çoçinə

hərəkəti ro doy çekonə bə çımı ağıli nışte,

ıştənım bə bəlo eğande?! Im yəğın ki, tale

əmre, jıqoən bəninibe.”

Jıqo fikon kardə kinə dimə kukon həyoku

sı-portə  bedəbe.  Iştən-bəştə  bə  həyəcon

dəşedəbe?  “Çiçbə  oxo  bəmı?  Jıqo  holon

boçi dəvonedəm? Tosə ısə qıləy zoə bəmı

anqıştə  dıroz  kardəş  nıbe.  Çan  qılə  zoon

bəmı  sıxan  ğandəşonbe,  bə  hiç  qıləyni  lıv

peroməm  nıbe,  de  çəşə  ğınə  diyə  kardəm

nıbe.  Zoon  bəmı  nom  noəşonbe:  “Osonə

ledi”. Isə çoknə bey ki, az bə xəto ro dome?”

Qaən Barzo qınoko qətedəbe: “Çanədə

bıvotış,  bini  nohəmoə  hırdəne  ki,  hələ  de

moynə  qəpjəy  çəmi  zınedəni.  Çok,  az  ax-

maxbim,  şitəti  kardıme,  qıləy  sıxanbe

votımeyəni. Bəpe bəmı “kuçə kinə” bəvoti?

Bəçımı  dırozə  bukə  irod  bəqəti,  həmron

arədə  mıni  exroc  bəkəy?”  Jıqo  fikon  əy

ğeyzin əkəy, mışton vi əkəy, əpişe bışu Barzo

sə barışti: “Diyəkə, bə çı ruj noşe mı? Az

bəke, zoə becəvob haşte bəke. Bə i diyən,

bə i hizə perom zoon diyəro bedəbin çımıku.

“Bəje,  bəkışte  əməni,  haydə  bıvitəmon”-

əvotin. Ax,  ım  Barzo!  Bə  i  ləz  çımı  dast

qətışe, mur doşe, dəkırnişe mı bə sinə, pərçim

kardışe bəştə. Hiç pelıvey nızınəme.”

*

Xalə  kədə  Şəvqıli  oroxnə  rujonədə  bə



lıvemon dərhol hiss kardə be, yolnənə, xalə,

xaləkinə  səqınin  Şəvqıli  səpe,  votışone:

“Çiçbə bətı?” Şəvqıli piyəşe co vonon biyəy,

əncəx  ıştə  dıli  təyli  kardeyro,  bə  du-təlbis

votey vərdış nıkardeyro bə i sə əhvolət çıcur

bə,  jəqoən  qəp  jəşe  bo  kəy  muninə  səon.

Xayş kardışe ki, kəy merdon, çımı pı-moə,

boon  nıznon.  Ru  bəben  bə  Kollec,  dave-

kələq  rost  bəkarden,  bəv  sərost  kardey

bəpişone, çəş bebəkan, mıni təmom rısvo-

mələnqu bəkan Kollecədə.

Xıyzonarə  muzakirə  kardışone  ın  ko,

yolnənə votışe:

- Jıqo ə zoə har kiyebu, əcəbbə detı jəqo

rəftor kardəşe. Xıyzonədə iqlə kinəş votənəy,

həmən ve vaxti noxəş bəş votənəy, nozədoştə

yol bəş, ve qulqulon qordınedəş, bə rəsəkəsi

rəsedəş, bə nırəsəkəsi kırtəğə ğandedəş, ıştı

dastədə  xıyzonarə  pı-moə,  məktəbo

muəllimon-hırdənon bə zinhor oməbin. Dı

ruj ni səş bə Kollec, piəy əyoən atamanati

bıkəy, ax, bə zoə zıvoni, dasti ğıbon bışum

ki, çok doəşe ıştı cəvob. Iştəni çəşkə, ıştəni

çok bıbə, aşiş bımand, Xıdo həni ıştı ğənim

vığandəşe.

Xıyzon  qıniye  bəyəndı,  Şəvqıl  vanq

bekardışe-bəməy.  Hay  i  tono  yolnənə

məzəmmət  kardışone,  Xaləkinə  (Sərinqul)

votışe:

-  Nənə,  tı  jıqo  bəmə  dılvandi  doydəş?



Iştı nozə nəvə Kollecədə təhğır kardəşone,

tı ə nohəmoə zoə tərəfi qətedəş? Bəvotemon

bə Şənquli (xaləzoə) bəşe çə zoə nəfəsi ğət

bəkay.


Bı  sıxani  yolnənəən,  Şəvqıliyən  etiroz

kardışe. Yolnənə dəkırnişe Şəvqıl bəştə sinə,

çəy çəş-dim moləşe deştə kolhındə daston

de namə sədo votışe:

-  Dılqi  məbi,  nənə  sıxanon  bəştı  kefi

nıqıni. Tikəy sərtbe, əncəx rost votıme. Tıni

nam bıko, ə zoə bəkay. Hələ i kərə əy biyəş

bə vıjor bə çımı piştaxtə və, əy bıvindom.

Bəvotem bətı əv çıcurə zoəy, ıştı bobiye, ya

ne.


Ujən xıyzon qıniye bəyəndı, bı səfə xalə

daməbe:


- Nənə, tı lap ov peş karde ki təşto? Zoə-

kinə deyəndı dave kardəşone. Bə pəvəndin

ki, zoə biyə ıştı tono, bunum tı əy bəqəm

bəkaş, ya ne?

Yolnənə  qıləy  yolə  ah  kəşəşe,  çəyo  de

arami votışe:

- Çımı balon, tikəy sərvoxt bıbənən, navi

bıvındən. Jıqo bəsə omə hadison bə məhəbbəti

səbəb bedə. Vindəşon:Şəvqıl 2-3 ruje hejo ə

hadisə, ə zoə fik kardedə, ə zoə həni nışte bə

Şəvqıli astə, kinə conədə, rufədə benıbəşe!

Xaləkinə Sərinqul ıştənədə peşbe:

-  Əhuye?  Nənə,  tı  lap  fal  oqarde  ki?

Xıdo jəşe ə zoə! Kiyexo əv, kom vırə paxane?

Hiç bə bilə əvotnim, ıştən bəşem bə Kollec,

ə zoə dı poə bəkam, şobədom!

Yolnənə de barzə sədo qəh-qəh kəşəşe,

sırəy:


-  Vindone?  Sərinqulən  ə  zoə  nıvınde-

nıvinde aşığbə bəy, Ə zoə vinde piyedəşe!

Çı  sıxani  bəpeşt  Sərinqul  rık  kardışe,

fışşə jəşe, şe bəştə mənzıl. Şəvqıl fik-xıyoli

dılədə şe çəy dumo. Xalə sə oşande-oşande

ovaşte bə mətbəx (bə kiyəsə). Yolnənə hələən

votedəbe:

- Əy çımı balon, şımə çı zınedəşon jimon

çiçe? Jimoni bəçəmə sə vardə anə qulqulon

heste ki, əmə əvoni navi famedənimon, ko

çı ko dəvardə bəpeşt dərəsedəmon, əvən ve

vaxti di bedə... 

*

Bərosti,  yolnənə  votəy  nıbu,  Şəvqılən,



Barzoən hejo yəndı fik kardedəbin. Bə sufrə

nışteədə, bə ro beşeyədə, dərsədə bə muhazirə

quş  doədə,  ya  bəvon  oşə  qıləy  cıvon

vindeyədə, har bəjən Barzo bə yod dəşedəbe. 

Bəçəvon sə omə dəvardə əhvolət omedəbe

–mandəbe Şəvqıli çəşi vədə. Çə zoə xıyoli

ha ıştəku rəd kardəbe, əmma ujən omedəbe

mandəbe  de  kinə  rubəru.  Kinə  ətrofo  bə

odəmon oşko famedəbin ki, Şəvqıli şəv-ruj

norohətbıkə  çiyi  heste,  əy  bərk  məşğul

kardedə. Ha pidəşonbe ın sırri omutın, kinə

sırr vadoydənıbe. Əncəx çəy ən nezə rəfiqə

xaləkinə  Sərinqul  çı  koon  çok  xəbədobe,

bəjən-bəjən Şəvqıli pekıştəbe, çəy fikfami,

çı  fikron  kardey,  çı  hisson  dəvoney,  həmə

omutedəbe.  De  çand  saaton  qəp  jəydəbin,

votedəbin, sıredəbin, Barzo har ğədəmi, har

lıvemoni,  har  sıxani  muzakirə  kardedəbin.

Sərinqul ikərəən xəbədo be ki, təmom-kəmol

bə Barzo bənd bə. In zoə nıvinde-nıvinde de

sıdği-dıli bəy aşığ bə. 

*

In  holi  boştə  kəşf  kardeyədə  sıftə-sıftə



Sərinqul  bərk  tarsəy:  “Çımı  xaləkinə

pəvəndiye,  az  boçi  bəy  aşığ  bıbum  oxo?

Lankono zoə tumi siyə? Çanqılə sinifi həmron

çımı  ətrofədə  bənə  villəkə  qardedəbin.  Bə

hiç qılə mərağ nişo doydənım. Penə sinifi

zoon bəmı sıxan ğandedən, ujən de hiç qılə

munasibət soxtənım. Məsəkəs, zınəkəs bəs

bımi  çiç  bəvote?  Əvotnin  ki,  kinə  bəştə

xaləkinə xəyonət kardedə?” Sərinqul deştə

de  malxulon  lolbe.  Ə  sırə-mələnquə  kinə

ikərədə motbe, mande, damə kardəbin, çandi

bə çandon cəvob doydəbe. Jəqonə hiç qəp

jəydənıbe,  ve  vaxti  dəşedəbe  bəştə  hıtə

mənzıl, ya kəy jiyo bə qarajo noəbə təmom

dıləş  təmizkardəbə,  xalçə-palaz  oğandəbə,

bo  kinə  istirohəti,  dərs  hozı  kardeyro  har

curə  şəroit  soxtəbə  “Volqa”  kəretədə  fik-

xıyoli dılədə olaxtəbe, bə dumot şedəbe... 

*

Çı  dıqlə  kinə  səhhət,  lıvemon,  rəftor



təbiətən  ve  həssosbə  Yolnənə  ve  norohət

kardedəbe. Şəvqıliku əparsi:

-  Balə,  çiçbə  bətı?  Boçi  jıqo  emutə

mandəş? Dardı çiçe?

Əvoti:  -  Dərson  ve  qərqin  şedən,  bərk

məşğulim.

Sərinquliku xəbə əstəni:

- Baləma, bətı çiçbə? Motiş, damə-dini

bedəniş, votedəniş-sıredəniş?

Əvoti: - Vindənişon Şəvqıl xıvət kardedə?

Azən çəy xıvəti kardedəm.

Şəvqıl otov əvoy bə Sərinquli:

-  Im  çı  sıxane  votedəş?  Çımı  xıvəti

kardedəş? Bəmı çiç bə ki?

15-16  sinədəbə,  bəstəboloə,  buturumə

andominə kinə Sərinqul bənə bəhi dıço əbi

çı Şəvqıli:

-  Kinə,  tı  hələ  zınedəniş,  bətı  çiçbə?

İtonə məhəbbət tıni puç kardedə.

- İtonə məhəbbət çiçe?

-  Kinə,  kinofilmonədə  vindəəni:  kinə

qıləy  zoə  pidəşe,  əncəx  zoə  bəy  fik  nişe,

meylış bə co kəsiye. İtonə məhəbbət - yəne

tı pidə əy, esəboy əv tını pidəşni, dərəsəyş?

- Lol bıbi, kinə, çımı sə xərob məkə.

- Xaləkinə, çımı ne, ıştı sə xərobe. Iştı sə

çə rujiku xərobbe ki, bə Barzo rast oməyş.

- Çiç bıkəm, bışum daston eğandım bəçəy

qiy, çəy ın dimi-ə dimi maçə bıkəm, bıvotım:

Az  tını  pidəme,  betı  nəfəs  səy  zınedənim,

boy bəmı pəvəndi bıbi?

- Hiç bətı nez mandedəni?

- Kinə, harruj çımı zəhlə bardedə. Eqınedə

çımı dumu, tosə çəmə kəy mıni dəvonedə.

Sıxan ğandedə, zərfəton kardedə, əncəx az

hejo  bəy  kındə  sıxan  kardedəm,  bə  nez

vadoydənim.

- Alə bəştı sə. Kinə, tı xokbəsə bəş ki?

Kinəən ın fırsəti dasto vabədo?

-  Çiç  bıkəm,  bıvotom:  bışamon  çəmə

kəy, oşnə bıkəm tıni deştə xaləkinə Sərinquli?

Həştminə sinifədə handedə, maşalla, bə 25

sinə moynə oşedə, anə sırafiye?

-  Hiç  bətı  təklif  kardedəni  ki,  parkədə

bınəvəmon,  bə  kino  bışəmon,  xəlvətədə

bınıştəmon?

- Ay-hay, kinə, zəmonə əğıle, har çəmi

zınedə,  har  təklifi  kardedə.  Əncəx  az  bəy

quş doydənim. Xaləzoəku, ıştə boonku itot

kardedəm.  Berdəmə  vindışone  mı  dəy,  az

bəpe bə zəmin dəşum. Çə tonoən bəy nısıx

bəkan, bəkueyn əy.

- De əvomə fikfami ıştə kəy xo bəkaş.

Az deştə piyə zoə bə har vırə bəşem, har ko

bəkam, çımı nezə odəmon hiççi əzınin!

- Əveyəni tı Sərinqul, az Şəvqılim!



(hestşe idomə)

KƏRTİNƏ DİMƏ VƏYU

(hekoyə)

Nəriman Tolışi 

Etnoqraf

Ş

ifahi  xalq  yaradıcılığı



xalq  kütləsi  tərəfindən

yaradılan  və  nəsildən-

nəslə  ötürülən  söz  sənətidir.  Bu

yaradıcılığa müxtəlif cür adlar ver-

ilir.  O,  “şifahi  xalq  ədəbiyyatı”,

“şifahi söz sənəti”, “el ədəbiyyatı”,

“ağız ədəbiyyatı”, “folklor” və s.

adlandırılır.

Sayından  asılı  olmayaraq,

dünyanın bütün xalqları öz mənəvi

aləmini  -  təbiətə,  insanlara,  ətraf

mühitə  münasibətini,  arzu  və

istəklərini, sevincini, kədərini məhz

şifahi ədəbiyyatın yaradılması ilə

göstərə  bilmişlər.  Şifahi  xalq

ədəbiyyatının  növləri  və  janrları

da müxtəlifdir. 

Şifahi  xalq  ədəbiyyatı  hər  bir

xalqın  milli  ədəbiyyatının

başlanğıcı,  əzəli  olmaqla,  o  həm

də 

xalqın 


milli-mənəvi

dəyərlərindən 

qidalanan

mədəniyyətdir.  Şifahi  xalq

yaradıcılığı xalqın məişəti, adət və

ənənələri,  inam  və  etiqadı,  milli

bayramları, toy və yas mərasimləri,

təsərrüfat həyatı ilə qırılmaz tellərlə

bağlı olur. 

Hər bir şifahi xalq ədəbiyyatı

nümunəsinin  konkret  yaradıcısı

olur.  Lakin  o,  yazılı  ədəbiyyata

çevrilmədiyi  üçün,  nağılçıdan-

nağılçıya, 

nəsildən-nəslə

ötürülərəkən ilk müəllifi unudulur.

Həm də folklor nümunəsi hər yeni

söyləyici  tərəfindən  dəyişdirilir,

bütövlənir,  saflaşır  və  cilalanır.

Beləliklə  o  bir  şəxsin  düşüncə

məhsulundan bütöv xalqın malına

çevrilir. 

Talış xalqının folklor xəzinəsi

çox  zəngindir.  Nəzərə  alsaq  ki,

Talışın dağlıq əraziləri uzun müddət

tədqiqatçıların nəzərindən kənarda

qalmışdır, təsəvvür etmək çətin ol-

maz ki, buradakı əhalinin sinəsində

nə qədər nağıl, əfsanə, nəğmə, tap-

maca,  holavar  və  s.  folklor

nümunəsi  varaqların  yaddaşına

köçürülməsinin yolunu gözləmişdir.

Həm də təəssüflənirik ki, hər ixtiyar

qoca  dünyasını  dəyişəndə,  yəqin

ki,  təkcə  onun  yaddaşında

düyünlənmiş  neçə-neçə  ağız

ədəbiyyatı incisini itirmiş olmuşuq.

Sovet  dönəmində,  çox  vaxt,

talış folklorunun söylənildiyi dildə

nəşri məhdud olduğu üçün, onlar

Azərbaycan dilinə tərcümə edilmiş,

neçə-neçə  talış  nağılı,  əfsanə,

rəvayət, mahnı, eləcə də, inam və

etiqad  nümunələri  Azərbaycan

(türk) folkloru kimi tanınmışdır.

Bütün  Talışda  olduğu  kimi,

Lerkdə  də  nağılların,  əfsanələrin,

rəvayətin  söylənildiyi  ən  geniş

yayılmış meydanı “Şəvnışt” adlanan

gecə  məclislərində  olurdu.  Payız

və qış aylarının uzun gecələrində

qohumlar,  qonşular,  dost  ailələr

bir-birilərinin evlərinə gedər, həmin

uzun  gecələri  “öldürmək”  üçün

hərfi  mənası  “gecə  oturağı”  olan

Şəvnışt məclisləri keçirərdilər. Bu

vaxt  sinəsi  əfsanə,  nağılla  dolu

nağılçı  baba  və  nənələrimiz

məclisdəkiləri  başına  toplayar,

bildiklərini, eşitdiklərini nağıl edər,

qalanları  sakit  oturub  onları

dinləyərdi.  Bu  zaman  istər  ev

adamları,  istərsə  də  Şəvnıştə

gələnlər  əvvəlcədən  tədarük

gördükləri  meyvə,  sefçək  (qax),

əqerdək, şirniyyat və s. çərəzlərdən

yeyə-yeyə  gecəni  yarı  edərdilər.

“Şənişin”, 

“Dingəxana”

adlandırdıqları  bu  cür  məclisləri

Abşeron  kəndlərində,  dağlıq

ərazilərdə  yaşayan  tatların  da

keçirtdikləri məlumdur (12, s.21). 

(davamı gələn sayımızda)

LERİK RAYONU ZUVAND BÖLGƏSİ ƏHALİSİNİN

MƏNƏVİ MƏDƏNİYYƏTİ  

Şifahi xalq yaradıcılığı



Yüklə 0,67 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə