28
davlat siyosati, fan va madaniyatiga yozuvchining munosabati. Romanda janr
muammosi. Romanda satiraning xalqaro ahamiyati. Svift ijodiy metodi
muammolari.
Sviftning "Gulliverning sayohatlari" romani o'zbek tilida.
Samyuel Richardson - epistolyar roman ijodchisi. Richardson romanlarining
evolyusiyasi. Yozuvchi dunyoqrashi va ijodiy yo'nalishining xarakteri. Ingliz
ma'rifatchilik romanlarida (G. Smollet) realistik yo'nalish taraqqiyoti. Ingliz
ma'rifatchilik romanlarida turli yo'nalishlar (Richardson, Filding, Smollet).
Genri Filding - ma'rifatchilik adabiyotining namoyandasi, dramaturg, romanist,
publitsist. Filding ijodining bosqichlari. Ijodining dastlabki bosqichida Svift
satirik an'anasi davomchisi. ("Jonatan Uayld tarixi"). Fildingning satirik
dramaturgiyasida ingliz siyosiy qurilishi tanqidi. Romanist-Filding ijodi
evolyusiyasi. ("Tom Jons tarixi"). Richardson bilan Filding munozarasi. Filding
dunyoqarashining materialistik negizi. Filding ijodida axloq masalasi. Filding
romanlarida ijobiy qahramon muammosi, xalq obrazi. Filding romanlarida tipiklik
muammosi va syujet qurilishi masalasi. Asarlarining tili. Romanist - Filding
estetik qarashlari. Filding estetikasida kulguning ahamiyati. Filding ijodining
so'nggi davri. ("Ameliya" romani).
XVIII asrda fransuz absolyutizmining yemirilishi. XVIII asrning birinchi yarmida
fransuz adabiyotida oqimlar kurashi, realistik yo'nalish kurashining aks etishi.
Fransua Mari Arue Volter - XVIII asr ma'rifatchisi, shoir va dramaturg, faylasuf
va tarixchi, publitsist va kurashchi sifatida. Volter ijodini davrlashtirish. Volter
dunyoqarashining umumiy xarakteristikasi. Volter va cherkov. Volterning
ma'naviy-falsafiy, ijtimoiy-siyosiy qarashlari. Volter -tarixchi. Volter badiiy ijodi
evolyusiyasi. Volter ijodiy metodi masalasi (klassitsizm va realizmga munosabati).
Volter - dramaturg. "Brut" tragediyasida ozodlik, vatanga sadoqat g'oyalarining
ilgari surilishi. "Zaira" tragediyasida diniy jaholatni tanqid qilgani, "Muhammad"
tragediyasida esa din, cherkov - qalloblik va munofiqlik quroli ekanligi. Volter
ijodida ijtimoiy-siyosiy masalalarning yoritilishi ("Kandid yoki optimizm")
Volterning tarixiy va falsafiy mavzudagi asarlari. Volter ijodining ahamiyati.
Deni Didro - XVIII asr ma'rifatparvari. Didro - ensiklopediya asoschilaridan biri.
Uning falsafiy qarashlari. Didroning dramaturgiya masalasiga munosabati.
Didroning estetikaga oid asarlari va Ovrupoda ma'rifatchilik realizmining
taraqqiyoti. Didroning san'at sohasidagi asarlari ("Nikohsiz o'g'il haqida
suhbatlar", "Dramatik adabiyot to'g'risida", "Tasviriy san'at haqida tajribalar"),
falsafiy asarlari d'Alamber bilan Didro suhbati", "Materiya va harakatning falsafiy
prinsiplari").
Didroning badiiy iste'dodi. "Monaxinya" romanining g'oyasi. Bu ma'rifatchilik
realizmi asari sifatida. "Ramoning jiyani" - dialog shaklida yozilgan asar. XVIII
asr fransuz realistik adabiyoti taraqqiyotida bu asarning ahamiyati. Fransuz
tanqidchiligi. Didro ijodining tarixiy ahamiyati to'g'risida.
Jan-Jak Russo - sentimentalizm oqimining asoschisi. Ijodining davrlari.
Russoning ijtimoiy-siyosiy va tarixiy qarashlari. "Ijtimoiy shartnoma" risolasi
29
yozuvchining siyosiy programmasi sifatida.
Russoning pedagogik qarashlari ("Emil yoki tarbiya to'g'risida"). "Yuliya yoki
yangi Eloiza" romanida ijtimoiy tengsizlikning ko'rsatilishi. Romanda tabiat
masalasi. Ijobiy qahramonlar xarakterining ochilishi. Roman uslubi. Keyingi davr
Ovrupo adabiyotida roman janri taraqqiyotida tutgan o'rni. "Iqror" asarida XVIII
asr fransuz jamiyatining tanqidiy tasvirlanishi. "Iqror"da avtor obrazi. Asarning
keyingi davr avtobiografik romanlariga ta'siri. Russo ijodiy metodining
xususiyatlari. Russo va fransuz romantizmining vujudga kelishi. Russo ijodining
qarama-qarshi tomonlari. Russo ijodining keyingi davr uchun ahamiyati.
Bomarshe - ma'rifatchilik davrining dramaturgi, publitsisti. Ijodining bosqichlari.
Dramaturgiyasining demokratik va realistik yo'nalishi. Bomarshe estetik
qarashlari. ("Evgeniya" pesasiga so'zboshi). Figaro haqidagi trilogiyasi.
"Seviliyalik sartarosh" asarining g'oyaviy mazmuni. "Figaroning to'yi" asarining
siyosiy va badiiy ahamiyati. XVIII asr realistik komediyaning taraqqiyotida
Bomarshe o'rni. 90-yillar ijodida g'ussali kayfiyatning paydo bo'lishi ("Jinoyatkor
ona").
XVIII asrda Germaniyaning iqtisodiy va siyosiy ahvoli. XVIII asr o'rtalarida
milliy madaniyatning rivojlanishi. Nemis ma'rifatchiligining cheklanganligi.
"Bo'ron va tazyiq" adabiy harakati namoyandalari.
Gotxold Efraim Lessing - Germaniyaning milliy birligi uchun kurashgan
ma'rifatparvar adib. Lessing - xalqchil san'at estetikasi nazariyotchisi, xalqchil
san'at uchun kurashchi. Lessingning milliy teatrning vujudga kelishidagi roli,
drama janriga asos soluvchi. Lessingning "Emiliya Galotti" pesasida ijtimoiy
konfliktning qo'yilishi. "Minna fon Barnxelm" asarida yetti yillik urush davridagi
nemis hayotining real kartinasining ko'rsatilishi. Xalq ichidan chiqqan
qahramonlar qiyofasining ochilishi. Lessingning "Donishmand Natan" falsafiy
dramasi. Asarda diniy e'tiqodga bo'lgan erkinlik masalasi. Lessing asarlarining
ahamiyati.
Fridrix Shiller ijodining Shtyurmer davri. Shiller ilk dramaturgiyasining g'oyaviy
yo'nalishi. "qaroqchilar", "Makr va muhabbat" dramalarining g'oyaviy mazmuni.
"qaroqchilar" tragediyasida kurashchanlik, erksevarlik g'oyalarining ilgari
surilishi. Asar qahramonidagi isyonkorlik ruhi. Dramalarida avtor realizmining
kuchi. Shillerning 90-yillar ijodi - tarixiy mavzuga murojaat. Shiller dramalarida
realizm va romantizm. ("Mariya Styuart", "Vallenshteyn", "Orlean qizi"). Shiller
dramalarining uslubi.
Shiller asarlari o'zbek tilida va o'zbek sahnasida.
Iogann Volfgang Gyote - nemis xalqining buyuk adibi. Gyote ijodining
bosqichlari. Gyotening adabiy faoliyatida shtyurmer davrining xususiyatlari.
Gyote ijodining ilk davri estetikasi. "Ges fon Berlixingen" asarida zulmga qarshi
isyonkorlik ruhi. Asarning xalqchilligi. "Yosh Verterning iztiroblari" romanida
hayotiy muammolarning ko'tarilishi. Asarda zulmga, adolatsizlikka, oddiy inson
huquqlarining poymol qilinishiga qarshi isyonkorlik ruhi. Romanning psixologik
va ijtimoiy mazmuni. Romanda Verter qismatining tasvirlanishi. Roman o'zbek