Chet el adabiyoti

 

 

6 

 

avvalgi  VI-V  asrlarda  yashab  o'tgan  tarixiy  shaxslardir.  Geraklni  esa  bizdan  bir 

necha o'n asrlik olis masofa ajratib turadi. 

 Xalqimizda:  "har  qanday  afsona  va  rivoyat  zamirida  oz  bo'lsada,  haqiqat 

mavjuddir",  -  degan  ibora  bor.  Ehtimol,  yunon  xalqi  yaratgan  "Gerakl"  afsonasi 

zamiridagi  haqiqat  tarixda  yunon  mamlakatida  Gerakl  ismli  xalq  qahramoni 

yashab o'tganligidir... 

 2-mavzu: 

 KADIMGI ADABIY YoDGORLIKLAR  

                                                       Reja: 

 1. Xomerning "Illiada" va "Odisseya" dostonlari 

 2. Dostonda kaxramonlar timsoli 

 3. Eramizdan avvalgi 5-4 asrtardagi yunon adabiyoti 

  

 Qadimgi  adabiy  yodgorliklar  sifatida  XOMERning  "Iliada"  va  "Odisseya" 

dostonlarini ko'rsatish mumkin. Har ikki dostonning mavzusi Troya afsonalaridan, 

ya'ni yunonlar bilan troyaliklar o'rtasida bo'lib o'tgan urush rivoyatlaridan olingan. 

Xomer dostonlarida aks ettirilgan jamiyat taraqqiyotining bosqichlari. 

 "Iliada" dostoni 15700 misradan iborat bo'lib, 24 bobga bo'lingan. Asarning bosh 

mavzusi  -  Axill  g'azabini  kuylash.  Axill  -  yunonlar  bahodiri.  Uning  bahodirligi 

do'sti  Patrokl  uchun  troyaliklarga  qarshi  jangga  kirib,  troya  bahodiri  Gektorga 

qarshi  kurashida  ko'rinadi.  "Iliada"  -  "Jangnoma"  bo'lsa,  "Odisseya"  - 

"Sayohatnoma"dir. "Odisseya" dostonida Troya urushining bosh qaqramonlaridan 

biri, Itakiya shohi Odisseyning sarguzashtlari hikoya qilinadi. 

 "Iliada"  va  "Odisseya"  dostonlari  xalq  og'zaki  adabiyoti  asosida  yaratilgan 

qaqramonnomaning  klassik  namunasi  sifatida.  Dostonlarning  syujet  qurilishi, 

badiiy darajasi. Dostonlarning yaratilish usuli - realistik usul. 

 "Iliada"  va  "Odisseya"  qahramonlari  -  harbiy  demokratiya  va  urug'chilik 

jamoasining  inqirozga  yuz  tuta  boshlagan  davridagi  yunon  qabilalarining 

orzularini ifodalovchi asarlardir. 

 Dostonlarda  xudolar  va  odam  qahramonlar  obrazi;  ularning  insoniyligi, 

hayotiyligi, xarakterlarining individualligi. 

 Xomer dostonlarining uslubi, badiiy vositalardan foydalanishi. "Iliada"ning qodir 

Mirmuhamedov tomonidan qilingan o'zbekcha tarjimasi. 

 Ma'lumki,  tarixiy  o'tmishdagi  muhim  voqealar  to'g'risida  qahramonlik  dostonlari 

hamma xalqlarda, jumladan, o'zbek xalqida ham bor. Xomer dostonlari bilan O'rta 

Osiyo xalqlarining mardlik, bahodirlik dostonlaridan biri - "Alpomish" o'rtasidagi 

yaqinlik. 

 Bu o'rinda o'xshashliklar ko'p. Xomer masalasi. 

 Xomer  har  qanday  sevimli  shoirdek,  avvalo  har  bir  kitobxonning  shaxsiy 

emotsional  tuyg'ulariga  murojaat  qiladi.  Uning  qarashlarida  abadiy  va  azaliy 

muammolargina  emas,  keyingi  barcha  zamonlarga  tegishli  da'vatlar ham seziladi. 

Bizningcha, har bir hozirgi kitobxon ham bu qadimiy eposlarda davrimizning eng 

dolzarb muammosi - urush va tinchlik haqida o'zini hayajonlantiruvchi mulohaza 

---

 

 

7 

 

va his-tuyg'ularni topadi. Ovro'po xalqlari adabiyotlarining eng yaxshi namunalari 

ezgulik  va  insonparvarlik  g'oyalari  bilan  sug'orilar  ekan,  bunda  qadim  yunon 

eposlarining  ta'siri  yo'q  deb  bo'lmaydi.  Jumladan,  Xomer  hatto  o'zining  eng 

sevimli  qahramoni  Axillning  ham  intiqom  iztirobida  es-hushini  yo'qotib 

vahshiyona  qon  to'kishini  kechirmaydi.  U  mehmondo'st  qo'shnisiga  xiyonat  qilib 

urush  boshlanishiga  sabab  bo'lgan  troyaliklarga  ham  insoniy  bir  shafqat  tilaydi, 

O'z  shaharlarini,  bolalarini,  hayotlarini  himoya  qilishga  majbur  bo'lgan,  o'z 

shahzodasi  Parisning  kasriga  qolgan  troyaliklarga  xayrixohlik  bildiradi.  Biroq 

oddiy  kishilarga  bo'lgan  bu  xayrixohlik  hech  bir  joyda  yovuzlikni  oqlash, 

xiyonatni 

xaspo'shlash 

tusini 

olmaydi. 

Axloqiy 

pozitsiyaning 

bunday 

mustahkamligi, hayotbaxshligi, ezgulik va halollikka, jahoniy uyg'unlik va mangu 

go'zallikka intilish - bu dostonlarning umrboqiyligini ta'min etgan. 

 Nazarimizda,  dostonlarning  barcha  xalqlar,  barcha  zamonlar  uchun  barhayotligi 

sabablaridan yana biri - she'riyat dahosining qalam va kalom qudratidir. 

 Yunon  adabiyotidagi  didaktik  eposning  eng  birinchi  namunasi  Gesiodning 

"Mehnat  va  kunlar"  poemasidir.  Asar  inson  mehnatining  ulug'ligi,  adolatning 

barqarorligi  va  mehnat  ahlining  tirikchiligi  yo'lida  uchraydigan  turli  masalalar 

haqidagi  nasihatlar  shaklida  yozilgandir.  Asarga  kirgan  "qirg'iy  bilan  Bulbul" 

masalida  shoir  zamonidagi  ijtimoiy  tengsizlik  ifodalangan.  Zo'ravonlik  hukmron 

bo'lgan  zamonda  faqirlar  uchun  yagona  chora  -  mehnat  qilish  va  mehnat  orqali 

tirikchilik o'tkazish degan fikrni ilgari suradi. 

 Eramizgacha  bo'lgan  VII-VI  asrlarda  yunon  jamiyati  va  madaniyati.  Yunon 

hayotida  ro'y  bergan  ijtimoiy  siyosiy  o'zgarishlar  natijasi  o'laroq  adabiy  janr 

sifatida lirikaning paydo bo'lishi. 

 Yunon  tilidagi  "Lirika"  cholg'u  asbobi  "lira"dan  olingan  bo'lib,  musiqa  bilan 

aytiluvchi  she'r  degan  mazmunni  bildiradi.  Har  bir  lirik  shoir  ham,  muallif  ham 

bastakor  bo'lgan.  Keyinchalik  lirikaning  Yamb  va  elegiya  turlari  adabiy  janrga 

aylandi. Shu bilan birga yakka shaxs tomonidan ijro etiladigan - monodik lirika va 

xor  lirikasi  vujudga  keldi.  qadimgi  yunon  she'riyatida  qofiya  bo'lgan  emas,  lekin 

ohangdorlikni  belgilovchi  vazn  bo'lgan.  Manbalarning  bergan  ma'lumotiga  ko'ra 

yunon lirikasi boy va rang-barang bo'lgan. Elegik lirikaning vazni ham, mazmuni 

ham  epik  dostonlarga  yaqin  turadi.  Yamb  -  hazil  -  mutoibani,  tanqidiy  fikrlarni 

ifoda etuvchi she'riy asar. 

 Bizga  ma'lum  bo'lgan  eng  qadimgi  elegiyanavis  shoir  Kallindir,  Elegiyalarida 

vatanni  himoya  qilishga  da'vat  etadi.  Bu  mavzu  shoir  Tirtey  ijodida  davom 

etdirilib,  she'rlarida  Sparta  lashkarlarini  vatanni  muhofaza  qilishga,  dushmanga 

nisbatan  shafqatsiz  bo'lishga  chaqiradi.  Shoiring  ta'biricha,  jangchining  oliy 

fazilati  -  botirlik  va  jasoratdir.  Shu  bilan  birga  qo'rqoqlik,  nomardlikni  qattiq 

qoralaydi.  Tirteyning  elegiyalari  butun  yunon  olamida  keng  tarqalgan.  Shoirning 

she'rlari jangga ketayotgan lashkarlarning jangovar qo'shig'iga, maktab talabalarini 

vatanparvarlik ruhida tarbiyalovchi darslikka aylangan. 

 Arxilox  ijodida  insonning  shaxsiy  tuyg'ulari  o'z  ifodasini  topgan.  Uning 

poeziyasida  boshidan  kechirgan  og'ir  hayoti,  alamli  muhabbati  tasvirlanadi. 

---