Christianitatis latinae sermo et litterae institutiones II

Exemplaria virtutum in omnibus Veteris Testamenti libris explanantur.

diuinum ad patres resultauit oraculum, ut, cum egrederentur ad bellum, tuba canerent, cuius sonitu dominus reminisceretur populi sui, quo petitum conferret auxilium plus quae misericordiae suae incentiua cognoscens, et in diebus laetitiae suae, in numeniis suis concinerent tubarum sono unde et Dauid ait: canite in initio mensis tuba, in die frequenti sollemnitatis uestrae. ueniet igitur nobis dies sollemnitatis et iam adpropinquat.

canamus tuba tamquam in proelium progredientes, canamus tuba, ut adnuntiemus sollemnitatis diem. simul nobis et certamen imminet et uictoria repromittitur. uictoria nostra crux Christi est, tropaeum nostrum pascha est domini Iesu. sed ille ante est proeliatus, ut uinceret, non quo ipse egeret certamine, sed ut nobis formam bellandi ante praescriberet et postea daret gratiam triumphandi.

certamen nostrum ieiunium est. denique ieiunauit saluator. et sic ad eum temptator accessit. et primum gulae direxit spiculum dicens: si filius dei es, dic lapidi huic, ut panis fiat. ille cibum uelut escam laquei praetendit, ut sic inlaquearet adpetentiam corporalem, dominus ieiunium praetulit, ut laqueos temptatoris, ut uincula dissolueret.

denique sic habes scriptum: non in solo pane uiuit homo, sed in omni uerbo dei. illo laqueo Adam fuerat strangulatus, hac absolutione diabolicae quaestionis omnis homo est liberatus. magna uirtus ieiunii, denique tam speciosa militia est, ut ieiunare delectaret et Christum, tam ualida, ut ad caelum homines eleuaret.

et ut humanis magis quam diuinis utamur exemplis, de Heliae ieiuno ore uox missa caelum clausit sacrilego populo Iudaeorum. etenim cum a rege Achab altare esset idolo constitutum, ad uerbum prophetae tribus annis et sex mensibus ros pluuiae non cecidit super terram. digna poena, quae intemperantiam congrue coherceret, ut caelum inpiis clauderetur, qui terrena polluerant. dignum etiam, ut ad condemnationem regis sacrilegi propheta ad uiduam in Sarepta Sidoniae mitteretur, quae quoniam deuotionem cibo praetulit, meruit ut ariditatis publicae sola non sentiret aerumnam. itaque non defecit hydria polenta, cum torrentis fluenta deficerent. quid eius reliqua contexam? ieiunus filium uiduae ab inferis resuscitauit, ieiunus pluuias ore deposuit, ieiunus ignis deduxit e caelo, ieiunus curru raptus ad caelum et quadraginta dierum ieiunio diuinam adquisiuit praesentiam. tunc denique plus meruit, quando amplius ieiunauit.

De Nabuthe Ieszraelita (c.394)⁹³
V

21 ¹ Post verba autem hæc, tempore illo vinea erat Naboth Jezrahelitæ, quæ erat in Jezrahel, juxta palatium Achab regis Samariæ.

² Locutus est ergo Achab ad Naboth, dicens : Da mihi vineam tuam, ut faciam mihi hortum olerum, quia vicina est, et prope domum meam : daboque tibi pro ea vineam meliorem, aut si commodius tibi putas, argenti pretium, quanto digna est. ³ Cui respondit Naboth : Propitius sit mihi Dominus, ne dem hæreditatem patrum meorum tibi. ⁴ Venit ergo Achab in domum suam indignans, et frendens super verbo quod locutus fuerat ad eum Naboth Jezrahelites, dicens : Non dabo tibi hæreditatem patrum meorum. Et projiciens se in lectulum suum, avertit faciem suam ad parietem, et non comedit panem. ⁵ Ingressa est autem ad eum Jezabel uxor sua, dixitque ei : Quid est hoc, unde anima tua contristata est ? et quare non comedis panem ?

⁶ Qui respondit ei : Locutus sum Naboth Jezrahelitæ, et dixi ei : Da mihi vineam tuam, accepta pecunia : aut, si tibi placet, dabo tibi vineam meliorem pro ea. Et ille ait : Non dabo tibi vineam meam. ⁷ Dixit ergo ad eum Jezabel uxor ejus : Grandis auctoritatis es, et bene regis regnum Israël. Surge, et comede panem, et æquo animo esto : ego dabo tibi vineam Naboth Jezrahelitæ.
⁸ Scripsit itaque litteras ex nomine Achab, et signavit eas annulo ejus, et misit ad majores natu, et optimates, qui erant in civitate ejus, et habitabant cum Naboth. ⁹ Litterarum autem hæc erat sententia : Prædicate jejunium, et sedere facite Naboth inter primos populi :

¹⁰ et submittite duos viros filios Belial contra eum, et falsum testimonium dicant : Benedixit Deum et regem : et educite eum, et lapidate, sicque moriatur.

NV

21
1 Postea autem factum est hoc. Vinea erat Naboth Iez rahelitae, quae erat in Iezrahel iuxta palatium Achab regis Samariae.
2 Locutus est ergo Achab ad Naboth dicens: “ Da mihi vineam tuam, ut faciam mihi hortum holerum, quia vicina est et prope domum meam. Daboque tibi pro ea vineam meliorem aut, si tibi commodius putas, argenti pretium quanto digna est ”.
3 Cui respondit Naboth: “ Propitius mihi sit Dominus, ne dem hereditatem patrum meorum tibi ”.
4 Venit ergo Achab in domum suam tristis et indignans super verbo, quod locutus fuerat ad eum Naboth Iezrahelites dicens: “ Non dabo tibi hereditatem patrum meorum ”. Et proiciens se in lectulum suum avertit faciem ad parietem et non comedit panem.
5 Ingressa est autem ad eum Iezabel uxor sua dixitque ei: “ Quid est hoc, unde anima tua contristata est? Et quare non comedis panem? ”. 6 Qui respondit ei: “ Quia locutus sum Naboth Iezrahelitae et dixi ei: Da mihi vineam tuam, accepta pecunia; aut, si tibi placet, dabo tibi vineam pro ea. Et ille ait: “Non dabo tibi vineam meam” ”.
7 Dixit ergo ad eum Iezabel uxor eius: “ Grandis auctoritatis es et bene regis regnum Israel! Surge et comede panem et aequo esto animo; ego dabo tibi vineam Naboth Iezrahelitae ”.
8 Scripsit itaque litteras ex nomine Achab et signavit eas anulo eius et misit ad maiores natu et ad optimates, qui erant in civitate eius et habitabant cum Naboth.
9 Litterarum autem haec erat sententia: “ Praedicate ieiunium et sedere facite Naboth in capite populi
10 et submittite duos viros filios Belial contra eum, et testimonium dicant: “Maledixisti Deum et regem”; et educite eum et lapidate, sicque moriatur ”.

¹¹ Fecerunt ergo cives ejus majores natu et optimates, qui habitabant cum eo in urbe, sicut præceperat eis Jezabel, et sicut scriptum erat in litteris quas miserat ad eos : ¹² prædicaverunt jejunium, et sedere fecerunt Naboth inter primos populi. ¹³ Et adductis duobus viris filiis diaboli, fecerunt eos sedere contra eum : at illi, scilicet ut viri diabolici, dixerunt contra eum testimonium coram multitudine : Benedixit Naboth Deum et regem : quam ob rem eduxerunt eum extra civitatem, et lapidibus interfecerunt. ¹⁴ Miseruntque ad Jezabel, dicentes : Lapidatus est Naboth, et mortuus est. ¹⁵ Factum est autem, cum audisset Jezabel lapidatum Naboth et mortuum, locuta est ad Achab : Surge, et posside vineam Naboth Jezrahelitæ, qui noluit tibi acquiescere, et dare eam accepta pecunia : non enim vivit Naboth, sed mortuus est. ¹⁶ Quod cum audisset Achab, mortuum videlicet Naboth, surrexit, et descendebat in vineam Naboth Jezrahelitæ, ut possideret eam.
¹⁷ Factum est igitur sermo Domini ad Eliam Thesbiten, dicens : ¹⁸ Surge, et descende in occursum Achab regis Israël, qui est in Samaria : ecce ad vineam Naboth descendit, ut possideat eam. ¹⁹ Et loqueris ad eum, dicens : Hæc dicit Dominus : Occidisti, insuper et possedisti. Et post hæc addes : Hæc dicit Dominus : In loco hoc, in quo linxerunt canes sanguinem Naboth, lambent quoque sanguinem tuum.

11 Fecerunt ergo cives eius maiores natu et optimates, qui habitabant cum eo in urbe, sicut praeceperat eis Iezabel et sicut scriptum erat in litteris, quas miserat ad eos.

12 Praedicaverunt ieiunium et sedere fecerunt Naboth in capite populi;
13 et ingressi duo viri filii Belial sederunt contra eum et illi, ut viri diabolici, dixerunt contra eum testimonium coram multitudine: “ Maledixit Naboth Deum et regem ”. Quam ob rem eduxerunt eum extra civitatem et lapidibus interfecerunt;
14 miseruntque ad Iezabel dicentes: “ Lapidatus est Naboth et mortuus est ”.
15 Factum est autem cum audisset Iezabel lapidatum Naboth et mortuum, locuta est ad Achab: “ Surge, posside vineam Naboth Iezrahelitae, qui noluit tibi acquiescere et dare eam, accepta pecunia; non enim vivit Naboth, sed mortuus est ”.
16 Quod cum audisset Achab, mortuum videlicet Naboth, surrexit et descendebat in vineam Naboth Iezrahelitae, ut possideret eam.
17 Factus est igitur sermo Domini ad Eliam Thesbiten dicens:
18 “ Surge et descende in occursum Achab regis Israel, qui est in Samaria; ecce est in vinea Naboth, ad quam descendit, ut possideat eam.
19 Et loqueris ad eum dicens: Haec dicit Dominus: Occidisti, insuper et possedisti! Et post haec addes: Haec dicit Dominus: In loco, in quo linxerunt canes sanguinem Naboth, lambent tuum quoque sanguinem ”.
Dives est "custos non dominus, administrator non arbiter".⁹⁴

1. 1. Nabuthae historia tempore uetus est, usu cottidiana. Quis enim diuitum non cottidie concupiscit aliena? Quis opulentissimorum non exturbare contendit agellulo suo pauperem atque inopem auiti ruris eliminare finibus? Quis contentus est suo? Cuius non inflammet diuitis animum uicina possessio? Non igitur unus Achab natus est, sed quod peius est cottidie Achab nascitur et numquam moritur huic saeculo. Si unus occidat, adsurgunt plurimi, plures qui rapiant quam qui amittant. Non unus Nabuthae pauper occisus est; cottidie Nabuthae sternitur, cottidie pauper occiditur. Hoc metu percitum humanum genus cedit iam suis terris, migrat cum paruulis pauper onustus pignore suo, uxor sequitur inlacrimans, tamquam ad bustum prosequatur maritum. Minus tamen deplorat illa, quae deflet suorum funera, quia etsi amisit coniugis praesidium, sepulchrum tenet, etsi filios non tenet, tamen exules non

dolet, non ingemit grauiora funeribus tenerae prolis ieiunia.

2. Quousque extenditis, diuites, insanas cupiditates? Numquid soli habitabitis super terram? Cur eicitis consortem naturae et vindicatis vobis possessionem naturae?

In commune omnibus, divitibus atque pauperibus, terra fundata est: cur vobis ius proprium soli, divites, adrogatis? Nescit natura divites, quae omnes pauperes generat. Nudos fundit in lucem, nudos recipit terra quod edidit. Nescit natura discernere quando nascimur, nescit quando deficimus. Omnes similes creat, omnes similes gremio claudit sepulcri. Quis discernat species mortuorum? Redoperi terram et, si potes, divitem deprehende. Eruderato paulo post tumulum et, si cognoscis, egentem argue nisi forte hoc solo, quod plura cum divite pereunt.
Expositio Evangelii secundum Lucam L.X (c.a.390)

Numerus librorum incertus est (6 10). Unum Novi Testamenti Evangelium commentatus est, maximum opus referens plures homilias. Liber III est tractatus in forma epistulae. Sequitur Origenem (I II), Eusebium (III), Hilarium. Cladem apud Adrianopolim ut finem mundi fere interpretatur. In hoc opere illud invenitur: "Nupta peperit, sed virgo generavit" (2,43).

Scripturi in euangelii librum, quem Lucas sanctus pleniore quodam modo rerum dominicarum distinctione digessit, stilum ipsum prius exponendum putamus; est enim historicus. nam licet scriptura diuina mundanae euacuet sapientiae disciplinam, quod maiore fucata uerborum ambitu quam rerum ratione subnixa sit, tamen si quis in scripturis diuinis etiam illa quae miranda illi putant quaerit, inueniet tria sunt enim quae philosophi mundi istius praecellentissima putauerunt, triplicem scilicet esse sapientiam, quod aut naturalis sit aut moralis aut rationalis. haec tria iam et in ueteri testamento potuimus aduertere. quid enim aliud significant tres illi putei, quorum unus est uisionis, alius abundantiae, tertius iuramenti, nisi triplicem istam in patriarchis fuisse uirtutem?

Rationalis puteus uisionis eo quod ratio uisum mentis acuat et animi purget optutum, ethicus puteus abundantiae eo quod cedentibus allophylis, quorum specie uitia corporis figurantur, uiuae Isaac liquorem mentis inuenit purum enim profluunt boni mores et bonitas ipsa popularis abundat aliis sibi restrictior tertius puteus iuramenti, hoc est sapientiae naturalis, quae ea quae supra naturam uel naturae sunt conprehendat; quod enim adfirmat et quasi deo teste iuratur etiam diuina conplectitur, cum dominus naturae fidei testis adhibetur.

Quid etiam tres libri Salomonis, unus de prouerbiis, alius ecclesiastes, tertius de canticis canticorum, nisi trinae huius ostendunt nobis sapientiae sanctum Salomonem fuisse sollertem? qui de rationabilibus et ethicis in prouerbiis scripsit, de naturalibus in ecclesiaste, quia uanitas uanitantium et omnia uanitas quae in hoc mundo sunt constituta; uanitati enim creatura subiecta est, de mirabilibus autem et rationabilibus in canticis canticorum, eo quod cum animae nostrae amor uerbi caelestis infunditur et rationi mens sancta quadam societate conectitur, admiranda mysteria reuelantur.

Euangelistis quoque quam putas defuisse sapientiam, quorum alii cum uariis generibus sint referti, singuli tamen diuerso genere praestant? est enim uere sapientia naturalis in libro euangelii, qui scribitur secundum Iohannem. nemo enim, audeo dicere, tanta sublimitate sapientiae maiestatem dei uidit et nobis proprio sermone reserauit.

Transcendit nubes, transcendit uirtutes caelorum, transcendit angelos et uerbum in principio repperit et uerbum aput deum uidit. quis autem moralius secundum hominem singula persecutus quam sanctus Matthaeus edidit nobis praecepta uiuendi?
De Officiis [Ministrorum] L.III (a.c.389 1)⁹⁵
Deus mundum non redemit per dialecticam (Fid. ad Grat. 1,5,42).

Philosophia inutilis est ac perniciosa, quinimmo haereticorum magistra (Exp. Ps.118, 22,10). Ergo ad officia ministrorum Ecclesiae exponenda vestigia ac praecepta Ciceronis ad Marcum Filium, cum altioribus ex Sacris Scripturis praeceptis componenda sunt. Primas habent partes Dei intelligentia potius quam scientia, caritas quam iustitia, gratia quam humanae virtutes. Ita stoicismus fit universalis ethica ingressurus per saecula in altiores regiones Christianismi.

Neque pagano utitur sermone, qui contra Symmachum vehementer pugnaverat ut vir Romanus factus Christianus.

Hoc opus et vituperatur a lutheranis et a christianis dialogus habetur.⁹⁶

At structura pagana novis impletur christianis meditationibus et supernaturali spiritu. Fortasse scienter Ciceroni innititur ad sacras extollendas scripturas adque hortandos non solum ministros sed etiam paganos ad suscipiendam christianam veritatem.

In libro I (De Honesto) offici definita notione, de pudore et de quattuor cardinalibus virtutibus, hic primum ita appellatae, disserit: prudentia, iustitia - praesertim liberalitas et benevolentia - fortitudo, temperantia: “Haec vera fortitudo est, quam habet Christi athleta, qui nisi legitimo certamine non coronatur” (I,36).

Praecepta et evangelica consilia non secus ac apud stoicos distinguuntur, qui officia media a perfectis seiungebant: "Officium autem omne aut medium, aut perfectum est, quod aeque Scripturarum auctoritate probare possumus. Habemus etenim in Evangelio dixisse Dominum: Si vis in vitam aeternam venire, serva mandata. Dixit ille: Quae? Iesus autem dixit illi: Non homicidium facies, non adulterabis, non facies furtum, non falsum testimonium dices; honora patrem et matrem; et: Diliges proximum tuum sicut teipsum (Mt 19,17). Hae sunt media officia, quibus aliquid deest. Denique dicit illi adolescens: Omnia haec custodivi a iuventute mea: quid adhuc mihi deest? Ait illi Iesus: Si vis perfectus esse, vade, vende omnia bona tua, et da pauperibus, et habebis thesaurum in caelo, et veni, sequere me. Et supra ita est scriptum, ubi diligendos inimicos, et orandum dicit pro calumniantibus et persequentibus nos, et benedicere maledicentes (Mt 5,44); hoc nos facere debemus, si volumus perfecti esse, sicut Pater noster, qui in caelo est, qui super bonos et malos solem iubet radios suos fundere, et pluvia et rore terras universorum sine ulla discretione pinguescere (Mt 5,45). Hoc est igitur perfectum officium, quod kato/rtwma dixerunt Graeci, quo corriguntur omnia, quae aliquos potuerunt lapsus habere" (CIC., off. 1,3,8   AMBR., off. 1,11,36ss).

In libro II (de Utili) docet id esse utile, quod sit cum pietate copulatum: summum bonum est Deum cognoscere; summum utile est amare suaviter, affabiliter, omnibusque virtutibus:

136. Hoc maximum incentivum misericordiae, ut compatiamur alienis calamitatibus, necessitates aliorum, quantum possumus, iuvemus; et plus interdum quam possumus. Melius est enim pro misericordia causas praestare, vel invidiam perpeti, quam praetendere inclementiam; ut nos aliquando in invidiam incidimus, quod confregerimus vasa mystica, ut captivos redimeremus,⁹⁷ quod arianis displicere potuerat; nec tam factum displiceret, quam ut esset quod in nobis reprehenderetur. Quis autem est tam durus, immitis, ferreus cui displiceat quod homo redimitur a morte, femina ab impuritate barbarorum, quae graviores morte sunt, adolescentulae, vel pueruli, vel infantes ab idolorum contagiis, quibus mortis metu inquinabantur?

137. Quam causam nos etsi non sine ratione aliqua gessimus, tamen ita in populo prosecuti sumus, ut confiteremur, multoque fuisse commodius astrueremus, ut animas Domino quam aurum servaremus. Qui enim sine auro misit apostolos, ecclesias sine auro congregavit.⁹⁸ Aurum Ecclesia habet, non ut servet, sed ut eroget, et subveniat in necessitatibus. Quid opus est custodire quod nihil adiuvat? An ignoramus quantum auri atque argenti de templo Domini Assyrii sustulerint? Nonne melius conflant sacerdotes propter alimoniam pauperum, si alia subsidia desint, quam ut sacrilegus contaminata asportet hostis? Nonne dicturus est Dominus: Cur passus es tot inopes fame mori? Et certe habebas aurum, ministrasses alimoniam. Cur tot captivi deducti in commercio sunt, nec redempti, ab hoste occisi sunt? Melius fuerat ut vasa viventium servares, quam metallorum.

138. His non posset responsum referri. Quid enim diceres: Timui ne templo Dei ornatus deesset? Responderet: Aurum sacramenta non quaerunt: neque auro placent, quae auro non emuntur. Ornatus sacramentorum redemptio captivorum est. Vere illa sunt vasa pretiosa, quae redimunt animas a morte. Ille verus thesaurus est Domini, qui operatur quod sanguis eius operatus est. Tunc vas Dominici sanguinis agnoscitur, cum in utroque viderit redemptionem; ut calix ab hoste redimat, quos sanguis a peccato redimit. Quam pulchrum, ut cum agmina captivorum ab ecclesia redimuntur, dicatur: Hos Christus redemit! Ecce aurum quod probari potest, ecce aurum quo redimitur pudicitia, servatur castitas.

139. Hos ergo malui vobis liberos tradere, quam aurum reservare. His numerus captivorum, hic ordo praestantior est, quam species poculorum. Huic muneri proficere debuit aurum Redemptoris, ut redimeret periculantes. Agnosco infusum auro sanguinem Christi non solum irrutilasse, verum etiam divinae operationis impressisse virtutem redemptionis munere.

140. Tale aurum sanctus martir Laurentius Domino reservavit, a quo cum quaererentur thesauri Ecclesiae, promisit se demonstraturum. Sequenti die pauperes duxit. Interrogatus ubi essent thesauri quos promiserat, ostendit pauperes dicens: Hi sunt thesauri Ecclesiae. Et vere thesauri, in quibus Christus est, in quibus fides est. Denique Apostolus ait: Habemus thesaurum in vasis fictilibus (2 Cor 4,7). Quos meliores thesauros habet Christus, quam eos in quibus se esse dixit? Sic enim scriptum est: Esurivi, et dedistis mihi manducare: sitivi, et dedistis mihi bibere: hospes eram, et collegistis me (Mt 25,35). Et infra: Quod enim uni horum fecistis, mihi fecistis (Mt 35,40). Quos meliores Iesus habet thesauros, quam eos in quibus amat videri?

141. Hos thesauros demonstravit Laurentius, et vicit, quod eos nec persecutor potuit auferre. Itaque Ioachim [Rex Iudae] qui aurum in obsidione servabat, nec dispensabat alimoniae comparandae, et aurum vidit eripi, et se in captivitatem deduci. Laurentius, qui aurum Ecclesiae maluit erogare pauperibus, quam persecutori reservare, pro singulari suae interpretationis vivacitate sacram martyrii accepit coronam. Numquid dictum est sancto Laurentio: Non debuisti erogare thesauros Ecclesiae, vasa sacramentorum vendere?
De fide Libri V (ad Gratianum Augustum)⁹⁹

Contra Arianos, instante Gratiano, duo libri scripti sunt a.377 378, cum imperator moveret contra Gothos ut opem ferret avunculo Valenti (Arianismi sectatori). Catholica doctrina exponitur Athanasii, contra Concilium Ariminense (a.359) et Constantium II. Addidit postea tres libros in quibus non tantum de Spiritu Sancto sed altius pervestigat quaestiones et obiectiones Palladii episcopi ariani Ratiariae (Bulgaria NE) et aliorum haereticorum contra divinitatem Filii.

L. PRIMVS, 1. Regina Austri uenit audire sapientiam Solomonis, ut in libro Regnorum legimus. Hiram quoque rex ad Solomonem misit, ut cognosceret eum. Tu quoque, sancte imperator Gratiane, ueteris imitator historiae, fidem meam audire uoluisti. Sed non ego Solomon, cuius mirere sapientiam; neque tu unius gentis, sed totius orbis Augustus fidem libello exprimi censuisti, non ut disceres, sed probares.

2. Quid enim discas, imperator auguste, quam ab ipsis incunabulis pio fouisti semper adfectu? Priusquam te, inquit, formarem in utero matris tuae, noui te, et priusquam exires de uulua, sanctificaui te. Ergo sanctificatio non traditur, sed infunditur. Et ideo diuina dona custodi! Quod enim nemo te docuit, utique deus auctor infudit.

3. Petis a me fidei libellum, sancte imperator, profecturus ad proelium. Nosti enim fide magis imperatoris quam uirtute militum quaeri solere uictoriam. Nam et Abraham trecentos decem et octo duxit ad bellum et ex innumeris tropaea hostibus reportauit signoque dominicae crucis et nominis quinque regum uictriciumque turmarum subacto robore et ultus est proximum et filium meruit et triumphum. Iesus quoque, filius Naue, hostes, quos totius exercitus manu ualida superare non poterat, septem tubarum sacerdotalium sono uicit, ubi "ducem militiae caelestis" agnouit. Ergo et tu uincere paras, qui Christum adoras, uincere paras, qui fidem uindicas, cuius a me libellum petisti.

4. Mallem quidem cohortandi ad fidem subire officium quam de fide disceptandi; in altero enim religiosa confessio est, in altero incauta praesumptio. Sed quoniam neque tu cohortatione indiges neque ego excusandi liber, ubi pietatis officium est, audax negotium uerecunda occasione suscipiam, ut de fide pauca disceptem, de testimoniis plura contexam.

5. De conciliis id potissimum sequar, quod trecenti decem et octo sacerdotes tamquam Abrahae electi iudicio consona fidei uirtute uictores uelut tropeum, toto orbe subactis perfidis, extulerunt, ut mihi uideatur hoc esse diuinum, quod eodem numero in conciliis fidei habemus oraculum, quo in historia pietatis exemplum.

6. Adsertio autem nostrae fidei haec est, ut unum deum esse dicamus neque ut gentes filium separemus neque ut Iudaei natum ex patre ante tempora et ex uirgine postea editum denegemus neque ut Sabellius patrem confundamus et uerbum, ut eundem patrem adseramus et filium, neque ut Fotinus initium fili ex uirgine disputemus neque ut Arrius plures credendo et dissimiles potestates plures deos gentili errore faciamus, quia scriptum est: Audi Istrahel, dominus deus tuus dominus unus est.

7. Deus enim et dominus nomen magnificentiae, nomen est potestatis, sicut ipse dicit: Dominus nomen est mihi, et sicut alibi propheta adserit: Dominus omnipotens nomen est ei. Dominus ergo et deus, uel quod dominetur omnibus uel quod spectet omnia et timeatur a cunctis.

8. Si ergo unus deus, unum nomen, potestas una est trinitatis.

De Sacramentis L.VI ¹⁰⁰

Non de omnibus sed de tribus sacramentis baptismi, confirmationis, eucharistiae agit, deque dominica oratione. De auctore et tempore diu disputatum est. Sex capita sermonum ad neobaptizatos diriguntur. Diviniora et potiora sunt Sacramenta Christianorum quam Iudaeorum, ut est veritas pro figuris; sacramenta ecclesiae sunt 'transitus a peccato ad vitam, a culpa ad gratiam, ab inquinamento ad sanctificationem' (S 1,12). 'Multo maiora sunt quae non videntur quam quae videntur. Aliud est enim elementum, aliud consecratio, aliud opus, aliud operatio. Non aqua omnis sanat, sed aqua sanat quae habet gratiam Christi' (S 1,10.15); panis iste panis est ante verba Sacramentorum, ubi acesserit consecratio de pane fit caro Christi (S 4,14.23). 'Levitam vidisti, sed minister est Christi' (S 1,6); tangit sacerdos calicem... salit in vitam aeternam (S 5,2); noli considerare corporum figuras sed ministeriorum gratias. 'Si quotiescumque effunditur sanguis, in remissionem peccatorum effunditur, debeo illum semper accipere ut semper mihi peccata dimittat. Qui semper pecco, semper debeo habere medicinam. Medicina est coelestis venerabile sacramentum' (S 4,28.25).