18
Şamil
Nəcəfov
lərində bəzi məskənlər buna misal ola bilər. Kür-Araz mədəniyyətinin son
dövrlərində və orta tunc dövrünün əvvəllərində maldar tayfaların aparıcı
mövqelər tutması, yarımköçəri maldarlığın meydana gəlməsi, metal ema-
lının inkişafı, Yaxın Şərq və Ön Asiyanın sivilizasiyaları ilə sıx əlaqələr
məhsuldar qüvvələrin əhəmiyyətli dərəcədə inkişafına, izafi məhsulun xeyli
miqdarda yaranmasına, ictimai təbəqələşmənin dərinləşməsinə, bu bölgədə
məskunlaşmış tayfaların iqtisadi, siyasi və mənəvi həyatında mühüm dəyi-
şikliklərə gətirib çıxarırdı.
Bütün bu dəyişikliklər etnik-siyasi proseslərə də təsir göstərməyə bil-
məzdi. Arxeoloji materiallar bu dövrdə əhalinin xeyli dərəcədə çoxalmasını,
iri tayfa ittifaqlarının meydana gəlməsini, tayfalardaxili münasibətlərin mü-
rəkkəbləşməsini, lokal hərbi toqquşmaların artmasını göstərir. Maldar tayfa-
ların yeni ərazilərdə məskunlaşması ilə əlaqədar olaraq Kiçik Qafqazın, de-
mək olar ki, hər yerində yaşayış məskənlərinin, habelə möhkəmləndirilmiş
qalaların sayı artmağa başladı.
Məlumdur ki, əkinçilik təsərrüfatına nisbətən maldarlıq daha çox izafi
məhsul verirdi. Belə ki, insanlar özlərinə lazım olandan artıq ət və süd məh-
sulları toplayırdılar ki, bu da ərzaq artığına səbəb olurdu. Ərzaq artığını
əlində cəmləşdirən ayrı-ayrı şəxslər isə tayfanın adlı-sanlı üzvlərinə çevrilir
və ictimai-sinfi bərabərsizliyin əsası qoyulurdu. Dağ-mədən sərvətlərinin və
sənətkarlığın inkişafı hesabına artan izafi məhsul ayrı-ayrı şəxslərdə və
ailələrdə cəmləşir, ibtidai icma mühitində zadəganlar nəslinin meydana
gəlməsinə şərait yaradırdı. Bu dövrə aid qəbir abidələri də sərvətlərin top-
lanmasını və zadəganların meydana gəlməsini isbat edir. Xeyli sərvətin tay-
fa başçılarının əlində toplanmasını onları xarici hücumlardan qoruyan çox-
saylı müdafiə tikililərinin mövcudluğu da sübut edir. Bu tikililər nəinki çox-
lu insan kütləsinin gərgin və məqsədyönlü əməyindən, habelə hərbi toqquş-
ma təhlükəsinin xeyli artmasından xəbər verir.
Ədəbiyyat:
1.
Наджафов Ш.Н. Некоторые результаты исследований памятников эпо-
хи бронзы на территории Гянджа-Казахского региона / Актуальная ар-
хеология: археологические открытия и современные методы исследова-
ния (Тезисы научной конференции молодых ученых Санкт-Петербур-
га), РАН ИИМК, Санкт-Петербург 22-23 апреля 2013 г. СПБ, 2013, Изд-
во РАН, c. 88-89.
2.
Наджафов Ш.Н. Результаты археологических раскопок на поселении
Сарвантепе в 2010-2012 годах / Новые материалы и методы археологи-
ческого исследования (Материалы II Международной конференции мо-
лoдых ученых). Москва, 19-21 марта 2013 г. ИА РАН, Москва, 2013,
Изд-во ИА РАН, c. 85-87.
3.
Nəcəfov Ş.N. Tunc dövrünün mədəni-tarixi inkişafının təbii coğrafi şərait