Çİn y a z I s I y L e yazilmiş b a r b a r glossalari m e s e L e s I

306 L. LİGETİ 

için bu durum sonradan mühim bir karışıklık doğurmamıştır. IV. devirden 

itibaren seslerinin seslerini verdiğini yukarda söy­

lemiştik. Bu yodise consonanslar u veya w seslerinden önce geldikleri takdirde, 

yeni bir kelime başı sesi vermişlerdir. Bu sesler de bugüne kadar tamamiyle 

muhafaza edilmemiştir. Bu duruma göre, seslerinin gelişmesini 

şöyle tesbit edebiliriz : 

I - I I . 

I I I . 

IV. 

V. 

VI. 

c) Eski Çincede r sesi yoktur. Lâkin bugünkü Kuzey Çincede buna 

benzer bir ses vardır. Bu sesi yanlış yere Amerikan telâffuzundaki İngiliz 

r'siyle birleştirirler. Karlgren'e göre, bu consonans, apico - prepalatalis 

oralis bir sestir. z işaretiyle yazılan bu tonlu ses bir veya en çok iki ih­

tizaz yapar. Ben bu sesi bu yazımda rh harfleriyle işaretledim. 

Eski Çince çıkan bu rh sesi ancak Yüan devrinin (V.) sonunda 

ortaya çıkmıştır : 

Kelime başında sonra i yerine başka bir vocalis geldiği takdirde, 

sonraki devirlerde cerebralis sesi çıkmıştır. 

d) Çin fonetiğinin çoktan beri bilinen bir hususiyeti olarak, bugünkü 

Kuzey Çincede vocalisle biten kelimelerden bir kısmının vaktiyle tonsuz üç 

explosivadan biriyle (-k, -t, -p) sona erdiğini söyliyelim. Güney Çin ağız­

larında consonansla biten kelimelerin bugüne kadar muhafaza edilmesi, 

bu noktanın anlaşılmasını kolaylaştırmıştır. 

Consonansla biten kelimelerin tarihi bugün oldukça aydınlatılmıştır. 

Başlangıçta kelime sonlarında tonlu ve tonsuz explosivalara tesadüf edildiği 

anlaşılıyor. Evvelâ tonsuz explosivaların düştüğü biliniyorsa da, bu hâdi­

senin gelişme şekli katî olarak kestirilemiyor. Tonsuz explosivalarm düş­

mesini ise adım adım takibetmek kabildir. Bu seslerin ilk olarak tonlu 

spirans olduğu, sonra semivocalis şekline girmek suretiyle düştüğü anlaşı­

lıyor. Bu fonetik hâdise kronoloji sırasına göre şöyle tesbit edilebilir : 

I -  I I . -k, -t, -p ; -g, -d, -b 

I I I . -k, -t, -p ; tonlu explosiva ile biten kelimelerin  I I I . 

devirden başlıyarak bugüne kadar voca­

lisle sona erdiği anlaşılıyor. 

IV. 

V. (semivocalis) 

VI. vocalis. 

e) Eski Çincede ile biten kelimeler bugünkü Çincede de 

---

ÇİN YAZISİYLE YAZILMIŞ BARBAR GLOSSALARI MESELESİ 

307 

-ng ile sona eriyor. Buna rağmen, burada da dikkate lâyık bir mesele ile 

karşılaşıyoruz. IV. devirde, daha açık bir tâbirle  V I I I . asırda Kuzey 

Çincenin ehemmiyetsiz sayılamıyacak birtakım ağızlarında sesinin 

şekline girdiğini görüyoruz. Bu sesten bazı fonetik şartlar 

altında diphthonguslar veya uzun vocalisler çıkmıştır. V. devirden itibaren 

bu fonetik hâdisenin hudutları mekân bakımından daralmış ve tekrar eski 

-ng yayılmıştır. 

Yukarda, tarihî Çin fonetiğinin kelime başında ve sonundaki conso-

nanslarından birkaç misal getirmiştik. Bu misallere göre, "eski" Çince 

şekillerin "per analogiam" automatiçue surette rekonstrüksiyonunun im­

kânsız olduğu anlaşılmıştır. Bugünkü Çincede ses ve transkripsiyon bakım­

larından bir ayrılık göstermiyen kelimelerden müteşekkil gruplar arasında 

tarihî bir münasebet bulunmadığını kaydedelim. Tarihî münasebetler 

hakkında bugün yalnız Çince kelimelerin işaretlerinden veya bu işaretlerin 

fonetik unsurlarından bilgi edinilebilir. 

4. İç Asya dillerinin araştırıcıları için Çin dili tarihi gayet mühim 

bir yardımcıdır. Bu hususta elde edilen neticeler, İç Asya dilleri bakımından 

çok dikkate lâyıktır. Burada ilk T'ang devrinden itibaren İç Asya yazı­

larından biriyle tesbit edilmiş Çince metinler, metin parçaları veya yalnız 

glossalar bahis mevzuu olabilir. Sonra, İç Asya'nın  " b a r b a r " dillerine ait 

Çin yazısiyle yazılmış şahıs adlarının ve kelimelerin aslî telâffuz şekillerini 

tesbit etmek istediğimiz zaman da Çin dili tarihini göz önünde tutmak 

icabeder. 

Çin dili tarihi sayesinde elde edilen neticeleri doğru olarak kıymet-

lendirebilmek için, mühim bir nokta daha vardır. İster Çin yazısiyle yazıl­

mış İç Asya glossalarını, ister her hangi bir İç Asya yazısiyle yazılmış Çin 

glossalarını izah ederken, Çin dili tarihinden çıkan neticelerin göz önünde 

tutulması bazen kâfi gelmiyebilir. Birbiri ile karşılaştırılan dil veya yazıların 

aynı ses sistemini doğru olarak aksettiremediğini unutmıyalım. Bu durum 

karşısında Çin'liler daima substitutiodan faydalanmışlardır. 

Meselâ son T'ang devrinde her hangi bir barbar diline ait -rim hecesini 

Tibetliler ve Uygurlar kolayca yazabilmişlerdir. Çin'liler bu durumda bu 

heceyi ancak substitutiodan faydalanmak suretiyle -Um şeklinde yazarlar. 

Barbar dillerine ait -Um hecesini de yine -lim diye yazarlar. Bu durum, 

bahis mevzuu barbar dilini bilmiyen araştırıcıları yanlış hükümlere sevk 

edebilir. Zira Çin kaynağında tesadüf edilen -lim hecesi -Um diye okuna­

bileceği gibi, substitutio ile -lim yazmak suretiyle -rim hecesi de kastedilmiş 

olabilir. Buna benzer kusurlara yalnız Çin yazısında tesadüf edilmediğini 

söyliyelim. Çin yazısı cerebralis ve palatalis ş ve ç seslerini (ş, ş ; ç, c) ko­

laylıkla tefrik edebildiği halde, Tibet ve Uygur yazıları bu sesleri işaret­

lemek için üçüncü bir işaret kullanır (ş ve ç). Çünkü bu seslere Tibetçede 

ve Uygurcada tesadüf edilmez. 

---