Çingiz Hüseynov Vaqif Sultanlı. Heçlik vadisi. Bakı, Azərnəşr, 2010, 184 səh. Kitaba müəllifin «Ölüm yuxusu»



Yüklə 0,84 Mb.
səhifə1/11
tarix29.01.2018
ölçüsü0,84 Mb.
#22651
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11



VAQİF SULTANLI

HEÇLİK VADİSİ
Povest və hekayələr

Bakı – Azərnəşr – 2010









Ön sözün müəllifi:



Çingiz Hüseynov


Vaqif Sultanlı.

Heçlik vadisi. Bakı, Azərnəşr, 2010, 184 səh.
Kitaba müəllifin «Ölüm yuxusu» povest-illüs­tra­siyası, müxtəlif illərdə yazdığı hekayələri daxil edilmiş­dir.


© Vaqif Sultanlı, 2010

MƏKTUB ŞƏKLİNDƏ MÜQƏDDİMƏ

Əzizim Vaqif, yanılmıramsa, otuz ilə yaxındır – əlyaz­ma şəklində, son zamanlar isə internet vasitəsilə – məktublaşırıq səninlə.

Bu məktublar – söhbətlərimizin mövzusu – ümummilli məsələlər, ədəbiyyatamızın vəziyyəti, problemləridir, onları mü­zakirə edir, dərdləşirik.

Uzun müddətdir bizi daha çox – hər ikimizin sevimlisi, xalqımızın böyuk siması, sədaqətli oğlu, uzaqgörən ideoloqu – Məhəmməd Əminin həyatı, irsi, taleyi maraqlandırır, bu maraq sönməzdir – mən o vaxtlar «Doktor N» romanımı yazır, sən isə Məhəmməd Əminlə bağlı monoqrafiya üzərində çalışırdın.

Ənənimizi pozmaq istəməzdim, odur ki, mən sənin tezliklə çıxacaq və mənalı – «Heçlik vadisi»adı olan kitabına müqəddiməmi bu səpkidə, yəni məktub formasında yazmaq istəyirəm.

Təbii ki, sənin gözəl, sanballı, dərin elmi yazılarına, kitablarına bələdəm, onları oxumuşam, bilirəm. Dəfələrlə jurnal və qəzet səhifələrində iti qələmli publisist yazılarını da həvəslə oxumuşam. Konfranslarda, görüşlərdə həqiqətsevər (və bunun üçün odlu, həyəcanlı) çıxışlarının şahidi olmuşam.

Ancaq ilk dəfədir tam, bütöv şəkildə bədii əsərlərinlə indi-indi taniş oluram. Baxmayaraq ki, iyirmi ildən çoxdur bədii yaradıcılıq sahəsində də çalışmaqdasan.

Və günah hər ikimizdədər: həm səndə – yazılarını göstərməkdən nədənsə çəkinmisən, həm də məndə – alim xob­bisi sanırdım bu yazıları, ciddi maraq gostərmirdim onlara.

Yadımdadır, o vaxt yazdığın hekayələrini oxumuşdum, bəyənmişdim – onları təkrar oxuduqda görürəm ki, təriflərimdə yanılmamışam, onlarin lirik üslubu, romantik ruhu, fəlsəfi düşüncələrə vadar edən və ümidlər dolu məzmunu, ab-havası, sadə, lakin gizli məna daşıyan adları belə - «Ağ yol», «Səhər dumanı», «Yarpaqsız budaqların yaşıl nəğməsi», «Axşam günəşi»,  «Xurmayı saçlar»… - göstərir ki, seçdiyin nəsr yolu sənin yolundur.

Düzü, elmlə bədii yaradıcılıq, sanıram, doğma deyil, ögey qardaşlardır, ancaq nadir hallarda doğma da ola bilərlər, və bunu təsdiqləmək üçün uzağa getmək lazım deyil – tanınmış yazıçılarımız Mirzə İbrahimovu, Mir Cəlalı xatırlayaq, İsmayil Şıxlını, Şıxəli Qurbanovu yad edək... – sən də bu cərgədənsən, çünki artıq müxtəlif janrlı bədii yazlarına bələdəm, formal deyil, həqiqətən təsdiqləyə bilərəm.

Hər halda elmlə yazıçılıq arasında ziddiyyətlər var, qalır, özünü istər-istəməz göstərir və bunların kökü – qələm sahibinin həyat problemlərinə olan münasibətınə bağlıdır.

Yəni elmdə konformist ola bilərsən və çox zaman olur­san da, bədii yaradıcılıqda isə bu kımı geniş mənada güzəştlər ölumə bərabərdir.

Çünki deyilən, yazılan söz boş-boşuna deyilmir, ya­zılmır, o, böyük həqiqətləri, cəmiyyətin ciddi ziddiyyətlərini qorx­madan açıb göstərməlidir, odur ki, çox zaman cihad qə­ləmli söz etirazlara, hücumlara məruz galır, həm yuxarıdan qovulur, həm də aşağıdan, – bu barədə biz səninlə çox danış­mışıq, əqidəmiz yaxındır.

Bu baxımdan povestə yanaşıb onu maraqla və təkrar-təkrar arxada qalmış səhifələrə dönərək – əsərin aydın, şəffaf, üzdə sadə, əslində isə mürəkkəb mənalar daşıyan xalq dili məni tutdu – oxudum.

Ancaq ılk-əvvəl deməliyəm ki, əsərinə verdiyin janrı, da­ha doğrusu povestə əks mənasında işlətdiyin «illüstrasiya» əla­vəsini qəbul edə bilməyəcəyəm; bunu da deyim ki, əsərin jan­rını müəyyən etmə axtarışların, sənin bu kimi çalışma-tə­şəb­büslərin qəbuldur.

Əsər heç də illüstrasiya, yəni – ədəbiyyatçıların dili ilə desək – həyatın astar üzü deyil, bu – həyatın özüdür, mən onu povest-pritça, metaforik povest adlandırardım, yəni, burada təsvir olunan hadisələr adi əhvalatlar deyil, bu rəmz səviyyəsinə qaldırılan, məcazi xarakteri daşıyan yazıdır.

Povestdə söhbət – ölüm-dirim söhbətidir, insan – hey­van problemi meydana atılır, biz kimik, biz nəyik, bəzən əsl heyvan öz hərəkətlərində (bunu inandırıcı şəkildə göstərirsən) insandan üstündür... Xilqətin bircə yolu var, yazırsan, – məzar yolu; bö­yüklü-kiçikli bütün yer üzü bu yoldadı.

Ancaq insan öz yolunu – qəbiristanlığı uçurub, başda­şı­la­rını buldozerin ağzına verərək dağılmış qəbirlərin üstündən yol çəkmək istəyir... Hətta sağ ikən səhv ucundan basdırılan və son­radan dirilib qəbirdən çıxanı da insanlar xortdan bilib gəbul et­mək istəmirlər.

Bu süjet xətti uğurlu tapıntıdir; və məni sevindirən bir də budur ki, sən yeni dövrdə, yeni üslubda, təkcə realist üs­lubuna deyil, başqa – metaforik, assosiativ üslublara da ar­xalanaraq, Mirzə Cəlil, Əbdürrəhimbəy Hagverdiyev ənənə­lə­rini davam etdirməyə çalışırsan: ölülər – diri kimi, dirilər – ölü kimi...

Cəmiyyətin, dövlətin dəyəri, sağlamlığı, əhəmiyyəti, əsl mənada xəlqiliyi dünyalarıni dəyişən sıravi, adi ölənlərə olan münasibətindən bəlli olur.

Əsərdə bədii əksini tapmiş müxtəlif taleli dirilər – həm ölülərin qəbirlərini xilas etməyə, həm də onlari uçurub dağıt­ma­ğa, sökməyə çalışanlar – iştirak edir.

O tərəfli – bu tərəfli xarakterlər, simalar öz səciyyəvi ad­ları ilə - Əliş, Qəmər, Faiq, Bəkir, Qumru, Abış kişi, Cəvahir qarı, Əvəz, Pəri... – əsərdə geniş panoram yaradır və beləliklə real cəmiyyətimizin, quruluşumuzun, geniş mənada – müasir dünyamızın tipik və xoşagəlməz mahiyyətini əks etdirir.

Hər bir kitabda son cümlənin böyük əhəmiyyəti var.

Sənin kitabının ümid dolu son cümləsi məni tutdu: «at qanad çıxarmışdı»…


Ən xoş arzularımla – Çingiz Hüseynov

Rusiya, Peredelkino

may, 2010
HEÇLİK VADİSİ
esse

Ömrün yarım əsrlik

sərhədində düşüncələr
Həyatımın qeyb olan illərinin mənzili başında bircə anlıq nəfəs də­rərkən bu qədər ömür yaşadığımın heyrətləri içərisində nədən dünyanın gözlərimdə dəyişərək bambaşqa örtüyə bürün­düyünü, bu zaman sərhədində hər şeyin bunca başqa­laşdığını anlaya bilmirəm.

Yaşanmış illərin arxasından dönüb geriyə baxanda du­­­manlı bir heçlik vadisindən savayı nəyinsə xatıra gəlmə­diyi o uzaq keç­mişdən görünməz, bilin­məz xəyalların, ger­çək­ləşməsi mümkün olmayan, sərgərdan arzuların arxa­sın­ca qaçmaqda, mə­­nasız qov­ğalarda, çəkiş­mələrdə xərclə­nə­rək tükənən bir öm­rün əzabları, ağrıları boylanır.

Bu heçlik vadisində tarixin zamansızlığına tərk edil­miş, nədən dünyaya gəldiyinin fərqində olmayan, məhkum edildiyi əzabların sərxoş­luğu içərisində məzara uzanan in­san selinin öz məcrasını uçurmaq, axarın səmtini dəyişmək üçün mənasız cəhd­ləri nə qədər gülünc görünür.

İndi heçlik vadisində xoşbəxtlik axtarışı ilə qeyb et­di­yim illərə tə­əs­süf­lənir, bu vadinin uzaqdan göz ox­şayan, mavi tül örtüyə bürünmüş, əsrarəngiz xara­balıq­larında nə­yi isə dəyiş­məyin mümkün olacağına inanaraq yaşadığıma acıyıram.

Əlli yaş həyatdan doyub yorulduğumu deyil, «bu öm­rü ya­­şamağına də­yərdimi» sualı ətrafında düşüncələrə çəkərkən, qəti bir əminliklə «ömür deyilən budursa, onu yaşamağına dəy­məzdi», - düşünürəm.

Zamanın arxasından ömrümün hədər keçən illərinə, ya­şadığım həyə­canlara, bir zamanlar yerli-yersiz özümə dərd etdi­yim cılız qayğılara görə heyfsilənirəm.

Dünyanın qəddarlığına, amansızlığına göz yumub ya­şa­maq istə­yərkən, ömrün bu qədər mənasız olduğunu dərk etmə­diyimə heyfsilənirəm.

Sözün sehrinə, cazibəsinə sığınarkən, sözlə nəyi isə dəyiş­dirməyin müm­künlüyünə inanar­kən nə qədər yanıl­dığıma təəs­süflənirəm.

Dar ağacına çəkilmiş haqqın, ram edilmiş azadlığın, sus­duru­lmuş fər­yad­ların, boğulmuş haray­ların, oğurlanmış gələcə­yin qaibanə kölgəsinin dolaşdığı, həyat adlanan bu heç­lik vadi­sində bir zamanlar xoşbəxt olmağın müm­kün­lü­yünə inanaraq ya­şadığım üçün sadəlövhlüyümə təəssüf­lənirəm.

İndi yaddaşımın uzaq toranlıqlarında bu heçlik vadi­sinin qüssə, kədər, ay­rılıq, həsrət, dərd, əzab və iztirab qo­xuyan mən­zə­rələri baş qaldırdıqca içim sızıldayır.

Yarım əsrlik ömür tarixçəsinin bir heçlik əfsanəsinə dö­nü­şü nə qədər kədərlidir.

Bu heçlik vadisində insanlığın alçaldılmağına, qüru­run sın­­dırılmağına, lə­yaqətin tapdalanmağına seyrçi olma­ğın ağrı və əzabları içərisində keçən gün­lərə ömür deyil­məsi acı bir təəssüf doğurur.

İnsanın – sayrışan ilğımlarına ovsunlandığı, ümidsiz­lik, çarəsizlik, çıxıl­maz­­lıq içərisində qıvrıldığı, hər an, hər saniyə ölümə bir az da yaxınlaşdığı bu heçlik vadisində ömür adına hörülmüş torların, şəbəkələrin, sədlərin bit­məz-tükənməz açıl­mazlaqlarına təslim olmaq nə qədər üzücüdür.

Bu heçlik vadisində itirilmiş keçmişin izini-nişanə­sini ax­tararkən arzu­la­rın, xə­yalların yer üzünə əkilmiş bomboz məzar daşları bütün vahiməsi ilə baş qaldırır.


26 mart 2008,

Bakı

Povest-illüstrasiya
ÖLÜM YUXUSU

Elə bil bu yerlər dünya yaranandan bəri yağış gör­məyib; istidən boynunu bükmüş ağaclar əlacsız-əlacsız torpağa baxır, çölün-biyabanın otları yanıb qupquruca çör-çöpə dönüblər, su­suzluqdan torpağın sinəsi cadar-cadar olub...

O, bütün bunları görmür. Bu bürküdə yaddaşını kor­şaldan təkcə o uzaq səsdi.

O səsin hayandan gəldiyini bilmir, nə deyildiyini, nə da­nışıldığını anlayammır. Ancaq bu səsdə layla kimi isti­lik, doğ­malıq duyur. Bir anlığa özündən ayrılaraq elə bilir ki, səs içə­risindən başlayır və bu onun öz səsidi. O, bu səsin üstündən uzaq­lara, lap uzaqlara baxır, elə uzaqlara baxır ki, yaddaşı du­manlanır, başı gicəllənir, yol gözlə­rində qarışır, qurtarır, itir...

Buldozer düzü-dünyanı səksəndirə-səksən­dirə ke­çib ge­dir. Uzaqda, kəndin ətəyindəki qəbiristanlıq­da torpaq­dan göyə­rib qalxıbmış kimi qara-qara başdaşıları ucalır. Onun yad­da­şında bu torpaq yovşan kollarından, quruyub gülləri tö­kül­müş yulğun topalarından, bir də qara-qara başdaşılarından ayrı dərk­olunmazdı.

...Buldozerin çalovu başdaşına toxunub ət ürpədən xırçıltı qopardı. Elə bil bayaqdan bəri yuxu içərisindəydi, xırçıltı səsinə səksənib ayıldı. Var gücüylə əyləci basdı. Əli-qolu, ayağı, içi-içalatı büsbütün so­yudu, sustaldı. İçə­risindən soyuq bir gizilti keçdi. «Fələəək, qəbiristanlıqdan da yol salarlarmı, yol salar­larmı, yol salarlarmı?..».

Birdəncə yaddaşında ağrıdan sızıldayan, boğuq səslə imdad diləyən insan cəsədləri üstüylə uzanan yol ağardı. Ona elə gəldi ki, bu yolun üstündə dayanıb və ayaqlarının altı göy­nəyə-göynəyə hayana gedəcəyini bilmir; təzə ayaq açmış körpə kimi addımlarını atmağa qorxur. Aya­ğını tərpədən kimi tor­pağın altından fəryad və inilti səsləri qal­xır. Az qalır dəli ola...

Kabinənin qapısını açıb yerə atıldı. Yoldan azca aralı iri çaylaq daşının üstündə oturdu. Yaşıl mamırlı, çopur-çopur qəbir daşlarına göz gəzdirdi. Baş-başa verib dur­muş­dular. Farağat əm­ri verilmiş pərakəndə əsgər dəstə­lə­rinə bənzəyirdilər. Bir anlığa ona elə gəldi ki, indicə savaş əmri veriləcək, qəbi­ris­tanlıqda yaranılışdan bəri görün­məmiş əlbəyaxa daş döyüşü başlayacaq, hər şey yerlə-yeksan olacaq. «Niyə insan tuşlandığı yolun səmtinin qəbiristanlıq olmağıyla barışammır, ayağı yer tutan gündən məzara sarı getdiyini unudur? Unudur və bilmir ki, bütün bu dava-dalaş, vuruş ölüm üçündü, ölümü yaxın­laş­dırmaq üçündü, ölümün yolunu qət etmək üçündü. İnsan bu yo­lun mənzili başına yetişmək üçün bu dünyayla savaşa çıx­dığını da unudur. Unudur və bilmir ki, keçdiyi dolaylar, aşdığı sədlər torpağa qarışmaq üçündü, torpağa layiq olduğunu sübut eləmək üçündü. Bilmir ki, xilqətin bircə yolu var – məzar yolu; bö­yüklü-kiçikli bütün yer üzü bu yoldadı.

Bəs onda başdaşı nə üçündü? Niyə insan izsiz-tozsuz tor­pağa tapşırılmır? Niyə insanın basdırıldığı yerdə ona başdaşı ucaldılır? Bəlkə başdaşı insanın ömrünə, həyatına, dərdinə ucal­dılan abidədi, ömrün davamıdı, ölümdən sonrakı həyatdı? Bəlkə başdaşı təsəllidi, aldanışdı...».

Ona elə gəlir ki, başdaşıları da canlıdı, insan kimi bir-bi­rilə söhbət eləyir, daş dilində pıçıldaşır, dərdləşirlər. Onların da özlərinə görə dərdləri, qayğıları var, sevirlər, sevilirlər. Ancaq işıqdanmı, insandanmı qorxduqları üçün gündüzlər daş yuxu­suna gedirlər, onların həyatı gecələr başlayır. Ona görə də qəbi­ristanlıq gecələr vahiməli olur.

Bir vaxt necə də istəyirdi ki, bu böyük qəbiris­tan­lıqda başqaları kimi onun da əzizi, doğması olsun, baş­qaları kimi o da bu qəbirləri göstərib öyünə bilsin. Uzaq uşaqlıq illərindən bəri qəbir üstə gələnlərə həsəd aparırdı. Və böyüdükcə bu dərd də arzu kimi, ümid kimi içərisində böyüyürdü...

Ancaq indi birdən-birə bütün qəbiristanlıq ona doğ­ma­laşdı və uzaq uşaqlıq illərindən qəlbində doğulan, yaşa dolduq­ca ildən-ilə boy atıb böyüyən o nisgil ağır-ağır çəkilib getməyə başladı.

«Qəbiristanlığı uçurub başdaşılarını buldozerin ağzı­na vermək və hələ bu azmış kimi uçurulub dağılmış qəbir­lərin üstündən yol çəkmək, qır tökmək, asfalt döşəmək, tfu... Bunu fikirləşən insandımı, məxluqdumu, ağlı-şüuru üstündədimi, bir pa­pağını qabağına qoyub nə iş tutduğunu - bu cəhənnəm – öm­rünün sonunu - sonrasını fikirləşir­mi...».

Qəbiristanlığın aşağı başında iki-iki, üç-üç dəstə-dəstə qə­bir qazırdılar. Bir həftəydi ki, qazhaqazdı. Meyitlərin sür-sümüyünü yığışdırıb, başqa yerə köçürürdülər. Kimi qardaşını, kimi bacısını, kimi ata-anasını, kimi övladını, qərəz köçha­köçdü. Səhər qəti tapşırıq alıb çıx­mışdı; qəbiristanlıq büsbütün uçurulmalıydı. Neçə günüy­dü ki, çınqıl dolu maşınlar gəlib qa­yıdırdılar. İş ləngiyirdi. Ayın axırına kimi yol təhvil veril­mə­liydi. Bu gün ikinci dəfəydi gəlirdi; səhər gələndə camaat ax­şama kimi möhlət istəmişdi. Qəbirləri vaxtında macal eləyib köçür­mə­yənlər vardı. Bəziləri isə belə hadisə baş verəcəyinə inan­ma­dıq­larından hələ qəbirlərə toxunmamışdılar. «Sən bir sözə bax: «Bur­dan tapşırıblar, burdan da çəkəciyik. Hökumət­nən höku­mətlik eləmək olmaz!». Camaata yol lazımdı de­yin, guya ki, hö­kumət qəbiris­tan­lığı ayaqaltı eləməlidi... Bəyəm hö­ku­mət deyir ki, camaatın qəbiristanlığını uçur, dədə-baba­la­rı­nın ruhunu təh­qir elə?.. Bir də nə hökumət-hö­ku­mət salmısan. Bura bax, ə, hökumət kimdi? Bir məni başa sal görüm kimdi höku­mət? Susursan?! Ə, hökumət sənsən, mənəm, Məmməddi, Hə­səndi, Vəlidi...».

– Əmi, ay əmi!

Diksindi. Başını qaldırdı. Altı-yeddi yaşlarında nim­daş pal­­tarlı bir uşaq idi. Əynindəkinə paltar da demək olmazdı, elə bil başdan-ayağa cır-cındıra bürümüşdülər. Dərdli-dərdli ağla­yır­dı və ağladıqca göz yaşları yanaqları aşağı axır, sifətinin to­zunu-çirkini yuyub aparırdı. «İlahi, bu uşaq hardan peyda oldu? Bunun boyuna-buxu­nuna bax, göz yaşlarına bax, bir əlcə uşaq da belə ağlayarmı? Bir əlcə uşaq da qəlbində dərd, nisgil gəz­dirərmi? Elə ağlayır ki, deyirsən bu saat əriyib suya dö­nəcək, ovulub torpağa qarışacaq... ».

Uşağın ürəyini gözlərindən oxudu.

– Əmi, ay əmi! - Uşaq yenə sözünün dalını gəti­rəmmədi.

Qəhərləndi. Qalxıb uşağın qolundan tutdu, sərt, qa­barlı əllərilə saçlarına sığal çəkdi.

– Anamın qəbrini uçurma, ay əmi! Sən allah, uçur­ma. And iç ananın canına ki, uçurmayacaqsan.

İçərisində birdəncə gücsüzlük duydu və bu duyğu yuxu kimi, yorğunluq kimi ağır-ağır vücuduna yayılmağa başladı. Ona elə gəldi ki, indi, durduğu yerdə qəfildən ürəyi dayanacaq.

Uşaq inad eləyirdi:

– And içirsənmi? De görüm and içirsənmi?

«İndi nə cavab versin uşağa, necə başa salsın, nə yol­la ovutsun onu. Nə cür desin ki, bu iş borcdu, tap­şırıqdı, onlu da, onsuz da görülməlidi, ona qalsa, bircə qəb­rə də toxunmaz, ona qalsa...».

Bir həftəydi ki, gecə yuxu nə olduğunu bilmirdi. Bir azca gözləri çimir alan kimi cəsədlər, skeletlər gəlib yuxusuna dolu­şurdu, gecəni səhər eləyənə qədər onunku ona dəyirdi.

Qəbiristanlıqda qızğın iş gedirdi. Adamlar bu saatca hər şeyin yerlə-yeksan olacağından qorxurdular. Bellə, külünglə tor­pağı qazıb tökür, sür-sümüyü xərək-xərək da­şı­yıb Babalı ba­ğının yuxarısındakı təzə qəbiristanlıq ye­rində basdırırdılar. Uzaq­dan təzə qəbiristanlıq yerinə ba­xanda adama elə gəlirdi ki, bütün bu yaxın kəndlərə nə isə ağır, dəhşətli qırğın üz verib və bir belə insan cəsədinin birdəncə basdırılmağı da həmin fəla­kətlə bağlıdı.

Hacı Mahmud babanın qəbrinin üstündə tikilmiş ağ günbəzi söküb təzə qəbiristanlıq yerinə daşımışdılar. Hacı Mah­mud babanın qəbri də köçürülmüşdü. Günbəzin kərpic və də­mirlərini daşıyıb qəbrin ətrafına yığmışdılar, ara sakitləşən kimi tikintiyə başlanacaqdı.

Qalxıb buldozeri söndürdü. Camaat tamam da­ğılış­mamış işə başlamayacaqdı. İndi Miriş olaydı burda, onun buldozeri söndürməyini görəydi, böləydi itən vaxtı dəqi­qələrə, saniyələrə, sonra da vuraydı aya, günə. Onda oğul istəyirdi onun qabağında dayana. Çəkdiyi papirosun tüs­tüsünü gözlərindən buraxa-buraxa yeddi arxa dönəninə söyəcəkdi. Papirosu basıb gözündəcə sön­dürəsən əclafın...

Qəbiristanlıqda iş qurtarana qədər gözləyəcəkdi. Lap Mi­rişin dədəsi xortdayıb qəbirdən gəlsə yenə tələsən de­yildi. Sö­yürsə, qoy söysün, havadı, küləkdi. Yeri gələndə adamı dan­layarlar da, söyərlər də. Bu işdən min dəfə Mi­rişin söyüşü yax­şıdı. Qoy camaat heç olmasa rahat ölü­lərini köçürsün...

Traktorun gurultusu kəsiləndən sonra bel-külüng sə­si apay­dın eşidilirdi. Böyük-kiçik, arvad-uşaq bir-birinə qarış­mışdı. Elə bil bu çağacan qəbiristanlığın uçurula­ca­ğına inan­mırdılar. Buldozerin səs-küylə gəlib qəbiristan­lığın yanında da­yanmağı ümidlərini büsbütün qırmışdı. Birdəncə əl-həya düş­müş­dülər. Ağlaşa-ağlaşa, təntiyə-tən­tiyə, söylənə-söylənə qazır­dılar.

Bir həftə qabaq ilk dəfə buldozeri bura sürəndə ca­maat az qalmışdı daş-qalaq eləsin onu. Ağzının, burnunun qanını bir-birinə qatmışdılar. Kəndin ağ­saqqalları yığışıb gəlincə kənd soveti sədri güclə camaatın əlindən almışdı.

– Ay camaat, - demişdi, - nə düşmüsünüz bu yetimin üs­tünə. O, öz kefiylə gəlibmi bura bəyəm? Bir dayanın, ağ­saqqallar yığışsın, görək ney­nirik. Yoxsa qəbiristanlıq oyun-oyuncaq deyil ki, hər yetən alsın buldozerin ağzına. Day mən heç, deyək qocalmışam, korşalmışam, sizə nə gəlib? Bir səb­rinizi, hövsələnizi basın, qoyun rayon rəh­bərləri gəlsin, soruşaq, öyrənək, biz də bilək bu nə mə­sələdi, nə qəzyədi. Yoxsa boş-boşuna qışqırıb-bağırmağın nə mənası? Bu da dəyirman deyil ki, atam balası, çevirib eləsinlər kababxana, içki məclisi, hər cür zatıqırığın yığnaq yeri. Bu qəbiristanlıqdı, cəmi ölənlərimizin mü­qəddəs yatağıdı. Müqəddəs olan şeyə də gərək toxunul­masın. Yoxsa, day bu nə müqəddəslik oldu ki...

Sonra sədr özü gəlmişdi:

– Sizə, - demişdi, - yaxşı bir qəbiristanlıq yeri ayır­mı­şam. Köçürün ölülərinizi ora. Nə köməklik lazım olsa, elə­yəcəyik.

Camaat arasından kimsə:

– Olmazmı ki, yoldaş sədr, yol üçün elə bir yer ayırasınız, nə köməklik lazım olsa, biz özümüz eləyərik. Qəbiristanlıq da qalsın öz yerində.

Sədr əsəbiləşib özündən çıxmışdı:

– Əşi, mən sizə adam kimi söz dedim, day demədim ki, söz güləşdirək. Kişi təzə işçidi, heç bir ay deyil gəldiyi bu rayona. Duraq indi boş şeyin üstündə onunla üz-göz olaq…

– Necə yəni «boş şeyin üstündə». Qəbiristanlıq bəyəm balaca işdi? - Bunu da kimsə camaatın arasından demişdi.

Sədr bu sözə dözməmişdi:

– Qurtardıq, - demişdi, - daha bu məsələni qurtardıq. – Sonra isə özünün maşınına oturaraq: - Vallah, bu camaatla fələk də yola getməz, elə ki, mən gedirəm, - deyib acıqlı-acıqlı çıxıb getmişdi.

Qolunun-qabırğasının ağrısından beyni zoqqulda­yırdı. Ona elə gəlirdi ki, bircə addım atsa, ürəyi daya­nacaq, üzü üstə yerə sərələnəcək. Kənd soveti sədrinin dediklərini sanki yuxuda eşidirdi. Buraya nə məqsədlə gəldiyini büsbütün unutmuşdu. Gözlərini qan örtmüş bu adamlar kinli-kinli ona baxırdılar. Onu əzişdirib şil-küt eləsələr də, ağız-burnunun qanını bir-birinə qatsalar da, bu adamlara qarşı içərisində nifrət duymurdu, ancaq yerbə­yerdən ona dikilən gözlərin soyuq işığı bədəninə üşütmə saldığından qaçmaq, gizlənmək istəyirdi. Ayaqlarını tor­paq­dan qoparammırdı, ağzına dolan turş qanı uda-uda dayanıb dururdu.

Başını qaldırdı. Uşağı yanında görmədi. Uşağın get­mə­sindən xəbər tutmamışdı. «Görəsən nə cavab verdi uşa­ğa, necə yola saldı, ürək ovudan bir söz dedimi, barı?». Nə illah elədisə, yadına sala bilmədi.

... Bir vaxtlar uşaqlarla yığışıb qəbiristanlıqda oyna­yar­dılar. Hərdən də hamıdan xəbərsiz təmtəkcə gələr, qəbi­ristanlığı addımbaaddım gəzərdi. O zaman qəbiris­tanlığın bu başından o başınacan olan bu yol ona hədsiz uzun gələrdi. Qəbiristanlığı gəzib bir-bir qəbirlərin üstün­dəki qəmli, həzin şeirləri oxuyardı. Bu şeirlər dünyanın vəfasızlığı, ölümün, ayrılığn qaçılmazlığı haqqındaydı, bu şeirlərdə işıq, ümid, təsəlli yox idi, bu şeirlərin misraları boyasızdı, çılpaqdı. İndi də bir şeirin ilk misraları yadın­daydı: «Bəxtimin gəmisi toxundu daşa, cavanlıq ömrümü vurmadım başa...». Dörd misralıq bu şeirin dalını yadına sala bilmirdi.


* * *
Əliş lümlüt qəbiristanlıqdan bir az aralı çayın yaxa­sıyla uzanıb gedən dikdirin üstündə oturmuşdu. Başı əllə­rinin ara­sında içinə çəkilmişdi; görmürdü, eşitmirdi. Əlişin bədənini ağappaq, narın tük basmışdı. Gözlərinin qarası da ağarmışdı və uzaqdan-uzağa Əlişin giləsi ağarmış gözlə­rindən soyuqluq ya­yılırdı. Ancaq Əlişin nə gözlərinin giləsinin ağarmağından xə­bəri vardı, nə də gözlərindən yayılan və yayın cırhacırında ba­xanın canına üşütmə salan soyuqluqdan.

Qəbiristanlıqdakı bu səs-küyün, vurhavurun da nə oldu­ğunu bilmirdi. Bir gecədə başına gələnlərdən başını itirmişdi. Bir adam axtarırdı soruşa, dərdləşə, danışa, ancaq içərisində hansı bir duyğusa qəbiristanlığa, ömrünü birgə keçirdiyi adam­ların içərisinə getməyə qoymurdu, onu hamıdan, hamıdan ayı­rırdı.

İndi Əliş oturub başına gələnləri təzədən yaşayırdı, elə bil olub keçənlərə inanmırdı, inanmaq istəmirdi. Bir də, bir də yad­daşından keçirirdi ki, bəlkə gördüklərinin yuxu, aldanış oldu­ğunu xatırlaya...

...Gözlərini açanda qaranlıq idi, zülmət kimi qaranlıq idi. Tərpənmək, çevrilmək, heç olmasa düş­dü­yü yerin yönünü, səm­tini tapmaq istədi, ancaq əli-qo­lu qalxmadı, elə bil əllərini bə­dəninə sarımışdılar. Bü­tün bunların mənasız olduğunu dərk elə­yəndən son­­ra heç olmasa harda olduğunu xatırlamağa çalışdı, ha fikirləşdisə yadına sala bilmədi, elə bil yadına-yad­daşına da qaranlıq çökmüşdü. «Bu nə olan işdi, fələk? Belə qaranlıq yurd, hücrə olar­dımı? Elə bil cəhənnəmin yeddinci qatına düşüb. Bəlkə yuxudu görür?..».

Dəqiqələr, saniyələr ağır-ağır çıxıb gedirdi və çıxıb gedən vaxt özüylə birgə onun səbrini, dözü­münü də alıb aparırdı. Nəfəsinin toxunub qayıtmağından və havanın qoxusundan hiss eləyirdi ki, onunla divarı ayıran məsafə çox yaxındı. Əllərini tərpədə bilsəydi, böyür-başını yox­layardı, harda uzanıb yatdı­ğını dəqiqləşdirərdi. Ancaq əli-qolu ilə birlikdə elə bil bərini-bədənini də büküb sarı­mışdılar, nə illah eləyirdisə, sarıq­dan açıla bilmirdi.

Bütün bunların yuxu olmadığını dərk eləyənə qədər ara­dan xeyli vaxt keçdi. Buna əmin olandan sonra olub ke­çənləri bir-bir yaddaşından keçirməyə başladı. Son günlər xəstə yatırdı, halsız idi, əməlli-başlı soyuqlamışdı. Bəs sonra? Sonra bir həftəydi evdən bayıra çıxmırdı, yatırdı, çarpayısı da pən­cərənin qabağında qoyulmuşdu, təkcə axşamlar gün batanda içəri günəş işığı düşürdü. Orası da yadındadır ki, iştahası tamam çəkilmişdi. Bir də gecələr yaxşı yata bilmirdi, ağrıdan bəri-bədəni sızım-sızım sızıl­dayırdı. Bəs sonra? Sonra elə hey yat­maq istəyirdi, gözləri yuxudan açılmaq bilmirdi. Və yatdı da... Bundan son­rasını isə xatırlaya bilmirdi. Bəlkə hələ yuxudan oyanmamışdı? Yuxu bu qədər uzun çəkərdimi? Yox, belə can­sıxıcı olmazdı yuxu...


Yüklə 0,84 Mb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə