VAQİF SULTANLI
HEÇLİK VADİSİ
Povest və hekayələr
Bakı – Azərnəşr – 2010
Ön sözün müəllifi:
Çingiz Hüseynov
Vaqif Sultanlı.
Heçlik vadisi. Bakı, Azərnəşr, 2010, 184 səh.
Kitaba müəllifin «Ölüm yuxusu» povest-illüstrasiyası, müxtəlif illərdə yazdığı hekayələri daxil edilmişdir.
© Vaqif Sultanlı, 2010
MƏKTUB ŞƏKLİNDƏ MÜQƏDDİMƏ
Əzizim Vaqif, yanılmıramsa, otuz ilə yaxındır – əlyazma şəklində, son zamanlar isə internet vasitəsilə – məktublaşırıq səninlə.
Bu məktublar – söhbətlərimizin mövzusu – ümummilli məsələlər, ədəbiyyatamızın vəziyyəti, problemləridir, onları müzakirə edir, dərdləşirik.
Uzun müddətdir bizi daha çox – hər ikimizin sevimlisi, xalqımızın böyuk siması, sədaqətli oğlu, uzaqgörən ideoloqu – Məhəmməd Əminin həyatı, irsi, taleyi maraqlandırır, bu maraq sönməzdir – mən o vaxtlar «Doktor N» romanımı yazır, sən isə Məhəmməd Əminlə bağlı monoqrafiya üzərində çalışırdın.
Ənənimizi pozmaq istəməzdim, odur ki, mən sənin tezliklə çıxacaq və mənalı – «Heçlik vadisi» – adı olan kitabına müqəddiməmi bu səpkidə, yəni məktub formasında yazmaq istəyirəm.
Təbii ki, sənin gözəl, sanballı, dərin elmi yazılarına, kitablarına bələdəm, onları oxumuşam, bilirəm. Dəfələrlə jurnal və qəzet səhifələrində iti qələmli publisist yazılarını da həvəslə oxumuşam. Konfranslarda, görüşlərdə həqiqətsevər (və bunun üçün odlu, həyəcanlı) çıxışlarının şahidi olmuşam.
Ancaq ilk dəfədir tam, bütöv şəkildə bədii əsərlərinlə indi-indi taniş oluram. Baxmayaraq ki, iyirmi ildən çoxdur bədii yaradıcılıq sahəsində də çalışmaqdasan.
Və günah hər ikimizdədər: həm səndə – yazılarını göstərməkdən nədənsə çəkinmisən, həm də məndə – alim xobbisi sanırdım bu yazıları, ciddi maraq gostərmirdim onlara.
Yadımdadır, o vaxt yazdığın hekayələrini oxumuşdum, bəyənmişdim – onları təkrar oxuduqda görürəm ki, təriflərimdə yanılmamışam, onlarin lirik üslubu, romantik ruhu, fəlsəfi düşüncələrə vadar edən və ümidlər dolu məzmunu, ab-havası, sadə, lakin gizli məna daşıyan adları belə - «Ağ yol», «Səhər dumanı», «Yarpaqsız budaqların yaşıl nəğməsi», «Axşam günəşi», «Xurmayı saçlar»… - göstərir ki, seçdiyin nəsr yolu sənin yolundur.
Düzü, elmlə bədii yaradıcılıq, sanıram, doğma deyil, ögey qardaşlardır, ancaq nadir hallarda doğma da ola bilərlər, və bunu təsdiqləmək üçün uzağa getmək lazım deyil – tanınmış yazıçılarımız Mirzə İbrahimovu, Mir Cəlalı xatırlayaq, İsmayil Şıxlını, Şıxəli Qurbanovu yad edək... – sən də bu cərgədənsən, çünki artıq müxtəlif janrlı bədii yazlarına bələdəm, formal deyil, həqiqətən təsdiqləyə bilərəm.
Hər halda elmlə yazıçılıq arasında ziddiyyətlər var, qalır, özünü istər-istəməz göstərir və bunların kökü – qələm sahibinin həyat problemlərinə olan münasibətınə bağlıdır.
Yəni elmdə konformist ola bilərsən və çox zaman olursan da, bədii yaradıcılıqda isə bu kımı geniş mənada güzəştlər ölumə bərabərdir.
Çünki deyilən, yazılan söz boş-boşuna deyilmir, yazılmır, o, böyük həqiqətləri, cəmiyyətin ciddi ziddiyyətlərini qorxmadan açıb göstərməlidir, odur ki, çox zaman cihad qələmli söz etirazlara, hücumlara məruz galır, həm yuxarıdan qovulur, həm də aşağıdan, – bu barədə biz səninlə çox danışmışıq, əqidəmiz yaxındır.
Bu baxımdan povestə yanaşıb onu maraqla və təkrar-təkrar arxada qalmış səhifələrə dönərək – əsərin aydın, şəffaf, üzdə sadə, əslində isə mürəkkəb mənalar daşıyan xalq dili məni tutdu – oxudum.
Ancaq ılk-əvvəl deməliyəm ki, əsərinə verdiyin janrı, daha doğrusu povestə əks mənasında işlətdiyin «illüstrasiya» əlavəsini qəbul edə bilməyəcəyəm; bunu da deyim ki, əsərin janrını müəyyən etmə axtarışların, sənin bu kimi çalışma-təşəbbüslərin qəbuldur.
Əsər heç də illüstrasiya, yəni – ədəbiyyatçıların dili ilə desək – həyatın astar üzü deyil, bu – həyatın özüdür, mən onu povest-pritça, metaforik povest adlandırardım, yəni, burada təsvir olunan hadisələr adi əhvalatlar deyil, bu rəmz səviyyəsinə qaldırılan, məcazi xarakteri daşıyan yazıdır.
Povestdə söhbət – ölüm-dirim söhbətidir, insan – heyvan problemi meydana atılır, biz kimik, biz nəyik, bəzən əsl heyvan öz hərəkətlərində (bunu inandırıcı şəkildə göstərirsən) insandan üstündür... Xilqətin bircə yolu var, yazırsan, – məzar yolu; böyüklü-kiçikli bütün yer üzü bu yoldadı.
Ancaq insan öz yolunu – qəbiristanlığı uçurub, başdaşılarını buldozerin ağzına verərək dağılmış qəbirlərin üstündən yol çəkmək istəyir... Hətta sağ ikən səhv ucundan basdırılan və sonradan dirilib qəbirdən çıxanı da insanlar xortdan bilib gəbul etmək istəmirlər.
Bu süjet xətti uğurlu tapıntıdir; və məni sevindirən bir də budur ki, sən yeni dövrdə, yeni üslubda, təkcə realist üslubuna deyil, başqa – metaforik, assosiativ üslublara da arxalanaraq, Mirzə Cəlil, Əbdürrəhimbəy Hagverdiyev ənənələrini davam etdirməyə çalışırsan: ölülər – diri kimi, dirilər – ölü kimi...
Cəmiyyətin, dövlətin dəyəri, sağlamlığı, əhəmiyyəti, əsl mənada xəlqiliyi dünyalarıni dəyişən sıravi, adi ölənlərə olan münasibətindən bəlli olur.
Əsərdə bədii əksini tapmiş müxtəlif taleli dirilər – həm ölülərin qəbirlərini xilas etməyə, həm də onlari uçurub dağıtmağa, sökməyə çalışanlar – iştirak edir.
O tərəfli – bu tərəfli xarakterlər, simalar öz səciyyəvi adları ilə - Əliş, Qəmər, Faiq, Bəkir, Qumru, Abış kişi, Cəvahir qarı, Əvəz, Pəri... – əsərdə geniş panoram yaradır və beləliklə real cəmiyyətimizin, quruluşumuzun, geniş mənada – müasir dünyamızın tipik və xoşagəlməz mahiyyətini əks etdirir.
Hər bir kitabda son cümlənin böyük əhəmiyyəti var.
Sənin kitabının ümid dolu son cümləsi məni tutdu: «at qanad çıxarmışdı»…
Ən xoş arzularımla – Çingiz Hüseynov
Rusiya, Peredelkino
may, 2010
HEÇLİK VADİSİ
esse
Ömrün yarım əsrlik
sərhədində düşüncələr
Həyatımın qeyb olan illərinin mənzili başında bircə anlıq nəfəs dərərkən bu qədər ömür yaşadığımın heyrətləri içərisində nədən dünyanın gözlərimdə dəyişərək bambaşqa örtüyə büründüyünü, bu zaman sərhədində hər şeyin bunca başqalaşdığını anlaya bilmirəm.
Yaşanmış illərin arxasından dönüb geriyə baxanda dumanlı bir heçlik vadisindən savayı nəyinsə xatıra gəlmədiyi o uzaq keçmişdən görünməz, bilinməz xəyalların, gerçəkləşməsi mümkün olmayan, sərgərdan arzuların arxasınca qaçmaqda, mənasız qovğalarda, çəkişmələrdə xərclənərək tükənən bir ömrün əzabları, ağrıları boylanır.
Bu heçlik vadisində tarixin zamansızlığına tərk edilmiş, nədən dünyaya gəldiyinin fərqində olmayan, məhkum edildiyi əzabların sərxoşluğu içərisində məzara uzanan insan selinin öz məcrasını uçurmaq, axarın səmtini dəyişmək üçün mənasız cəhdləri nə qədər gülünc görünür.
İndi heçlik vadisində xoşbəxtlik axtarışı ilə qeyb etdiyim illərə təəssüflənir, bu vadinin uzaqdan göz oxşayan, mavi tül örtüyə bürünmüş, əsrarəngiz xarabalıqlarında nəyi isə dəyişməyin mümkün olacağına inanaraq yaşadığıma acıyıram.
Əlli yaş həyatdan doyub yorulduğumu deyil, «bu ömrü yaşamağına dəyərdimi» sualı ətrafında düşüncələrə çəkərkən, qəti bir əminliklə «ömür deyilən budursa, onu yaşamağına dəyməzdi», - düşünürəm.
Zamanın arxasından ömrümün hədər keçən illərinə, yaşadığım həyəcanlara, bir zamanlar yerli-yersiz özümə dərd etdiyim cılız qayğılara görə heyfsilənirəm.
Dünyanın qəddarlığına, amansızlığına göz yumub yaşamaq istəyərkən, ömrün bu qədər mənasız olduğunu dərk etmədiyimə heyfsilənirəm.
Sözün sehrinə, cazibəsinə sığınarkən, sözlə nəyi isə dəyişdirməyin mümkünlüyünə inanarkən nə qədər yanıldığıma təəssüflənirəm.
Dar ağacına çəkilmiş haqqın, ram edilmiş azadlığın, susdurulmuş fəryadların, boğulmuş harayların, oğurlanmış gələcəyin qaibanə kölgəsinin dolaşdığı, həyat adlanan bu heçlik vadisində bir zamanlar xoşbəxt olmağın mümkünlüyünə inanaraq yaşadığım üçün sadəlövhlüyümə təəssüflənirəm.
İndi yaddaşımın uzaq toranlıqlarında bu heçlik vadisinin qüssə, kədər, ayrılıq, həsrət, dərd, əzab və iztirab qoxuyan mənzərələri baş qaldırdıqca içim sızıldayır.
Yarım əsrlik ömür tarixçəsinin bir heçlik əfsanəsinə dönüşü nə qədər kədərlidir.
Bu heçlik vadisində insanlığın alçaldılmağına, qürurun sındırılmağına, ləyaqətin tapdalanmağına seyrçi olmağın ağrı və əzabları içərisində keçən günlərə ömür deyilməsi acı bir təəssüf doğurur.
İnsanın – sayrışan ilğımlarına ovsunlandığı, ümidsizlik, çarəsizlik, çıxılmazlıq içərisində qıvrıldığı, hər an, hər saniyə ölümə bir az da yaxınlaşdığı bu heçlik vadisində ömür adına hörülmüş torların, şəbəkələrin, sədlərin bitməz-tükənməz açılmazlaqlarına təslim olmaq nə qədər üzücüdür.
Bu heçlik vadisində itirilmiş keçmişin izini-nişanəsini axtararkən arzuların, xəyalların yer üzünə əkilmiş bomboz məzar daşları bütün vahiməsi ilə baş qaldırır.
26 mart 2008,
Bakı
Povest-illüstrasiya
ÖLÜM YUXUSU
Elə bil bu yerlər dünya yaranandan bəri yağış görməyib; istidən boynunu bükmüş ağaclar əlacsız-əlacsız torpağa baxır, çölün-biyabanın otları yanıb qupquruca çör-çöpə dönüblər, susuzluqdan torpağın sinəsi cadar-cadar olub...
O, bütün bunları görmür. Bu bürküdə yaddaşını korşaldan təkcə o uzaq səsdi.
O səsin hayandan gəldiyini bilmir, nə deyildiyini, nə danışıldığını anlayammır. Ancaq bu səsdə layla kimi istilik, doğmalıq duyur. Bir anlığa özündən ayrılaraq elə bilir ki, səs içərisindən başlayır və bu onun öz səsidi. O, bu səsin üstündən uzaqlara, lap uzaqlara baxır, elə uzaqlara baxır ki, yaddaşı dumanlanır, başı gicəllənir, yol gözlərində qarışır, qurtarır, itir...
Buldozer düzü-dünyanı səksəndirə-səksəndirə keçib gedir. Uzaqda, kəndin ətəyindəki qəbiristanlıqda torpaqdan göyərib qalxıbmış kimi qara-qara başdaşıları ucalır. Onun yaddaşında bu torpaq yovşan kollarından, quruyub gülləri tökülmüş yulğun topalarından, bir də qara-qara başdaşılarından ayrı dərkolunmazdı.
...Buldozerin çalovu başdaşına toxunub ət ürpədən xırçıltı qopardı. Elə bil bayaqdan bəri yuxu içərisindəydi, xırçıltı səsinə səksənib ayıldı. Var gücüylə əyləci basdı. Əli-qolu, ayağı, içi-içalatı büsbütün soyudu, sustaldı. İçərisindən soyuq bir gizilti keçdi. «Fələəək, qəbiristanlıqdan da yol salarlarmı, yol salarlarmı, yol salarlarmı?..».
Birdəncə yaddaşında ağrıdan sızıldayan, boğuq səslə imdad diləyən insan cəsədləri üstüylə uzanan yol ağardı. Ona elə gəldi ki, bu yolun üstündə dayanıb və ayaqlarının altı göynəyə-göynəyə hayana gedəcəyini bilmir; təzə ayaq açmış körpə kimi addımlarını atmağa qorxur. Ayağını tərpədən kimi torpağın altından fəryad və inilti səsləri qalxır. Az qalır dəli ola...
Kabinənin qapısını açıb yerə atıldı. Yoldan azca aralı iri çaylaq daşının üstündə oturdu. Yaşıl mamırlı, çopur-çopur qəbir daşlarına göz gəzdirdi. Baş-başa verib durmuşdular. Farağat əmri verilmiş pərakəndə əsgər dəstələrinə bənzəyirdilər. Bir anlığa ona elə gəldi ki, indicə savaş əmri veriləcək, qəbiristanlıqda yaranılışdan bəri görünməmiş əlbəyaxa daş döyüşü başlayacaq, hər şey yerlə-yeksan olacaq. «Niyə insan tuşlandığı yolun səmtinin qəbiristanlıq olmağıyla barışammır, ayağı yer tutan gündən məzara sarı getdiyini unudur? Unudur və bilmir ki, bütün bu dava-dalaş, vuruş ölüm üçündü, ölümü yaxınlaşdırmaq üçündü, ölümün yolunu qət etmək üçündü. İnsan bu yolun mənzili başına yetişmək üçün bu dünyayla savaşa çıxdığını da unudur. Unudur və bilmir ki, keçdiyi dolaylar, aşdığı sədlər torpağa qarışmaq üçündü, torpağa layiq olduğunu sübut eləmək üçündü. Bilmir ki, xilqətin bircə yolu var – məzar yolu; böyüklü-kiçikli bütün yer üzü bu yoldadı.
Bəs onda başdaşı nə üçündü? Niyə insan izsiz-tozsuz torpağa tapşırılmır? Niyə insanın basdırıldığı yerdə ona başdaşı ucaldılır? Bəlkə başdaşı insanın ömrünə, həyatına, dərdinə ucaldılan abidədi, ömrün davamıdı, ölümdən sonrakı həyatdı? Bəlkə başdaşı təsəllidi, aldanışdı...».
Ona elə gəlir ki, başdaşıları da canlıdı, insan kimi bir-birilə söhbət eləyir, daş dilində pıçıldaşır, dərdləşirlər. Onların da özlərinə görə dərdləri, qayğıları var, sevirlər, sevilirlər. Ancaq işıqdanmı, insandanmı qorxduqları üçün gündüzlər daş yuxusuna gedirlər, onların həyatı gecələr başlayır. Ona görə də qəbiristanlıq gecələr vahiməli olur.
Bir vaxt necə də istəyirdi ki, bu böyük qəbiristanlıqda başqaları kimi onun da əzizi, doğması olsun, başqaları kimi o da bu qəbirləri göstərib öyünə bilsin. Uzaq uşaqlıq illərindən bəri qəbir üstə gələnlərə həsəd aparırdı. Və böyüdükcə bu dərd də arzu kimi, ümid kimi içərisində böyüyürdü...
Ancaq indi birdən-birə bütün qəbiristanlıq ona doğmalaşdı və uzaq uşaqlıq illərindən qəlbində doğulan, yaşa dolduqca ildən-ilə boy atıb böyüyən o nisgil ağır-ağır çəkilib getməyə başladı.
«Qəbiristanlığı uçurub başdaşılarını buldozerin ağzına vermək və hələ bu azmış kimi uçurulub dağılmış qəbirlərin üstündən yol çəkmək, qır tökmək, asfalt döşəmək, tfu... Bunu fikirləşən insandımı, məxluqdumu, ağlı-şüuru üstündədimi, bir papağını qabağına qoyub nə iş tutduğunu - bu cəhənnəm – ömrünün sonunu - sonrasını fikirləşirmi...».
Qəbiristanlığın aşağı başında iki-iki, üç-üç dəstə-dəstə qəbir qazırdılar. Bir həftəydi ki, qazhaqazdı. Meyitlərin sür-sümüyünü yığışdırıb, başqa yerə köçürürdülər. Kimi qardaşını, kimi bacısını, kimi ata-anasını, kimi övladını, qərəz köçhaköçdü. Səhər qəti tapşırıq alıb çıxmışdı; qəbiristanlıq büsbütün uçurulmalıydı. Neçə günüydü ki, çınqıl dolu maşınlar gəlib qayıdırdılar. İş ləngiyirdi. Ayın axırına kimi yol təhvil verilməliydi. Bu gün ikinci dəfəydi gəlirdi; səhər gələndə camaat axşama kimi möhlət istəmişdi. Qəbirləri vaxtında macal eləyib köçürməyənlər vardı. Bəziləri isə belə hadisə baş verəcəyinə inanmadıqlarından hələ qəbirlərə toxunmamışdılar. «Sən bir sözə bax: «Burdan tapşırıblar, burdan da çəkəciyik. Hökumətnən hökumətlik eləmək olmaz!». Camaata yol lazımdı deyin, guya ki, hökumət qəbiristanlığı ayaqaltı eləməlidi... Bəyəm hökumət deyir ki, camaatın qəbiristanlığını uçur, dədə-babalarının ruhunu təhqir elə?.. Bir də nə hökumət-hökumət salmısan. Bura bax, ə, hökumət kimdi? Bir məni başa sal görüm kimdi hökumət? Susursan?! Ə, hökumət sənsən, mənəm, Məmməddi, Həsəndi, Vəlidi...».
– Əmi, ay əmi!
Diksindi. Başını qaldırdı. Altı-yeddi yaşlarında nimdaş paltarlı bir uşaq idi. Əynindəkinə paltar da demək olmazdı, elə bil başdan-ayağa cır-cındıra bürümüşdülər. Dərdli-dərdli ağlayırdı və ağladıqca göz yaşları yanaqları aşağı axır, sifətinin tozunu-çirkini yuyub aparırdı. «İlahi, bu uşaq hardan peyda oldu? Bunun boyuna-buxununa bax, göz yaşlarına bax, bir əlcə uşaq da belə ağlayarmı? Bir əlcə uşaq da qəlbində dərd, nisgil gəzdirərmi? Elə ağlayır ki, deyirsən bu saat əriyib suya dönəcək, ovulub torpağa qarışacaq... ».
Uşağın ürəyini gözlərindən oxudu.
– Əmi, ay əmi! - Uşaq yenə sözünün dalını gətirəmmədi.
Qəhərləndi. Qalxıb uşağın qolundan tutdu, sərt, qabarlı əllərilə saçlarına sığal çəkdi.
– Anamın qəbrini uçurma, ay əmi! Sən allah, uçurma. And iç ananın canına ki, uçurmayacaqsan.
İçərisində birdəncə gücsüzlük duydu və bu duyğu yuxu kimi, yorğunluq kimi ağır-ağır vücuduna yayılmağa başladı. Ona elə gəldi ki, indi, durduğu yerdə qəfildən ürəyi dayanacaq.
Uşaq inad eləyirdi:
– And içirsənmi? De görüm and içirsənmi?
«İndi nə cavab versin uşağa, necə başa salsın, nə yolla ovutsun onu. Nə cür desin ki, bu iş borcdu, tapşırıqdı, onlu da, onsuz da görülməlidi, ona qalsa, bircə qəbrə də toxunmaz, ona qalsa...».
Bir həftəydi ki, gecə yuxu nə olduğunu bilmirdi. Bir azca gözləri çimir alan kimi cəsədlər, skeletlər gəlib yuxusuna doluşurdu, gecəni səhər eləyənə qədər onunku ona dəyirdi.
Qəbiristanlıqda qızğın iş gedirdi. Adamlar bu saatca hər şeyin yerlə-yeksan olacağından qorxurdular. Bellə, külünglə torpağı qazıb tökür, sür-sümüyü xərək-xərək daşıyıb Babalı bağının yuxarısındakı təzə qəbiristanlıq yerində basdırırdılar. Uzaqdan təzə qəbiristanlıq yerinə baxanda adama elə gəlirdi ki, bütün bu yaxın kəndlərə nə isə ağır, dəhşətli qırğın üz verib və bir belə insan cəsədinin birdəncə basdırılmağı da həmin fəlakətlə bağlıdı.
Hacı Mahmud babanın qəbrinin üstündə tikilmiş ağ günbəzi söküb təzə qəbiristanlıq yerinə daşımışdılar. Hacı Mahmud babanın qəbri də köçürülmüşdü. Günbəzin kərpic və dəmirlərini daşıyıb qəbrin ətrafına yığmışdılar, ara sakitləşən kimi tikintiyə başlanacaqdı.
Qalxıb buldozeri söndürdü. Camaat tamam dağılışmamış işə başlamayacaqdı. İndi Miriş olaydı burda, onun buldozeri söndürməyini görəydi, böləydi itən vaxtı dəqiqələrə, saniyələrə, sonra da vuraydı aya, günə. Onda oğul istəyirdi onun qabağında dayana. Çəkdiyi papirosun tüstüsünü gözlərindən buraxa-buraxa yeddi arxa dönəninə söyəcəkdi. Papirosu basıb gözündəcə söndürəsən əclafın...
Qəbiristanlıqda iş qurtarana qədər gözləyəcəkdi. Lap Mirişin dədəsi xortdayıb qəbirdən gəlsə yenə tələsən deyildi. Söyürsə, qoy söysün, havadı, küləkdi. Yeri gələndə adamı danlayarlar da, söyərlər də. Bu işdən min dəfə Mirişin söyüşü yaxşıdı. Qoy camaat heç olmasa rahat ölülərini köçürsün...
Traktorun gurultusu kəsiləndən sonra bel-külüng səsi apaydın eşidilirdi. Böyük-kiçik, arvad-uşaq bir-birinə qarışmışdı. Elə bil bu çağacan qəbiristanlığın uçurulacağına inanmırdılar. Buldozerin səs-küylə gəlib qəbiristanlığın yanında dayanmağı ümidlərini büsbütün qırmışdı. Birdəncə əl-həya düşmüşdülər. Ağlaşa-ağlaşa, təntiyə-təntiyə, söylənə-söylənə qazırdılar.
Bir həftə qabaq ilk dəfə buldozeri bura sürəndə camaat az qalmışdı daş-qalaq eləsin onu. Ağzının, burnunun qanını bir-birinə qatmışdılar. Kəndin ağsaqqalları yığışıb gəlincə kənd soveti sədri güclə camaatın əlindən almışdı.
– Ay camaat, - demişdi, - nə düşmüsünüz bu yetimin üstünə. O, öz kefiylə gəlibmi bura bəyəm? Bir dayanın, ağsaqqallar yığışsın, görək neynirik. Yoxsa qəbiristanlıq oyun-oyuncaq deyil ki, hər yetən alsın buldozerin ağzına. Day mən heç, deyək qocalmışam, korşalmışam, sizə nə gəlib? Bir səbrinizi, hövsələnizi basın, qoyun rayon rəhbərləri gəlsin, soruşaq, öyrənək, biz də bilək bu nə məsələdi, nə qəzyədi. Yoxsa boş-boşuna qışqırıb-bağırmağın nə mənası? Bu da dəyirman deyil ki, atam balası, çevirib eləsinlər kababxana, içki məclisi, hər cür zatıqırığın yığnaq yeri. Bu qəbiristanlıqdı, cəmi ölənlərimizin müqəddəs yatağıdı. Müqəddəs olan şeyə də gərək toxunulmasın. Yoxsa, day bu nə müqəddəslik oldu ki...
Sonra sədr özü gəlmişdi:
– Sizə, - demişdi, - yaxşı bir qəbiristanlıq yeri ayırmışam. Köçürün ölülərinizi ora. Nə köməklik lazım olsa, eləyəcəyik.
Camaat arasından kimsə:
– Olmazmı ki, yoldaş sədr, yol üçün elə bir yer ayırasınız, nə köməklik lazım olsa, biz özümüz eləyərik. Qəbiristanlıq da qalsın öz yerində.
Sədr əsəbiləşib özündən çıxmışdı:
– Əşi, mən sizə adam kimi söz dedim, day demədim ki, söz güləşdirək. Kişi təzə işçidi, heç bir ay deyil gəldiyi bu rayona. Duraq indi boş şeyin üstündə onunla üz-göz olaq…
– Necə yəni «boş şeyin üstündə». Qəbiristanlıq bəyəm balaca işdi? - Bunu da kimsə camaatın arasından demişdi.
Sədr bu sözə dözməmişdi:
– Qurtardıq, - demişdi, - daha bu məsələni qurtardıq. – Sonra isə özünün maşınına oturaraq: - Vallah, bu camaatla fələk də yola getməz, elə ki, mən gedirəm, - deyib acıqlı-acıqlı çıxıb getmişdi.
Qolunun-qabırğasının ağrısından beyni zoqquldayırdı. Ona elə gəlirdi ki, bircə addım atsa, ürəyi dayanacaq, üzü üstə yerə sərələnəcək. Kənd soveti sədrinin dediklərini sanki yuxuda eşidirdi. Buraya nə məqsədlə gəldiyini büsbütün unutmuşdu. Gözlərini qan örtmüş bu adamlar kinli-kinli ona baxırdılar. Onu əzişdirib şil-küt eləsələr də, ağız-burnunun qanını bir-birinə qatsalar da, bu adamlara qarşı içərisində nifrət duymurdu, ancaq yerbəyerdən ona dikilən gözlərin soyuq işığı bədəninə üşütmə saldığından qaçmaq, gizlənmək istəyirdi. Ayaqlarını torpaqdan qoparammırdı, ağzına dolan turş qanı uda-uda dayanıb dururdu.
Başını qaldırdı. Uşağı yanında görmədi. Uşağın getməsindən xəbər tutmamışdı. «Görəsən nə cavab verdi uşağa, necə yola saldı, ürək ovudan bir söz dedimi, barı?». Nə illah elədisə, yadına sala bilmədi.
... Bir vaxtlar uşaqlarla yığışıb qəbiristanlıqda oynayardılar. Hərdən də hamıdan xəbərsiz təmtəkcə gələr, qəbiristanlığı addımbaaddım gəzərdi. O zaman qəbiristanlığın bu başından o başınacan olan bu yol ona hədsiz uzun gələrdi. Qəbiristanlığı gəzib bir-bir qəbirlərin üstündəki qəmli, həzin şeirləri oxuyardı. Bu şeirlər dünyanın vəfasızlığı, ölümün, ayrılığn qaçılmazlığı haqqındaydı, bu şeirlərdə işıq, ümid, təsəlli yox idi, bu şeirlərin misraları boyasızdı, çılpaqdı. İndi də bir şeirin ilk misraları yadındaydı: «Bəxtimin gəmisi toxundu daşa, cavanlıq ömrümü vurmadım başa...». Dörd misralıq bu şeirin dalını yadına sala bilmirdi.
* * *
Əliş lümlüt qəbiristanlıqdan bir az aralı çayın yaxasıyla uzanıb gedən dikdirin üstündə oturmuşdu. Başı əllərinin arasında içinə çəkilmişdi; görmürdü, eşitmirdi. Əlişin bədənini ağappaq, narın tük basmışdı. Gözlərinin qarası da ağarmışdı və uzaqdan-uzağa Əlişin giləsi ağarmış gözlərindən soyuqluq yayılırdı. Ancaq Əlişin nə gözlərinin giləsinin ağarmağından xəbəri vardı, nə də gözlərindən yayılan və yayın cırhacırında baxanın canına üşütmə salan soyuqluqdan.
Qəbiristanlıqdakı bu səs-küyün, vurhavurun da nə olduğunu bilmirdi. Bir gecədə başına gələnlərdən başını itirmişdi. Bir adam axtarırdı soruşa, dərdləşə, danışa, ancaq içərisində hansı bir duyğusa qəbiristanlığa, ömrünü birgə keçirdiyi adamların içərisinə getməyə qoymurdu, onu hamıdan, hamıdan ayırırdı.
İndi Əliş oturub başına gələnləri təzədən yaşayırdı, elə bil olub keçənlərə inanmırdı, inanmaq istəmirdi. Bir də, bir də yaddaşından keçirirdi ki, bəlkə gördüklərinin yuxu, aldanış olduğunu xatırlaya...
...Gözlərini açanda qaranlıq idi, zülmət kimi qaranlıq idi. Tərpənmək, çevrilmək, heç olmasa düşdüyü yerin yönünü, səmtini tapmaq istədi, ancaq əli-qolu qalxmadı, elə bil əllərini bədəninə sarımışdılar. Bütün bunların mənasız olduğunu dərk eləyəndən sonra heç olmasa harda olduğunu xatırlamağa çalışdı, ha fikirləşdisə yadına sala bilmədi, elə bil yadına-yaddaşına da qaranlıq çökmüşdü. «Bu nə olan işdi, fələk? Belə qaranlıq yurd, hücrə olardımı? Elə bil cəhənnəmin yeddinci qatına düşüb. Bəlkə yuxudu görür?..».
Dəqiqələr, saniyələr ağır-ağır çıxıb gedirdi və çıxıb gedən vaxt özüylə birgə onun səbrini, dözümünü də alıb aparırdı. Nəfəsinin toxunub qayıtmağından və havanın qoxusundan hiss eləyirdi ki, onunla divarı ayıran məsafə çox yaxındı. Əllərini tərpədə bilsəydi, böyür-başını yoxlayardı, harda uzanıb yatdığını dəqiqləşdirərdi. Ancaq əli-qolu ilə birlikdə elə bil bərini-bədənini də büküb sarımışdılar, nə illah eləyirdisə, sarıqdan açıla bilmirdi.
Bütün bunların yuxu olmadığını dərk eləyənə qədər aradan xeyli vaxt keçdi. Buna əmin olandan sonra olub keçənləri bir-bir yaddaşından keçirməyə başladı. Son günlər xəstə yatırdı, halsız idi, əməlli-başlı soyuqlamışdı. Bəs sonra? Sonra bir həftəydi evdən bayıra çıxmırdı, yatırdı, çarpayısı da pəncərənin qabağında qoyulmuşdu, təkcə axşamlar gün batanda içəri günəş işığı düşürdü. Orası da yadındadır ki, iştahası tamam çəkilmişdi. Bir də gecələr yaxşı yata bilmirdi, ağrıdan bəri-bədəni sızım-sızım sızıldayırdı. Bəs sonra? Sonra elə hey yatmaq istəyirdi, gözləri yuxudan açılmaq bilmirdi. Və yatdı da... Bundan sonrasını isə xatırlaya bilmirdi. Bəlkə hələ yuxudan oyanmamışdı? Yuxu bu qədər uzun çəkərdimi? Yox, belə cansıxıcı olmazdı yuxu...
Dostları ilə paylaş: |