Çingiz Hüseynov Vaqif Sultanlı. Heçlik vadisi. Bakı, Azərnəşr, 2010, 184 səh. Kitaba müəllifin «Ölüm yuxusu»

AXŞAM GÜNƏŞİ

Arvadının ölümü onun sakit, məcrasına düşmüş həyat tərzini birdəncə pozmuşdu. Bu ana qədər ömür, tale, dünyanın əvvəli-sonu barədə düşünməmişdi. Ancaq bu ölüm qaranlığa çıxılan şimşək kimi bir anlığa alışıb sönməklə dünyanın hansı səmtində olduğunu xatırlatdı.

Arvadının ölümündən sonra onu ən çox narahat eləyən anasız qalan uşağının taleyiydi. Nə yaxşı ki, hələ ağlı kəsmirdi, körpəydi, yoxsa onu ovundurmaq da bir iş olardı. Uşağı bağ­çadan çıxarıb kəndə, anasının yanına aparıb qoymuşdu. İndi ayda, iki ayda bir vaxt eləyəndə gedib baş çəkirdi. Bilirdi ki, anası körpəni ovcunun içində saxlayır. Uşaq da nənəsini çox istəyirdi, ancaq nədənsə dünyanın bərkinə-boşuna düşməmiş bu körpənin anasız olduğunu düşündükcə ona yazığı gəlirdi, özünə yazığı gəlirdi.

Metronun qabağı yenə qələbəlikdi. Qabaqda yanaşı ad­dım­layan oğlanla qızın (metrodan indicə çıxmışdılar) söhbə­tini aydın eşidir:

– ...xəcalətimdən az qalırdı yer yarıla, girəm yerə.

Oğlan susurdu.

– ... sən qəsdən mənim valideynlərimi təhqir eləmək üçün seçib o adamları göndərmişdin.

Oğlan dillənmirdi.

– ... səndən keçəmmədim. Yoxsa gətirdikləri üzüyü çır­pardım başlarına.

Belə söhbətləri heç vaxt unuda bilmirdi. Əksinə eşitdik­ləri beynində dolana-dolana, fırlana-fırlana doğmalaşırdı, gecə yuxularına gəlirdi. Sonra o adamlar yaddaşında nağıllaşırdılar, eşitdikləri ilə uydurduqlarını biri-birindən ayırammırdı.

Tanımadığı bu qızla oğlanın söhbəti bir anlığa onu keç­mişə qaytardı. Onunçün dözülməz, qayıdılmaz olan bu ömür birdəncə ürəyini qüssəylə doldurdu.

Şəhərə gəldiyi ilk günlər Mehparə adında bir qızla tanış olmuşdu. Qız nişanlı ola-ola onunla görüşürdü. Bir həftənin için­də ona elə isinmişdi ki, elə bil min ildi bir yerdə yaşa­yırdılar. Qız: «Götür, hara istəyirsən apar məni, – o əclafın sifətini görmək istəmirəm. Bu yaxınlarda toyumuz olasıdı. Gö­tür qaç məni, üçcə gün saxla, sonra ürəyin necə istəyir, o cür elə, özgə heç nə istəmirəm».

Qıza yazığı gəlsə də kömək eləyəmməmişdi. Sonrakı ta­leyindən də xəbəri yoxdu. Tək bircə dəfə qucağında körpə kü­çədə rast gəlmişdi. Onda da yaxınlaşmamışdı. İstəməmişdi ki, xoş-naxoş taleyi ilə barışmış bu qadını uzaq, unudulmuş gün­lərin xatirələri ilə bu günündən ayıra.

Bu da mətbəənin binası – arvadının keçmiş iş yeri. Hər axşam bu binanın qabağından keçəndə adamların işdən çıxan vaxtı olur. Arvadını səhər-axşam işə aparıb-gətirdiyindən onu burda tanımayan yoxdu. İndi isə o adamlardan heç birisiylə üz-üzə gəlmək istəmir.

Ötən həftə arvadının rəfiqəsi Zəmişlə rastlaşdı. Salam verib keçmək istədi. Ancaq Zəriş onu saxladı, hal-əhval tutdu, uşağı soruşdu. O isə dinmədi, ağzını açıb bir kəlmə də danış­madı.

Bir vaxtlar Zəmiş tez-tez onlara baş çəkərdi; bayramları bir yerdə keçirərdilər. Arvadının ölümündən sonra isə Zəmiş bircə dəfə də olsun onlara gəlməmişdi. Eləcə hərdən bu yolda, işdən çıxan zaman üz-üzə gəlirdilər. Çox vaxt da başını aşağı salıb keçmək istəyirdi. Keçmişlə bağlı heç nəyi xatırlamaq, heç kəslə üz-üzə gəlmək istəmirdi.

Ancaq olmurdu. Hərdən lap tanımadığı, ancaq sifətinin hansı cizgisisə tanış olan bir kəslə rastlaşanda da qeyri-ixtiyari ötən illərə qayıdırdı, arvadıyla birgə yaşadığı günləri xatırla­yırdı.

Bu da doğum evi... Hər dəfə o məşum ölümü yaddaşında təzələyən doğum eviydi, tərs kimi də işə gedib-qayıdanda yolu burdan keçirdi.

İlki doğulanda bərk qar yağmışdı. Səhər obaşdannan gə­lib kəsdirmişdi xəstəxananın qabağını. Qızı olduğunu eşi­dəndə dilxor olmuşdusa da, bir elə fərqinə varmamışdı. Ömrün hələ er­kən çağlarını yaşadıqlarını, həyatın acılı-şirinli günlərinin qa­baqda olduğunu düşünməklə təsəlli tapmışdı.

Hər gün gətirdiklərini məktubla birlikdə qapaçıya verir, qapıçı da arvadından cavab gətirirdi; beləcə məktublaşırdılar.

Ötən həftə kağız-kuğuzlarının arasından arvadının qay­ğıyla qoruyub saxladığı o məktubları tapmışdı. Arvadı yazırdı ki, pul göndərsin, bəri başdan tibb bacılarına versin ki, uşağın göbəyini sağalmamış qoparıb muştuluğa gəlməsinlər. O da pul­suzluğunu bəhanə gətirərək yazırdı ki, həkimə pul vermə, ən çə­tini uşaq oluncadı, uşaq doğulub qurtarandan sonra day nə pul, nə filan, mən lap söküldüm-dağıldım ki...

Uşaq doğulanda bayırda dayanıb gözləməmişdi. Doğuş­dan sonra arvadı o qədər qan itiribmiş ki, təcili qan vurmalı olub­lar. Tərslikdən xəstəxanada həmin qrupdan qan yox imiş. Qapıya çıxıb onu axtarıblar, tapa bilməyiblər. Sonra hansı tibb bacısısa insafa gəlib öz qanından xəstəyə vurulmasına razılıq verib. «Görəsən, o tibb bacısı yenə işləyirmi?.. Yadına düşürmü ki, bir vaxt ölüm ayağında kiməsə qan verib, həyat verib...».

Arvadı sonralar bütün bunları – həmin gün onu xəstəxa­naya atıb qayıtdığını, gecə heç olmasa, bir telefon zəngilə hal-əhval tutmamasını üzünə vurmamışdı.

İkinci uşaq doğulanda arvadını kəsib doğramışdılar. Ge­cə­nin bir vaxtı doğum evindən maşınla gəlib onu aparmışdılar. Həkim uşağı (özü də oğlan uşağı imiş) çıxarmaq üçün cər­rahiyyə əməliyyatı aparmış və iş bitməmiş arvadı keçinmişdi. Onda da nə illah eləmişdisə, onu doğum evinə buraxmamışdılar. Meyiti xərəkdəcə gətirib maşına qoymuşdular.

Bu xəbər elə qəfil, elə gözlənilməz idi ki, inanmağı gəlməmişdi. Xərəkdəcə gətirilib maşının bir küncünə qoyulmuş meyitə baxdıqca, ona elə gəlirdi ki, dəhşətli, amansız bir yuxu görür. Çünki ölüm bu cür qəfil, gözlənilməz şəkildə insan ömrünə daxil olammazdı, insan ölümə hazırlanmamış təslim ola bilməzdi. Ona elə gəlirdi ki, indicə arvadının həmişə düşüncəli olan göz qapaqları aralanacaq, o, qüssəli baxışlarıyla heyran-heyran onu – öz ərini süzəcək. Bu baxışlarda həmişəki hey­ranlıqla yanaşı, yüngül məzəmmət sezilsə də, o bunu heç vaxt dilinə gətirməyəcək, üzə vurmayacaq, əksinə böyük bir günah işləyibmiş kimi üzrxahlıq eləyəcək. Deyəcək ki, «...bağışla mə­ni, sənə oğlan doğmaq istəyirdim. Bacarmadım, neyləyim ki, ba­carmadım... Elə bilirsən sənin nə düşündüyünü, nə istədiyini bilmirdim?.. Dedim, çox yalvardım ki, uşağı nə yollasa xilas eləsinlər. Ancaq eşitmədilər mənim sözümü. Gözümün qaba­ğındaca tikə-tikə doğradılar. Məni baxmağa qoymurdular. Göz­lərimin qabağına pərdə,ağ pərdə çəkmişdilər. Sonra o pərdə dö­nüb qıpqırmızı oldu. Ancaq pərdədən də görürdüm. Görürdüm və bütün bədənimlə körpənin başına nə gətirdiklərini duyurdum. Qollarını kəsəndə qollarım tabdan düşdü, ayaqlarını kəsəndə gördüm ayaqlarım buza dönüb. Kəsib tikə-tikə buz kimi ləyənə tullayırdılar. Elə bil körpənin ürəyinə damıbmış. Həkim bıçağı əlinə götürən kmi elə qısıldı bətnimə ki, huşum başımdan çıxdı... Sonra körpənin qışqırığından başqa heç nə eşitmirdim».

Elə bil ölüm ürəyinə dammışdı, uşaq boynuna düşəndən qəlbiə qara bir vahimə dolmaqdaydı.

– Deyəcəm, məni on üçüncü plataya salsınlar. Keçən dəfə də o palatada yatmışam, – arvadı doğum evinə getməmiş belə deyirdi.

Bu dəfə də on üçüncü palataya düşmüşdü.

Bu bina onunçün sirr idi.

Bir vaxt arvadı bu binanın dəniz səmtindəki (arvadı pən­cərədən görünən dəniz barədə heyranlıqla danışardı) on üçüncü palatada yatmış, nəfəsini bu otağın havasına qatmışdı. Hər dəfə doğum evinin qabağından keçəndə içəri girmək, bir vaxt arvadının qaldığı o palatanı, yatdığı çarpayını, şeylərini yığdığı balaca yemək dolabını, üstündə gəzdiyi döşəməni görmək istəyi dalğa kimi içərisində kükrəyib qalxır, ona əzab verirdi.

Qeyr-ixtiyari doğum evinin qabağında dayanıb durmuş­du. Yenə əvvəlki kimi qapılar bağlıydı. Xəstələrə görüşmək is­təyənlər ora-bura vurnuxur, doğum evinin başına fırlanırdılar. Aşa­ğıda, səkinin kənarında yaşıl rəngli bir maşın dayanıb göz­ləyirdi. Maşının yarıaçıq pəncərəsindən içəridə oturmuş qa­dının həyəcanlı sifəti ayın seçilirdi. İlki doğulanda o da beləcə yol ma­şını tutub arvadıyla uşağını doğum evindən çıxa­rana qədər burdaca gözlətmişdi.

Başını qaldıranda özünü giriş qapısıyla üzbəüz dayanmış gördü. Elə bil hansısa gizli bir qüvvə onu özündən alıb aparır, özgə heç nə barədə düşünəmmirdi.

Yavaşca qapını döydü. Cavab gəlmədi. Yenə döydü və çox keçmədən addım səsləri, sonra qıfıla salınan açar səsi eşi­dildi. Qapını açdılar.

Həminki qadın.. həminki tanış sifət... Nə desin? Necə an­latsın? Bilirdi ki, içəri girmək olmaz. Lap yəqin bilirdi ki, ağzını açan kimi qapını üzünə bağlayacaqlar və kim bilir üstəlik yağlı bir söyüş də eşidəcək. Ancaq bəs niyə dayanıb durur, niyə göz­ləyir?

Qapıçı qadın da dillənmirdi, eləcə mat-mat baxırdı. Qa­dı­nın soyuq baxışlarından hiss elədi ki, onu unudub unut­mayıbsa da, kim olduğunu xatırına sala bilmir. Ancaq bu soyuq baxışlara birdəncə uzaq, duyulmaz bir mərhəmət qondu. Ürək­ləndi:

– İçəri keçmək istəyirəm, - dedi. - On üçüncü palataya, mümkünsə...

Qapıçı kənara çəkilib yol verdi.

Onunçün sirli, keçilməz olan bu qapının beləcə asanca açılacağına inanmırdı. Elə bil yadlaşıb tamam bambaşqa adam olmuşdu... O – özü isə bir kənara çəkilib bütün bu əhvalatlara tamaşa eləyirdi.

Pillələri qalxanda elə halsız idi ki, sanki uzun xəstə­likdən sonra yataqdan durmuşdu. Pilləkənin tutacağından ya­pış­masa, yıxılacaqdı. Yıxılacaqdı və bir daha ayağa qalxam­mayacaqdı.

Divarlar sirli olduğu qədər də ona tanış gəlirdi. Uzaqda, yarıqaranlıq dəhlizdə növbətçi tibb bacısı oturmuşdu. Palatanı soruşmağa ehtiyac yoxdu. Qapıların üstündə nömrələri aydın yazılıb: 7, 8, 9, 10... Üçüncü mərtəbəyə qalxmalıdı. «Nəydi görən o tibb bacısının adı? Bilsəydi soruşardı. İki il nə olan şeydi ki... Çox güman ki, hələ burda işləyər. Ancaq təəssüf ki, onun adını bilmir...».

...Qayıdıb təzdən pillələri qalxır: 11, 12 və nəhayət 13.

Bir anlığa hər şeyi unutdu. Ona elə gəldi ki, arvadı kör­pəsiylə birgə içəridə uzanıb, indicə qapını açan kimi onları gö­rəcək. Əvvəlcə körpəsini qucağına alıb doyunca tamaşa elə­yəcək, üzündə-gözündə özünə oxşar nişanələr axtaracaq. Sonra arvadıyla hal-əhval tutacaq. Arvadı onsuz korluq çəkib-çəkmə­diyini soruşacaq, ev üçün burnunun ucu göynədiyini, lap yaxın günlərdə xəstəxanadan çıxacağını bildirəcək... Çəkdiyi əzablar yuxu kimi, yorğunluq kimi unudulub gedəcək.

...Hiss elədi ki, bütün bədəni titrəyir.

...Qapını yavaşca döydü.

...İçəridən səs gəldimi, ya gəlmədimi?

...Heç nə eşitmədi.

...Yavaşca qapını itələyib açdı.

...Çarpayıda cavan bir qadın uzanmışdı.

...Keçib bir tərəfdə oturdu.

...Nə isə deməliydi, ancaq demədi.

...Qadın da nə isə soruşmalıydı, ancaq soruşmadı.

Balaca, səliqəli, bir adamlıq palataydı. «Deməli, arvadı bu çarpayıda yatıb, ağrılarını sakitləşdirmək üçün əllərini bu çar­payının soyuq dəmirinə söykəyib, yuxusuz gecələrində tava­nın cizgiləri, nişanələri yaddaşına həkk olub, onun öz əlilə ha­zır­layıb gətirdiklərini bu otaqda yeyib, məktublarına cavabı bur­daca yazıb…».

Əlilə çarpayıya elə toxundu ki, elə bil canlı kəpənəyə to­xunurdu və bir andaca töküləcəyindən qorxurdu.

İndisə bu otaqda başqası yatır. Elə sakit, elə rahat uzanıb ki, iki il, lap elə iki həftə bundan qabaq burda kimlərinsə yat­dığından xəbərsizdi. Bu anda, bu məqamda yalnız özünü, öz körpəsini düşünür. Bilmir ki, yer üzü təkcə özündən və kör­pəsindən ibarət deyil. Bilmir ki, uzandığı bu çarpayı da yaşadığı dünya kimi, ömür kimi müvəqqətidi, sabah burda bir başqası ya­tacaq, daha sonra başqa birisi... Bilmir ki, dünya min ildi kir­kirə kimi fırlanır, fırlanır...

Təklif gözləmədən pəncərənin qarşısındakı kətildə otur­muşdu. Dəniz elə yaxın idi ki, ləpələrin titrəyişi də hiss olu­nurdu. Batmaqda olan günəşin qan rəngli şəfəqlərinin sındığı də­nizin qoynunda bir gəmi dayanmışdı. Ləpələrin sığalladığı bu ağ gəmi dünyanın sonsuzluğunu, əlçatmazlığını xatırladırdı, ayrılıq gətirirdi, qüssə gətirirdi. Ona elə gəldi ki, o axşam o məsum kör­pənin hələ dünyanın havası toxunmamış bədəninə bı­çaq yeri­yəndə, günəş işığının bulandırmadığı duru gözləri açıl­ma­mış qapananda da dənizə belə sirli, möcüzəli bir qaranlıq çök­məkdəymiş.

Dözə bilmədi, dayana bilmədi. Sanki hər şeyi gözlərinə, yaddaşına yığmaq üçün son dəfə... son dəfə otağı gözdən ke­çirib ağır-ağır qapıya yönəldi.

– Sizə kim lazım idi ki? - Qalxıb yatağının içində otur­muş qadın halsız-halsız soruşdu.

Səsdən diksindi. İçəridə adam olduğunu sanki indicə duy­du.

Arxaya çevrilmədən:

– Heç kəs, - dedi, - daha heç kəs...

Qapını açıb dəhlizə çıxdı.
1987, Moskva
XURMAYI SAÇLAR

Bizim qızlar yataqxanasına oğlan xeylağı buraxmırlar. İş­di şayətdi, qızları çağırmaq lazım olsa, burada yaşayanların bi­rinə otağın nömrəsini, bir də çağıracaqları adamın adını de­yir­lər. Yuxarı qalxan tələbə də gedib çağıracağı adamın qapı­sını-filanı döyüb eləməz, elə dəhlizdəncə səsləyər. Nə isə bizim ya­taqxanada əzəldən qayda beləydi və tək-tək hallarda bu qayda po­zulardı. Elə buna görə də yataqxanada bir nəfəri aşağı ça­ğırsaydılar, beş mərtəbənin beşi də bu çağırışı eşidərdi.

Yataqxana həyatı bizə qəribə gəlirdi. Hər axşam kimisə, nə üçünsə aşağı səsləyəndə nədənsə ürəyimiz titrəyərdi. Aşağı çağırılanlara, həyətdə qoşa dayanıb pıçıldaşanlara həsədlə ba­xardıq. Onların adlarını bilməsək də, üzdən yaxşı tanıyırdıq. Bi­lirdik ki, filanksi filan otaqdan filan saatda çağırırlar. Filankəs heç vaxt yataqxananın qabağından əskik olmur, gələndə də, ge­dənlə də mırt vurur. Filankəsi isə heç vaxt çağıran olmur. Ça­ğırılmayan qızlara ürəyimizdə acıyırdıq. Çünki onların nə sev­gilisi var idi, nə dost-tanışı, nə də şəhərdə yaşayan qohum-əq­rəbası.

Hər axşam yataqxananın bağlanmasına bir saat qalmış gediş-gəliş seyrələrdi. Bu vədə az-az hallarda qızları çağıran olardı. Tək bircə nəfərdən başqa.

Yataqxananın bağlanmasına bir saat qalmış həmişə bir oğlan gələrdi. Və bütün yataqxana bilirdi ki, o hər gecə bu vaxt qırx səkkiz nömrəli otaqda yaşayan bir qızı çağırır. Qızlar da bu cür çağırışa adət eləmişdilər. O desəydi də, deməsəydi də yataq­xanının həyətində görünən kimi dəhlizdən həmin qızı səslə­yərdilər. Ancaq qəribəydi, oğlan o qızı adıyla çağırmazdı, eləcə xahiş edərdi ki, qırx səkkiz nömrəli otaqdan bir nəfər çağırsınlar və bu çağırışı hamımız əzbər bilirdik. Çünki hər gün eyni vaxt­da dəhliz boyu yayılan bu çağırışı eşidirdik:

– Qırx səkkizinci otaqdan bir nəfər!

Hər otaqda dörd qız yaşayırdı. Ancaq bu işarəydi, nədi, hər dəfə bu çağırışa xurmayı saçlı bir qız düşərdi. Bəlkə də oğlan onu adıyla çağırmağa utanırdı, ürək eləmirdi.

Bəzən bizi də tələbə yoldaşlarımız bu sayaq çağırırdılar. Bilirdik ki, məsələn, filan oğlan kitab üçün gəlib, ya bir başqası imtahan biletlərinin suallarını tapıb gətirib. Onda bizdən hansı birimiz olsa, düşərdik. Ancaq bu, ona bənzəmirdi.

Yataqxananın həyətində qapıdan xeyli aralı cavan bir aka­siya ağacı vardı. Həmişə onun altına çəkilib söhbət edər­dilər. Qapıçı qadın da onları tanıyırdı. Gecə yataqxanının bağ­lan­masına bir az qalmış onları özü səsləyərdi.

Beləcə aylar, günlər ötüşürdü. Bir gün oğlan gəlməyəndə darıxardıq, hətta ürəyimizdə qınayardıq da onu. Ta ki, saat on iki olub yataqxana bağlanana qədər qulağımız səsdə olardı. Qal­xıb qarşıdakı oğlanlar yataqxanasına boylanardıq. Öyrən­mişdik ki, hər gün o qızı çağıran qarayanız oğlan qarşıdakı yataqxanada yaşayır. Otağının pəncərəsini də tanıyırdıq.

Bir ara daha həmin vaxtlar yataqxananın uzun dəhlizi bo­yu yayılan o çağırışı eşitmədik. Fikirləşdik ki, ya oğlan xəstədir, ya da qızla aralarında nə isə olub – ürəyimizə min cür fikir gə­lirdi.

Günlər ötürdü, ancaq oğlandan səs-soraq çıxmırdı. Oğla­nın gəlişi üçün həsrət çəkirdik. Çünki onun gəlişi də, çağırışı da, o qızın xurmayı saçları da, həyətdəki tənha akasiya ağacı da bizim nəzərimizdə qeyri-adiydi.

Hər gün həmin vaxtlar pəncərədən akasiya ağacının altına baxırdıq. Orda onları görməyəndə kövrəlirdik, qəribsəyirdik. Nədənsə, onların taleyini öz taleyimizdən ayrı tuta bilmirdik.

Qapıçı qadın da hər gecə yataqxananın qapısını bağ­la­mazdan qabaq akasiya ağacının altına baxırdı. Hiss edirdik ki, o da hər gün qapını bağlamamışdan qabaq onları səsləməyə adət edib. İndi orda olmasalar da gecə saat on ikiyə qalmış onların bir vaxt üzbəüz dayanıb pıçıldaşdıqları yerə baxır. Onu da hiss edirdik ki, bu adətini tərgitmək onunçün də çətindi.

Ancaq bir müddət sonra müxtəlif vaxtlarda həmin otaq­dan xurmayı saçlı qızı adıyla çağırmağa başladılar. Bu çağırışa alışmamışdıq deyin, bizə elə gəlirdi ki, adıyla çağırmaq ona yaraşmır. O qızı adsız çağırmaq gözəl idi. Adıyla çağıranda elə bil o xurmayı saçların gözəlliyi, qəribəliyi itirdi.

Bu oğlan tələbəyə oxşamırdı. Ucaboylu, şıq geyimli bir adam idi. Daha xeyli aralıda akasiya ağacının altına çəkil­məzdilər. Oğlanın eynən qızın saçları kimi xurmayı rəngli ma­şını var idi. Ertədən minib gedər, bir də yataqxana bağlanmağa az qalmış qayıdardılar. Çox vaxt da qayıtmaz, hardasa gecə­ləyərdilər.

Qarayanız oğlanın gedişi ilə elə bil hər şey sirrini-sehrini itirmişdi. Akasiya ağacının altında başqa sakinlər görünməyə başlamışdılar. Ancaq akasiya ağacı elə bil qarayanız oğlanla xur­mayı saçlı qızın boyuna biçilmişdi, başqa heç kəsə yara­şmırdı. Akasiya gecələr onların pıçıltılarını çox dinləmişdi. Və adama elə gəlirdi ki, özgə səslərə qulaq asmaq indi onunçün ağırdı, yaman ağırdı.

...Sonra mühazirələr, imtahan qayğıları. Özgə şeyləri fikirləşməyə vaxt qalmırdı. Olub keçənlər yaddaşın mübhəm qaranlıqlarında unudulmaq üzrəydi. Ancaq...

...Ancaq bir gecə gözlənilmədən o qızı həmin vaxtda, həmin çağırışla çağırdılar. Elə bil sakit dənizdə qəfil qasırğa qopdu. Qulaqlarımıza inanmadıq. Pəncərənin qarşısına yüyür­dük. Həmin qarayanız oğlan idi, yenə akasiya ağacının altında, həmişəki yerində dayanmışdı. Bu vaxt ərzində xeyli dəyişmiş, arıqlamışdı, güclə tanımaq olurdu. Elə bil uzun sürən ağır xəs­təlikdən sonra yataqdan qalxmışdı.

Gözləyirdik ki, indicə qız həyətə enəcək, heç bir şey ol­mayıbmış kimi yenə akasiya ağacının altına çəkiləcəklər. Yenə qapıçı qadın saat on ikiyə qalmış onları səsləyəck. Yenə...

...Ancaq qız aşağı düşmədi. Oğlan yataqxana bağlanana kimi gözlədi, sonra ağır addımlarla çıxıb getdi.

Daha bir də həmin vaxtlar o çağırışı eşitmədik.

1982, Bakı
XALLI

Ananın sonbeşiyi doğulanda qışın oğlan çağıydı. Bayırda qar əlçim-əlçim ələyirdi. Külək həyət-bacanın qarını sovurub evin buz bağlamış pəncərələrinə çırpırdı.

Körpənin çığırtısına hamısı ayılmışdı. Otağın zülmət qaranlığında göz-gözü görmürdü. Ata qaranlıqda o yan bu yana vurnuxur, kibriti axtarırdı, elə bil kibrit yağlı tikə olub göyə çəkilmişdi, tapılmaq bilmirdi ki, bilmirdi.

Ev soyuq olduğundan uşaqlar yalın köynəkçədə tir-tir əsir­dilər, ancaq qorxularından nəfəslərini içəri çəkib durmuş­dular. Axır ki, ata kibriti tapıb çırağı yandırdı. Otaq çırağın tit­rək alovuyla alayarımçıq işıqlandı.

– Niyə xəbər vermədin, gedib Nazlını çağırardım, – ata üstündən ağır yük götürülübmüş kimi deyir və qan içində olan körpəni ağ mələfəyə büküb ananın qoynuna salır.

– Bu qarda-çovğunda əziyyət vermək istəmədim, – ana yorğun-yorğun dillənir. Ancaq əsl səbəbini özü də bilmir.

– Oğlandı! – ikisi də birdən deyir.

Ortancıl qız, hələ nə baş verdiyini anlamamışdı. Əskiyə bükülmüş körpəni görəndə uşaq marağını öldürə bilmədi, yatağın üstünü kəsdirdi. Anası acıqla:

– Yeri, yıxıl yat, - dedi, - bu nə vaxtın durmağıdı...

Qız anasının hirslənəcəyindən çəkin­di­yin­dən­mi, yoxsa gecənin bu vədəsi baş vermiş bu gözlənilməz hadisənin vahi­mə­sindənmi, səsini çıxarmadı.

Gecə yarıdan keçmişdi. Külək get-gedə güclənirdi. Ata odun dalınca çıxdı və çox keçmədən qucağında qarı çırpılmış bir neçə yarma ilə qayıtdı. Az sonra dəmir soba gurhugurla yanmağa başladı. Sobanın istisi otağı isitdi, pəncərələrin çirkli şüşələri tərdən dumanlandı.

Uşaqlar alt paltarında ananın yastığının üstünü kəsdir­miş­dilər. Ata acıqlanıb onları yatağa girməyə məcbur elədi. Uşaqlar yerlərinə girsələr də, heç biri yatmaq istəmirdi, qorxu qarışıq maraq hissi onları bürümüşdü.

Ata ələyi küncdən alıb taxta tabaqda un ələməyə başladı. Bu çağa kimi uşaqlar elə bilirdilər ki, un ələməyi təkcə anaları bacarır və bütün bu sayaq işləri yalnız o bacardığı üçün o da eləyir.

Unu ələdikcə kişinin bədəni yırğalanırdı, çırağın işığında onun kölgəsi divarda eybəcər bir mənzərə yaradırdı və bu mənzərə böyüyüb kiçildikcə sanki otağa qəribə bir vahimə dolurdu.

Sonra qazança gətirib quymaq çalmağa başladı.Uşaqlar atanın xörək bişirməyinə heyrətlə tamaşa eləyirdilər.

Ata xörəyi bişirib bir nimçə arvadına içirəndən sonra sobaya iri bir yarma atıb yatağına girdi.

...Səhər uşaqlar yuxudan qalxanda günorta üstüydü. Qar düzü-dünyanı tutmuşdu. Ana yerinin içində mütəkkəyə dirsək­lənib gözünü pəncərəyə zilləmişdi. Üz-gözündən narahatlıq tö­kü­lürdü. Uşaqlar yerindən qalxan kimi əlilə sobanın altını bö­yük qıza göstərib:

– Götür o murdarı ordan rədd elə! - dedi. - Sonra da acıqla əlavə etdi. -Vaxt tapdı o da...

Qız sobaya yaxınlaşdı. Xallı pişik doğmuşdu. Dörd dənə balası bir-birnə elə sarmaşıb durmuşdu ki, elə bil bir can idi. Hələ gözlərini aça bilmirdilər.

Ananın pişikdən zənd-zəhləsi gedirdi: Xallını da əlacsız­lıqdan evə buraxmışdılar, çünki siçan göz verib işıq vermirdi.

Nənəsi danışırdı bunu: bir kişinin züryəti olmadığından gecə-gündüz oturub allaha dua eləyirmiş ki, ona övlad versin. Kişinin həyətində iti və pişiyi də varmış; bunlar da öz heyvan dillərində sahiblərinə övlad diləyirmiş. Guya it deyirmiş ki, kaş sahibimin yeddi igid oğlu olsun, hərəsi mənə bir parça əppək versə, şad-xürrəm ömür sürərəm. Pişik isə yalvarırmış ki, allah sahibimə yeddi kor qız qismət eləsin, hərəsinin əlindən bir tikə çörək qapıb yesəm, bəsimdi... Doğruydumu, yalanıydımı, bu­nun fərqinə varmaan ta zamandan pişiyi görən gözü yox idi.

Qız bir söz demədən pişiyin balalarını torbaya yığıb töv­ləyə getdi. Çölə atsaydı, o saat donub ölərdilər. Hər tərəf bəm­bəyaz qar idi. Tövlənin samanlığında bir yer düzəldib balaları ora qoydu. Xallı pişik miyoldaya-miyoldaya qarabaqara qızın dalınca gəlirdi. Qız bütün günü pişiyin yanından əl çəkmədi. Hərdən anasının gözünü oğurlayıb pişiyə çörək, ət parçası apar­dı, balaların altına əski döşədi.

O gün ata işdən ertə qayıtdı. Qucağında meyvə, konfet və başqa bahalı hədiyyəlrlə dolu kağız torba vardı. Gözləri gülür, körpə uşaq kimi sevinirdi. Bu neçə ildə ilk dəfəydi onu sevinən görürdülər. Alnının qırışları itmiş, gözləri yollardan yığılmışdı – oğlu olmuşdu – dörd qızdan sonra birinci oğlu. Ana da gülüm­səyirdi. Gözləri ərinə dikilib qalmışdı, heyran-heyran baxırdı.

Ata iştahla papirosunu sümürürdü, Üz-gözündən elə bir öyüngənlik tökülürdü ki, sanki körpəni arvadı yox, özü doğ­muşdu. Yerindən qalxıb uşağı qucağına aldı, əlilə üzünü açdı, xey­laq gözlərinə baxıb:

– Yaxşı oğul dayısına çəkər deyiblər, - dedi, - elə bil bir almadı yarı bölüblər.

Gecə ər-arvad xeyli pıçıldaşdılar. Ata əzəlki kimi zəhm­li, əsəbi səslə danışmırdı, körpə doğulandan yumşalıb piləyə dön­müşdü.

Ana:

– Pişik də vaxt tapdı doğmağa. Qorxuram uşağın başına bir iş gələ:

– Eh,- dedi əri, - sən də fanatik olub getmisən.

Səhər böyük qız anasının səsinə oyandı, yuxulu-yuxulu sobaya tərəf baxdı. Xallı pişiyin balaları sobanın altında idi. Qəribəydi, pişik balalarını bu qarda-çovğunda tövlədən evə ne­cə gətirmişdi? Hardan yol tapıb evə girə bilmişdi? Pişiyə yazığı gəldi, istədi anasına yalvarsın ki...

– O murdar olmuş götür çırp qarın içinə, - arvadın acıqlı səsi eşidildi.

Ağzını açıb bir söz deyə bilmədi. Sakitcə balaları torbaya yığıb yenə tövləyə apardı, samanlıqda düzəltdiyi yuvacığa qoy­du. Xeylaq onlarda əyləndikdn sonra evə qayıtdı ki, ana­sından gizli bir qədər çörək də gətirib pişiyə versin. Anası onu odun da­lınca göndərdi, sonra sobanı yandırmağı tapşırdı. Yalnız bun­dan sonra bir qırıq çörək götürüb tövləyə qaça bildi.

İçəri girəndə heyrətindən yerində dondu: Xallı pişik bala­larını yeyirdi.

Ağacı götürüb pişiyin üstünə cumdu. Xallı quyruğunu ox kimi dikəltdi, tüklərini qabardıb vəhşi səslə miyoldadı. Gözləri pişiyin qan çanağına dönmüş gözlrinə sataşınca əti ürpəşdi. Ağacı atıb evə qaçdı:

– Məmə, ay məmə, gəl qoyma, pişik balalarını yeyir!

Ana diksindi. Qəfildən körpə də qışqıra-qışqıra ağlamağa başladı. Ana körpəni ovutmaq üçün qucağına aldı. Qız anasını gözləməyib tövləyə qaçdı.

Xallı pişik balasının üçünü yemişdi. Əlinə keçən kərpic parasını götürüb pişiyə sarı tolazladı. Kərpic pişiyin yanından ötdü. Pişik axırıncı balasını dişinə alıb göz qırpımında tövlənin damına sıçradı.

... O gündən pişiyin ayağı evdən kəsildi. Ana tutduğu işdən peşman olmuşdu, ancaq peşmançılığını üzə vrumurdu.

Bacılar axşama kimi körpə qardaşlarının yanından əl çəkmirdilər, pərvanə olub başına dolanırdılar. Ana körpənin biləyinə gözümüncuğu taxdı. Evə yad adam gələndə başına duz dolayırdı ki, gözə gəlmsin, yatıranda yastığı altına çörəkotu qoyurdu ki, qorxmasın.

Xallı pişik yavaş-yavaş unudulurdu.

Bir səhər ana malları sulayıb tövləyə salandan sonra bö­yük qızı səslədi. Qız baldırlarına kimi uzanan rezin kişi çək­mə­lərini geyib həyətə düşdü. Ana sakit səslə:

–Xallı tövlədədir, samanlıqda yatıb, - dedi.

Qız sevindi, iri çəkmələri sürüyə-sürüyə tövləyə getdi. İçə­ri qaranlıq idi. Divardan tuta-tuta irəlilədi. Yavaş-yavaş göz­ləri qaranlığa alışdı. Samanlığa çatanda birdən yerində dondu. Xallı pişik samanlıqda, balaları üçün düzəldilmiş yuvada ölmüş­dü. Hıçqırıq qızı boğdu.

Handan-hana özünə gələrək bayıra çıxdı.

Qar havasıydı. Soyuqdan adamın bəbəkləri donurdu. Külək evin novçalarınan sallanan sırsıraları qırıb tökürdü.
1986, Bakı