Çinqiz İsmayılov Xəzər dənizinin və
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
ton olmuşdursa, artıq 2003-cü ildə 1,5 min tona qədər azalmışdır. Son 25 ildə balıq ovunun əsasını kilkə təşkil edir. 1980-ci illərdən başlayaraq onun xüsusi çəkisi ümumi balıq ovunda 75%-i ötmüş və hazırda 96%-ə çatmış dır. Bununla belə, digər balıq növləri kimi, kilkə ovu Xəzər dənizində əsas balıq növlərinin ovunun dəyişilməsi (1980 - 2003-cü illər ərzində; min tonla) Balıq növləri 1980 1985
1995 2003
N ərəkim ilər 25,0
28,5 2,9
1,5 Kilkə
304,7 400,0
107,8 50,0
İri pulcuqlular 23,0
35,0 41,2
— nun həcmi də son 10 il ərzində 2 dəfədən çox azal mışdır. Azərbaycan bölgəsində son 4 il ərzində kilkə ovu 5 dəfə azalmışdır. Kilkə balığı ovunun kəskin azalmasının əsas səbə bi tənzimlənməyən qanunsuz ov və Qara dənizdən Xəzərə daxil olmuş mneopsisdir. Bu sadə canlı orqa nizm kilkənin əsas qida mənbəyi olan canlılarla qida landığından onun həcminin azalmasına səbəb olmuş dur. Qısa müddət ərzində intensiv surətdə artan və dənizin hər tərəfinə yayılan mneopsis Xəzərin bioloji aləmi üçün böyük təhlükə yaratmışdır. Kilkənin sayı nın bərpası üçün kifayət qədər qida mənbəyi tələb olunur. Deməli, kilkənin qida mənbəyinə ortaq çıx mış mneopsislə mübarizə aparmaq lazımdır. Bu məq sədlə məhz mneopsislə qidalanan berol adlı digər canlı orqanizmin Xəzər dənizinə gətirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Kilkədən fərqli olaraq nərəkimilərin həcminin azalmasına əsas səbəb qanunsuz balıq ovu və böyük həcmdə qiymətli qida sayılan kürü əldə edərək, de mək olar ki, mümkün artımın qarşısının alınmasıdır. Qismən İran istisna olmaqla nərəkimilərin böyük həcmdə qanunsuz ovu ilə bütün Xəzəryanı dövlətlər də məşğul olurlar. Nərəkimilərin əsas hissəsi kürü tökmək üçün Rusiya sahillərinə, şirin suya can atır. Digər Xəzəryanı ölkələrdən fərqli olaraq bu ölkədə qayıqların sayı-hesabı yoxdur və genişmiqyaslı qa nunsuz balıq ovu baş alıb gedir.
Rusiyanın cənub dənizlərində qanunsuz balıq ovunun artmasını sübut edən faktlardan biri də Kras nodar diyarının nisbətən əlverişli hesab olunan Azov dənizi sahillərindəki vəziyyətdir. Son bir il ərzində qanunsuz balıq ovu nəticəsində nərəkimilərin həcmi burada 10 dəfə azalmışdır. Xəzər dənizinin Rusiyaya aid olan hissəsində və ziyyət daha acınacaqlıdır. Müxtəlif mənbələrə görə, burada hər il qanunsuz olaraq bir neçə min ton nərə- kimilər ovlanır. Əlbəttə, qanunsuz balıq ovu Xəzərin digər bölgələrində də müşahidə olunur. Lakin onun həcmi Rusiya bölgəsində aparılan qanunsuz ovdan xeyli azdır. Nərəkimilər qədim və nadir balıq növlərindən ol duğu üçün və bu populyasiyanın sayının azalması beynəlxalq təşkilatları da narahat edir. Yox olma həd dinə çatmış nərəkimilərin sayına nəzarət və onların mühafizəsi üçün Xəzərin fauna və florasını daim diq qət mərkəzində saxlayan xüsusi beynəlxalq konven siya (CITES) mövcuddur. Onlar Xəzəryanı dövlətlə rə hər ildə nərəkimilərin ovlanmasına və kürünün eksportuna kvotalar müəyyən edir. Hər bir Xəzəryanı ölkəyə kvotanın həcmi müəyyən edildikdə başlıca olaraq bu ölkənin süni balıqartırma məntəqələrindən dənizə buraxılan balıq körpələrinin sayı və dəniz sa hili ərazilərin mühafizəsinin təmin edilmə səviyyəsi nəzərə alınır. Nərəkimilərin ovlanmasının Xəzəryanı dövlətlər arasında kvota üzrə paylanması (2003-cü il; ton) Я İran - 671 ■
Rusiya - 417 Я Qazaxıstan - 226 Я Azərbaycan - 109 Я Türkmənistan - 63 рт Д Dənizə buraxılan körpə balıqların sayına görə Ru siya və İran xeyli irəlidədir. 2003-cü ildə Rusiya böl gəsindən dənizə 42,2 mln. ədəd balıq körpəsi buraxıl mışdır. Rusiyanın əsas balıqartırma müəssisələri Vol qa çayı deltasında yerləşdirilmişdir. Qazaxıstanda nərəkimiləri artırma zavodları Atırau vilayətindədir. Burada 2 iri balıqartırma zavodu fəa liyyət göstərir ki, onların da hər biri ildə 3 mln. körpə balıq yetişdirmə gücünə malikdir. 2003-cü ildə Neftçalada istifadəyə verilmiş yeni balıqartırma müəssisəsi buradan dənizə hər il 15 mln. körpə balıq buraxmağa imkan yaratmışdır. Hazırda dənizə buraxılan körpə nərəkimilərin 15 - 20%-ni Azərbaycan bölgəsi təmin edir. Bunu nəzərə alaraq CITES 2004-cü ildə ölkəmizə ayrılan qara kürünün kvotasını 9 tona qaldırmışdır. Nərəkimilərin ovunu tənzimləyən CITES beynəl xalq təşkilatı eyni zamanda qara kürünün eksport həcmini də Xəzəryanı dövlətlər arasında bölüşdürür. Balıqların ovlanmasına və sayının süni artırılmasına uyğun olaraq qara kürünün ən böyük həcmdə ekspor- tuna İran tərəfmə icazə verilmişdir.
Ö lk ə lə r T o n la %-lə
tran 75,7
54 Rusiya
31,3 22,3
Qazaxıstan 25 17,9 Azərbaycan 4,5
3,2 Türkm ənistan 3,6 2,6
C əm i 140,1
100 2003-cü ildə İran xaricə 65 ton qara kürü ixrac et mişdir. Əgər nəzərə alsaq ki dünya bazarında 1 kq qa ra kürünün qiyməti 750 dollardır, onda aydın olar ki, İranın qara kürü satışından gəliri 50 mln. dollara yaxın olmuşdur. Şimali Amerikada isə 1 kq bölgə (ağbalıq) kürüsünün qiyməti 3 min dollara çatır. Bütün bunlarla yanaşı, “qara bazar”da yüzlərcə ton qanunsuz ovlanmış nərə balıqlarının və qara kü rünün alveri davam etməkdədir. Bu səbəbdən də bir çox beynəlxalq təşkilatlar nərəkimilərin yox olması təhlükəsini gördükləri üçün bu balıqların ovuna mü vəqqəti qadağa qoyulması təklifini irəli sürmüşlər. Belə ki, ABŞ-ın “Təhlükə altında olan növlər aktı”na əsasən (US. Endangered Akt) ağbalıqda yox olmaqda olan balıqlar siyahısına daxil edilib. Eyni zamanda, müvafiq təşkilatlar 2004-cü ildə Xəzəryanı ölkələrin dünya bazarına qara kürü çıxarmalarına məhdudiyyət qoymuşlar. CITES təşkilatının məlumatlarına görə, hər il Xə zərdə tutulan nərəkimilərin 70%-dən çoxu qanunsuz ovlanır. Məsələnin ən dəhşətli cəhəti ondan ibarətdir ki, qanunsuz tutulan balıqların əsas həcmi nərəkimi lərin kürütökmə dövrünə düşür. Daha çox qara kürü əldə etmək üçün “başabəla balıqçılar” minlərlə dişi balıqları məhv edir və beləliklə, dənizin bioloji aləmi nə bərpa olunmayacaq ziyan vururlar. Yaranmış gərgin vəziyyəti aradan qaldırmaq üçün bütün Xəzəryanı dövlətlər dənizin balıq ehtiyatlarını mühafizə etmək sahəsində əməkdaşlığı gücləndirə rək müvafiq tədbirlər planını həyata keçirməlidirlər. Yalnız birgə və razılaşdırılmış tədbirlər keçirməklə ol duqca qiymətli və bənzərsiz Xəzər dənizini və onun balıq ehtiyatlarını gələcək nəsillər üçün qoruyub-sax lamaq mümkündür.
Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|