Çinqiz İsmayılov Xəzər dənizinin və
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
гг Dağıstanın neft hasilatı sənayesi də səviyyənin qalxması nəticəsində kifayət qədər zərər çəkmişdir. Qayakənd, Izberbaş və Acısu neft yataqları sahələrin də qrunt sularının səviyyəsinin qalxması ayrı-ayrı əra ziləri yararsız vəziyyətə salmışdır. Dağıstan sahillərində abraziya proseslərinin güc lənməsi xüsusən rekreasiya əhəmiyyətli bölgələrə mənfi təsir göstərmişdir. Burada sahil ərazilərinin eni 3 - 5 km-ə qədər daralmışdır. Məhz bu səbəbdən çi mərlik zolağının çox hissəsi suyun altında qalmış və bu da həmin yerlərin rekreasiya dəyərinin xeyli aşağı düşməsinə gətirib çıxarmışdır. Son 5 il ərzində sahil bölgəsindəki müalicə-istirahət infrastrukturunun yal nız 7з hissəsi fəaliyyət göstərə bilir. Dənizdə suyun səviyyəsinin qalxması Kalmıkiya Respublikasının sahil hissələrində bataqlıqların get dikcə artmasına səbəb olmuşdur. Nəticədə sahilyanı ərazilərdəki otlaqlar korlanmış və onlar kənd təsərrü fatı əhəmiyyətini itirmişlər. Bu bölgədə digər təsərrü fat sahələri olmadığından səviyyə tərəddüdü bir o qə dər də narahatlıq yaratmamışdır. Azərbaycana gəlincə isə dənizin səviyyəsinin qalxması təsərrüfatlara xeyli ziyan vurmuşdur. Lakin onlara dəymiş ziyan sahil yanı ərazilərin nə dərəcə də mənimsənilməsindən asılı olaraq xeyli fərqli ol muşdur. Səviyyə ildən-ilə durmadan qalxmış və nə hayət, 800 km2 ərazini su basmışdır: 15,5 min hek tar otlaqlar, 1,2 min hek tar üzümlüklər və 3,6 min hektar əkin sahələri su yun altında qalmışdır. Təhlükə zonasında hələ də 250 sənaye obyekti, 10 min hektar suvarılan sahə, 100 min nəfərlik rekreasi ya obyektləri və 50-yə yaxın yaşayış məntəqəsi var. Lənkəran - Astara zonasını daha çox su basmışdır. Bölgənin, demək olar ki, bütün çimərlikləri suyun al tında qalmışdır. Dəniz sahil xəttindən quruya doğru 300 - 500 metrə qədər irəliləmişdir. Bəzi yerlərdə sa 23 hilyanı kommunikasiya sistemi (avtomagistral, dəmir yol və elektrik xətləri) subasmaya məruz qalmışdır. Suyun səviyyəsinin qalxması bu bölgənin balıq təsər rüfatına da kifayət qədər ziyan vurmuşdur. Sahilyanı ərazilərdəki yardımçı təsərrüfat binaları yararsız və ziyyətə düşmüşdür. Belə ki, Sarı adasının 1,5 min sa kini köçmək məcburiyyətində qalmış və ənənəvi ya şayış tərzini dəyişməli olmuşdur. Daha dəqiq desək, səviyyənin qalxması böyük həcmdə iqtisadi ziyan və ciddi ekoloji gərginliklə yanaşı, sosial problemlər də yaratmışdır. Qərb sahillərinin digər bölgələrinə olduğu kimi, dənizin transqressiyası Lənkəran - Astara və Abşeron sahilyanı ərazilərinə də daha çox təsir göstərmişdir. Həmin ərazilərdə abraziya prosesləri nəzərəçarpacaq dərəcədə intensivləşmişdir. Bu isə xüsusən Abşeron sahillərinin quruluşunda dəyişikliklərə səbəb olmuş dur. Eyni zamanda, sahilin quru hissəsindən böyük həcmdə balıqqulağının daşınması sahil bölgələrinin həssaslığını daha da artıraraq onların təbii təzyiqlərə davamlılığını xeyli azaltmışdır. Sahilboyu Abşerondan cənuba uzaqlaşdıqca abra ziya prosesləri nəticəsində əmələ gəlmiş uçqun mate rialların sahil axınıyla da şınması müşahidə olunur. Nəticədə sahilin çıxış his səsindən daşınan materi allar əsasında akkumulya- siya prosesi sürətlənmiş və laquna tipli sahillərin inkişafı üçün əlverişli zə min yaranmışdır. Belə la- qunaların əmələ gəlməsi Abşeron yarımadasının şi mal sahillərinin əvəzsiz çimərliklərinin əhəmiy yətinin aşağı düşməsinə birbaşa təsir göstərmişdir. Bəzi yerlərdə çimərliklərdə subasma zonasının eni 30 - 80 metr arasında tərəddüd edir. Bakı buxtasında dəniz limanının, sahilyanı texniki xidmət sahələrinin, gəmi təmiri müəssisələrinin, is tehsal meydançalarının və paytaxtın bəzəyi olan sa- hilyanı parkın subasma nəticəsində yararsız vəziyyətə düşməsi onların bərpasına külli miqdarda vəsait ayrıl masını tələb etmişdir. Bakıda su altında qalan təhlükəli zonalardan biri də şəhərin cənub-qərbindəki Bayıl deyilən sahədir. Xəzərin səviyyəsi qalxmağa başladıqdan sonra burada Bibiheybət neft-qazçıxarma idarəsinin buruq suları ilə doldurulmuş gölməcikləri dənizə sızırdı. Bunun qarşısını almaqçün görülmüş təcili tədbirlər ekoloji gərginliyi indi nisbətən aradan qaldırmışdır. Lakin sürüşmə təhlükəsi də xeyli artmışdır. 1999-cu ildə Bakıda baş vermiş sürüşmə Bavılda yerləşmiş yanacaqdoldurma məntəqəsini uçurmuş, Bakıdan cənub istiqamətinə doğru gedən əsas ma gistral avtomobil şosesini dağıtmış, gəmi təmiri zavo dunun istehsal meydançalarını yararsız vəziyyətə sal mış və ətrafda yerləşən yaşayış və məişət binalarına xeyli ziyan vurmuşdu. Sürüşmədən sonra Bayılın bu təhlükəli hissəsində miivafıq sahilbərkitmə işləri apa rılmışdır. Subasma və bataqlaşma prosesi Azərbaycanın şimal sahillərində də getmişdir. Belə ki, bölgənin kurort zo nası kimi tanınan Nabranda səviyyənin qalxması nəti cəsində sahilin ən dar hissəsində avtomobil yolunun bəzi yerləri və çimərliklərin bir hissəsi suyun altında qalmış və yerində laqunalar əmələ gəlmişdir. Giləzi - Yaşma sahil bölgəsində isə əsas dəyişiklik lər sahillərdə abraziya proseslərinin güclənməsi ilə bağlıdır. Burada çimərlik əhəmiyyətli sahillərin yu yulması ilə yanaşı, yastı sahil terraslar bataqlıq vəziy yətinə düşmüşdür. Sahillərdə ekoloji vəziyyətin po zulması, əlbəttə, onların istirahət baxımından cazibə- darlığına mənfi təsir göstərir. Nəticə etibarilə isə bu yerlərdə istirahət edənlərin sayı azalır. Dənizin səviyyəsinin tərəddüdü sahil ərazilərin də təsərrüfata böyük ziyan vurmuşdur. Bu vəziyyətin gələcəkdə təkrar olunmaması üçün sahil ərazilərində təsərrüfat obyektləri təşkil edərkən dəniz səviyyəsi nin mütəmadi dəyişilməsini mütləq nəzərə almaq la zımdır.
25 XƏZƏR DƏNİZİNİN TƏ SƏRVƏTLƏRİ, ONI MƏNİMSƏNİLMƏSİ və .
• VƏZİYYƏTİN DƏYIŞILM Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|