Coğrafiya 8
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Coğrafi kəşflərdən tədqiqatlara doğru N.Kopernik H.Merkator V.V.Dokuçayev Böyük Coğrafi kəşflər dövrünə qədər və onun ilkin vaxtlarında coğrafiyada təsviretmə ənənələri qalmışdır. Bunlar ümumi fiziki coğrafiya (yerşünaslıq), regional fiziki coğrafiya və ya ölkəşünaslıq bölmələrinin əsasını təşkil etmişdir. Bu sahələrə aid zəngin məlumatlar toplanmışdır. “Çellencer” tədqiqat gəmisi H.Merkatorun 1595-ci ildə çap olunan “Atlas”ının üz qabığı Yeni ərazilərin kəşf edilməsi, onların xəritəyə köçürülməsi kartoqrafiya elminin də inkişafına təkan vermişdir. Böyük Coğrafi kəşflər kartoqrafiyanın inkişafında yeni mərhələnin əsasını qoydu. Vaxt keçdikcə xəritələrdə olan “ağ ləkələr” in sahəsi azalmış, praktik əhəmiyyəti olan müxtəlif məzmunlu xəritələr hazırlanmışdır. Tərtib edilmiş xəritələri toplu halında hazırlayan flamand kartoqrafı H.Merkator (1512- 1594) onu “Atlas” adlandırdı və az sonra çap olundu. XIX əsrin əvvəlində A.Humboldtun Cənubi Amerikaya səfərindən sonra iqlimşünaslıq və bitki coğrafiyası (biocoğrafiya) elmləri haqqında məlumatlar toplandı. 1872-1876-cı illərdə İngiltərənin “Çellencer” tədqiqat gəmisinin səyahətindən sonra okeanoqrafiya (okeanologiya) elmi sürətlə inkişaf etmişdir. Torpaq coğrafiyası elmi XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəlində V.V.Dokuçayevin Rusiyanın Avropa hissəsində apardığı tədqiqatlardan sonra yaranmışdır §2. Coğrafiya elmlərinin inkişafı XVIII əsrdə Rusiyada təsərrüfatın inkişafı ölkənin cənub və şərq ərazilərinin mənimsənilməsini qarşıya qoyurdu. Bu ərazilərdə yeni sənaye obyektlərinin tikilməsi ilə bərabər, onların təbii-coğrafi şəraiti öyrənilir, xəritəyə köçürülürdü. 1760-cı ildə M.V.Lomonosov “iqtisadi coğrafiya” terminini elmə gətirmişdir. Sonrakı dövrlərdə bu elm sahəsi iqtisadi və sosial coğrafiya adlanmışdır. Onun əsas sahələrinə sənaye, kənd təsərrüfatı, nəqliyyat sahələrinin coğrafiyası, əhali coğrafiyası, ayrı-ayrı regionların iqtisadi və sosial coğrafiyası aiddir. Avropa və Amerikada iqtisadi coğrafiya əvəzinə insan coğrafiyası termini istifadə edilir. Nə öyrəndik Suallar və tapşırıqlar Uyğunluğu müəyyən edin Ev tapşırığı Təsviretmə ənənələri coğrafiyanın ......, ....... və ...... bölmələrinin əsasını təşkil etmişdir. Yeni ərazilərin kəşf edilməsi və xəritəyə köçürülməsi ...... elminin inkişafına gətirib çıxardı. Rusiyanın Avropa hissəsində aparılan tədqiqatlardan sonra ............ elmi yaranmışdır. İlk dəfə ...... ...... terminini elmə M.V.Lomonosov gətirmişdir. 1. Təsviri xarakterli coğrafi məlumatlar verən hansı alimlərin adlarını deyə bilərsiniz? 2. Fiziki və iqtisadi coğrafiya elm sahələrini əks etdirən sxem qurun. 3. M.V.Lomonosov və V.V.Dokuçayevin coğrafiya sahəsində əsas xidmətləri hansılardır? 1. M.V.Lomonosov 2. H.Merkator 3. V.V.Dokuçayev 4. A.Humboldt a. Kartoqrafiya b. Bitki coğrafiyası c. İqtisadi coğrafiya d. Torpaq coğrafiyası 1. Coğrafiyada yeni elm sahələrinin yaranması və onların əhəmiyyəti haqqında esse yazın. 2. Coğrafiya elmlərinin yaranması mərhələləri hansılardır? Coğrafi kəşflərdən tədqiqatlara doğru §3. Müasir coğrafiya elminin yeni sahələri Coğrafiya – təbiətdə və cəmiyyətdə gedən prosesləri öyrənən elmdir. Onun xarakterik xüsusiyyəti digər elm sahələrinin yaranmasına təkan verir. İnsan da təbiət və cəmiyyətin bir parçası olduğundan coğrafiyada yeni sahələrin ayrılması bir tələbat kimi meydana çıxır. Təhlil edək: 1. Hazırda yeni elm sahələrinin yaranması hansı amillərin təsiri ilə baş verir? 2. Yeni yaranan sahələr coğrafiyanın inkişafına necə təsir edir? Açar sözlər Ekoloji coğrafiya. Tibbi coğrafiya. Rekreasiya coğrafiyası. Əhali coğrafiyası. Sosial coğrafiya. Siyasi coğrafiya. Coğrafi informasiya. Riyazi coğrafiya. Cəmiyyətin və istehsalın inkişafı prosesində baş verən dəyişiklikləri daha dərindən öyrənmək və yaranmış problemlərin həlli yollarını axtarmaq lazım gəlir. Bunun üçün yeni elm sahələri yaranır. Təbii tarazlığın qorunması üçün ayrı-ayrı komponentlər arasında qarşılıqlı əlaqələrin öyrənilməsi vacibdir. Bu sahədə tədqiqatları ekoloji coğrafiya elmi aparır. İnsanların sağlamlığının qorunması vacibdir. Bu məqsədlə istirahət-turizm kompleksləri yaradılır. Coğrafiyanın xüsusi sahələri kimi ayrılan tibbi coğrafiya və rekreasiya coğrafiyası elmləri xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Rekreasiya coğrafiyası turizm-rekreasiya ehtiyatlarının yerləşməsi və istifadə yollarını öyrənir. Şəhərlərin planlaşdırılması onların inkişafında mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Əhali coğrafiyasının öyrənilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu sahə əhalinin məskunlaşmasını, onun təbii şəraitdən asılı olmasını və məntəqələrin inkişaf yollarını öyrənir. Hazırda dünyanın əksər ölkələrində təbii artımın, şəhərlərin inkişafının idarə edilməsi problem olaraq qalır. Onların həlli ilə demoqrafik coğrafiya və şəhərlərin coğrafiyası (urbanizasiya coğrafiyası) elmləri məşğul olur. MDB məkanında, o cümlədən Azərbaycanda əhalinin öy- Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|