Coğrafiya və təbii resurslar, №1, 2015
Yüklə 5,19 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 1. Atmosfer yağıntılarının illik miqdarı, mm Şəkil 2. İlin isti dövründə (aprel-oktyabr) atmosfer yağıntılarının miqdarı, mm
Coğrafiya və təbii resurslar, №1, 2015 42 AMEA akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu, Azərbaycan Coğrafiya Cəmiyyəti sında da atmosfer yağıntılarının kəmiyyətində fərq aydın nəzərə çarpır [15, 18]. Dağlarda hündürlüyün artması ilə atmosfer yağıntılarının miqdarı müəyyən yüksəkliyə qədər artır, sonra isə tədricən azalma müşahidə edilir. Bu zaman atmosfer yağıntılarının azalmasının müşahidə edildiyi hündürlük regional xarakter daşıyır. Məsələn, əgər Böyük Qafqazda bu azalmanın necə getdiyini izləsək, onun cənub yamacda dəniz səviyyəsindən təqribən 2500 m- dən, cənub-şərq və şimal-şərq yamaclarında isə 2000 m-dən başlandığını görərik (cədvəl 1). Ki- çik Qafqazın da şimal-şərq, şərq yamaclarında və daxili hissələrində təxminən bu hündürlüklərdən atmosfer yağıntılarının miqdarının azalması müşa- hidə edilir. Onu da qeyd edək ki, Kiçik Qafqazın şərq yamacı və daxili hissələrində faktiki meteo- roloji müşahidə məlumatlarının olmadığına görə bu materiallar əvvəlki illərin məlumatları və yaxınlıqdakı meteoroloji stansiyaların müasir məlumatları əsasında bərpa edilmişdir. Naxçıvan MR-in ərazisində atmosfer yağıntılarının miqdarı 3000-3500 m yüksəkliyə qədər artır. Lənkəran- Astara vilayətində isə hündürlüyə doğru atmosfer yağıntılarının miqdarının dəyişməsi özünəməxsus səciyyə daşıyır. Belə ki, onun şimal hissəsində 1000 m yüksəkliyə qədər yağıntının miqdarı artır, sonra isə azalmağa başlayır. Cənub hissədə isə, yəni yağıntı inversiyası müşahidə edilən ərazidə onun miqdarı hündürlüyə doğru daim azalır və sahil zonasında 1200 mm-disə, 2000 m hündür- lükdə 475 mm-ə qədər düşür. Cədvəl 1 İllik atmosfer yağıntılarının ölkə ərazisində yüksəkliklərə görə paylanması Cədvəl 2 Ölkə ərazisində ilin isti dövründə (aprel-oktyabr) atmosfer yağıntılarının yüksəkliklərə görə paylanması İlin isti dövründə ölkə ərazisində Abşeron yarmadası və Kür-Araz ovalığının sahilboyu his- səsində 100 mm, Böyük Qafqazın cənub yamacı- nın yüksəkdağlıq hissəsində 1000-1100 mm ya- ğıntı düşür. Xəzərdəki adalarda bu dövrdə 50-70 mm yağıntı düşür. Qeyd edək ki, adalarda ilin isti dövründə atmosfer yağıntıları illik normanın 40- 45%-ni, yay aylarında isə cəmi 3-5%-ni təşkil edir. Yüksəklik, m Atmosfer yağıntıları, mm Böyük Qafqaz Kiçik Qafqaz Naxçı- van MR Talış Cənub yamac Cən.- şərq yamac Şim.- şərq. yamac Şim.- şərq. yamac Şərq yamac Daxili ərazilər Şim. hissə Cənub hissə Qərb hissə Şərq hissə 300 990 540 300 480 300 380 - - 550 1000 500 1080 740 350 540 380 455 350 - 575 875 1000 1215 1000 440 600 550 570 480 300 645 660 1500 1290 1150 490 630 670 640 510 475 575 555 2000 1350 1270 510 630 730 680 520 590 475 475 2500 1380 1300 490 580 780 650 490 675 - - 3000 1350 1290 470 530 680 550 430 720 - - 3500 1250 1250 450 450 550 440 350 710 - - Yüksəklik, m Atmosfer yağıntıları, mm Böyük Qafqaz Kiçik Qafqaz Naxçı- van MR Talış Cənub yamac Cən.- şərq yamac Şim.- şərq. yamac Şim.- şərq. yamac Şərq yamac Daxili ərazilər Şim. hissə Cənub hissə Qərb hissə Şərq hissə 300 650 100 100 190 175 235 - - 550 1000 500 810 350 160 230 240 335 180 - 575 875 1000 950 750 250 325 350 435 305 170 645 660 1500 1000 950 300 400 430 510 380 240 575 555 2000 1040 1030 360 410 500 510 380 305 475 475 2500 1060 1050 350 370 500 450 335 380 - - 3000 1030 1030 340 360 445 325 280 420 - - 3500 960 960 310 345 385 280 220 380 - - Coğrafiya və təbii resurslar, №1, 2015 AMEA akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu, Azərbaycan Coğrafiya Cəmiyyəti 43 İlin isti dövründə atmosfer yağıntılarının şaquli paylanmasında illik gedişdəki qanunauy- ğunluq müşahidə edilir, yəni müəyyən hündürlüyə qədər onun miqdarı artır, sonra isə azalır və bu hündürlüklər yağıntıların illik gedişindəki hündür- lüklərə uyğun gəlir (cədvəl 2). İllik miqdarda olduğu kimi, isti dövrdə də eyni yamacın müxtəlif hissələrində yağıntıların miqdarında fərqlər nəzərə çarpır. Daha çox fərq düzən-dağətəyi və alçaqdağlıq zonalarda müşa- hidə edilir. Ortadağlıqda bu fərq azalır. Bu fərqlər Böyük Qafqazın cənub yamacında və Talışda daha aydın nəzərə çarpır. Respublika ərazisində atmosfer yağıntıları- nın paylanması 1-ci və 2-ci şəkillərdəki xəritələr- də verilir. Şəkil 1. Atmosfer yağıntılarının illik miqdarı, mm Şəkil 2. İlin isti dövründə (aprel-oktyabr) atmosfer yağıntılarının miqdarı, mm Yüklə 5,19 Kb. Dostları ilə paylaş:
|