Coğrafiya və təbii resurslar, №1, 2015
Yüklə 5,19 Kb. Pdf görüntüsü
|
Coğrafiya və təbii resurslar, №1, 2015 70 AMEA akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu, Azərbaycan Coğrafiya Cəmiyyəti nəfərə qədər və ya 157,0%, 20-24 yaşlı əhalinin sayı 194,2 min nəfərdən 371,6 min nəfərə qədər və ya 191,4%, 25-29 yaşlı əhalinin sayı 141,1 min nəfərdən 254,4 min nəfərə qədər və ya 180,3% artmışdır. Kənd əhalisi arasında 15-19 yaşlı əhali- nin sayı 206,1 min nəfərdən 403,0 min nəfərə qə- dər və ya 195,5%, 20-24 yaşlı əhalinin sayı 100,7 min nəfərdən 249,0 min nəfərə qədər və ya 247,3%, 25-29 yaşlı əhalinin sayı 92,4 min nəfər- dən 147,6 min nəfərə qədər və ya 159,7% yük- səlmişdir [Azərbaycanın demoqrafik göstəriciləri, 2013]. Bu dövrdə şəhərlərdə nikahların sayı 21,5 mindən 31,9 minə qədər və ya 148,4%, kəndlərdə 14,4 mindən 28,2 minə qədər və ya 195,8% yük- səlmişdir [Azərbaycanın demoqrafik göstəriciləri, 2013]. Kəndlərdə nikahların çox olması əvvəlki dövrlərdə əhalinin sayının intensiv şəkildə art- ması, onların bu dövrdə nikah yaşına çatması ilə əlaqədardır. Yaranmış demoqrafik vəziyyət son- rakı dövrlərdə də əhalinin sayının davamlı olaraq artmasını təmin etmişdir. Kəndlərdə müşahidə edilən yüksək artım tempi və bir demoqrafik nə- sildən sonra başlanan miqrasiyalar şəhərlərdə də əhalinin sayının çoxalmasına əhəmiyyətli dərəcə- də təsir göstərmişdir. Bununla yanaşı, hər bir nəsildən sonra təbii artımın səviyyəsi müəyyən qədər aşağı enmişdir. Az vaxtdan sonra digər ictimai-siyasi və sosial-iq- tisadi amillərin təsiri ilə azalmalar özünü daha qa- barıq şəkildə göstərmişdir. 1980-ci illər Azərbaycanın demoqrafik in- kişafında daha sabit olması ilə fərqlənir. Davamlı olan iqtisadi inkişaf, mərkəzi hökumətin həyata keçirdiyi fəal sosial-demoqrafik siyasət, dövlətin analara və uşaqlara yüksək səviyyədə göstərdiyi qayğı və müavinətlərin verilməsi, mənzillərlə təminatın dövlət tərəfindən həyata keçirilməsi, mənzil-kooperativ tikintisinin geniş tətbiq edil- məsi, kənd təsərrüfatında və kənd məntəqələrinin inkişafında gedən irəliləyişlər əhalinin iş yerləri ilə təminatına şərait yaradır, onların məvacibləri, əldə edilən gəlirlər yaşayışın təminatı, uşaqların saxlanılması, tərbiyəsi, boya-başa çatdırılması üçün kifayət edirdi. Gənc və çoxuşaqlı ailələrə verilən müavinətlər və müəyyən edilən güzəştlər təbii artımın yüksək göstəricilərinin formalaşma- sına şərait yaradırdı. 1980-1990-cı illərdə Azərbaycanın ümumi əhalisi üzrə hər 1000 nəfərə görə doğum əmsalı 25,0-27,0 arasında, o cümlədən kənd əhalisi ara- sında 28,0-30,0 olmuşdursa, təbii artım əmsalları müvafiq olaraq 18,0-20,0 və 22,0-23,0 arasında dəyişmişdir. Ölüm əmsalları həm ümumi, həm də kənd əhalisi arasında 6,4-6,9 arasında dəyişmişdir [Eminov, 2005]. XX əsrin 80-ci illərinin sonunda keçmiş SSRİ məkanında, o cümlədən Cənubi Qafqazda başlanan ictimai-siyasi gərginlik əhalinin həyat şəraitinə, məşğulluğuna, onun strukturuna, əldə edilən gəlirlərin formalaşmasına mənfi təsir göstərməyə başladı. Lakin baş verən proseslər və davam edən qeyri-müəyyən vəziyyət demoqrafik göstəricilərə bir neçə ildən sonra təsir göstərməyə başladı. Bu səbəbdən ümumi və kənd əhalisi arasında 80-ci illərdə doğulan uşaqların sayı və təbii artımın səviyyəsi müəyyən qədər artsa da, şəhər əhalisi arasında göstəricilər sabit qalmış və ya az dəyişmişdir. Bu müddən ərzində (1981- 1990) respublikada doğulan uşaqların sayı 164577 nəfərdən 182989 nəfərə qədər, təbii artım 121679 nəfərdən 140170 nəfərə qədər yüksəlmişdir. Doğulan uşaqların sayı 10 ildə 11,21%, təbii artım 15,2% artmışdır. Bu prosesdə əhalinin sayının artımı da əhəmiyyətli rol oynamışdır. 80-ci illərdə təhlil edilən demoqrafik proseslər və formalaşan əhali artımı əsasən kənd əhalisinin hesabına getmişdir. Yəni 1981-1990-cı illərdə kəndlərdə doğulan uşaqların sayı 81106 nəfərdən 96981 nəfərə qədər və ya 15,3%, təbii artım 64136 nəfərdən 75966 nəfərə qədər və ya 18,5% artmışdır. Ölənlərin sayı, demək olar ki, 21,0-22,0 min nəfər arasında sabit qalmışdır. 1981-ci ildə respublikada doğulan uşaqların 51,1%-i, təbii artımın 52,7%-i, 1990-cı ildə do- ğulan uşaqların 53,0%-i, təbii artımın 54,2%-i kənd əhalisinin payına düşmüşdür. Alınan nəticə- lər də kəndlərdə təbii artımın yüksək templə ço- xalmasını göstərir. 1991-ci ildən sonrakı dövrü müstəqillik mərhələsi kimi ayırmaq olar. Dövrün ilk illərində keçid mərhələsinin başlanması ilə yaranan çətinliklər demoqrafik göstəricilərdə də geriləmə- lərə səbəb olmuşdur. Keçid dövründə, ilk növ- bədə, doğulan uşaqların sayı və nəticədə ailələrdə uşaqların sayı azalmış, təbii artım bir neçə dəfə aşağı enmiş, miqrasiyalar yüksəlmişdir. Əhalinin maddi gəlirlərinin azalması mənzil şəraitinin çətinləşməsinə, onun təminatında ciddi problem- lərin yaranmasına gətirib çıxarmışdır. Dövlət tə- minatının minimuma enməsi, analara və uşaqlara verilən güzəştlərin və müavinətlərin aşağı düşməsi demoqrafik inkişafın iqtisadi və sosial bazasını zəiflətmişdir. Nəticədə 1991-2000-ci illərdə ölkədə hər 1000 nəfərə görə doğum əmsalı 26,6- dan 14,7-yə qədər və ya 44,7%, təbii artım əmsalı 20,3-dən 8,8-ə qədər və ya 2,3 dəfə aşağı en- mişdir. Ölüm əmsallarının da azalması (hər 1000 nəfərə görə 6,3-dən 5,9-a düşmüşdür) təbii artımın Yüklə 5,19 Kb. Dostları ilə paylaş:
|