Coğrafiya və təbii resurslar, №1, 2015



Yüklə 5,19 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə53/72
tarix30.04.2018
ölçüsü5,19 Kb.
#40647
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   72

Coğrafiya və təbii resurslar, №1, 2015 
 
                    AMEA akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu, Azərbaycan Coğrafiya Cəmiyyəti 
 97 
 
onlarında  hemimezofil  şibləklərin  formalaşması 
müxtəlif istiqamətlərdə gedir. 
 
Şəkil 1.  Müxtəlif flora tərkibli şibləklərin yayıldığı 
ərazi (Acınohur öndağlığı) 
Böyük  Qafqazın  cənub  yamacının  aşağı 
dağ-meşə  qurşağında  hemimezofil  şibləklərin 
tərkibində  yabanı  meyvə  və  giləmeyvə  cins-
lərindən alma, alça, göyəm, zoğal, əzgil, yemişan, 
itburnu, böyürtkən, fındıq və s. iştirak edir (cədvəl 
1).  Böyük  Qafqazın  cənub-şərq  yamacının  Qoz-
luçay hövzəsində dəniz səviyyəsindən 1300-1400 
m yüksəklikdə azmeyilli yamacın şimal baxarında 
əsasən  yabanı  giləmeyvələrdən  ibarət  hemime-
zofil şibləklər bəzən sıx, “keçilməz” kolluqlardan 
ibarətdir (təc. sah. B-58). Ləngəbiz silsiləsinin şi-
mal yamaclarında sıx şibləyin tərkibində yemişan 
üstünlük  təşkil  edir.  Tək-tək  alçaqboylu  (3-5  m) 
kolşəkilli  palıd,  qarağac  və  söyüdyarpaq  armuda 
rast gəlinir. 
Xarakterik    hemimezofil    şibləklərə  Kiçik 
Qafqazın  cənub-şərq  yamacında  Zəngilan  rayo-
nunda (Oxçuçay hövzəsində) dəniz səviyyəsindən 
800-900 m yüksəklikdə daha çox rast gəlinir. On-
ların tərkibində   əksər hallarda yemişan üstünlük 
təşkil edir. 
Tədqiqat işləri göstərdi ki, hemimezofil şib-
ləklərin  tərkibində  çoxlu  miqdarda  meşə  ağacla-
rına  və  onların  yeniyetmələrinə  rast  gəlinir.  Ot 
örtüyündə də meşə bitkiləri iştirak edir. Əgər belə 
sahələrdə mal-qara otarılması və ağacların qanun-
suz kəsilməsi dayandırılarsa, meşə təsərrüfatı təd-
birləri aparılmadan da qısa müddətdə meşə örtüyü 
bərpa olunar. 
Cədvəl 1 
Törəmə hemimezofil şibləklərin xarakteristikası 
 
 
Təcrübə 
sahəsi 
Bitki 
örtüyünün 
tipi 
Yerləşdiyi mövqe 
Torpağı 
Ağac və kol bitkiləri 
Ot örtüyü 
Ehtimal 
olunan ilkin 
ağaclıq 
521 
2008 
Rütubətli dik 
yamacda 
fındıqlı-
giləmeyvəlik 
İsmayıllı r-nu, 
Bozqır yayla, DSY-
620 m, Şm-Ş-25-30
0
 
Qəhvəyi 
dağ-meşə 
4 fın. 4 zoğ. 2 yem.+ 
alma, qara murdarça, 
tək-tək gilas, göyrüş 
Ətirşah, dilqanadan 
cincar, çöl noxudu, 
Göyrüş –palıd 
meşəsi 
572 
2009 
Az rütubətli 
azmeyilli 
yamacda 
göyəmlik 
Qəbələ r-nu, Soltan-
Nuxa kəndinin yanı, 
DSY-550 m, Şm-10-
15
0
 
Qəhvəyi 
dağ-meşə 
10 göyəm, dovşan 
alması, itburnu, 
yemişan, əzgil 
60-70%, çiyələk, 
yonca, birəotu, 
boymadərən 
Palıd meşəsi 
541 
2008 
Az rütubətli 
dik yamacda 
giləmeyvəlik 
Qax r-nu, Ləkit 
Kötüklü kəndinin 
yanı, DSY-950 m, 
 C-Ş-30
0
 
Qonur 
dağ-meşə, 
orta 
yuyulmuş 
6 əzgil 2 yem. 2 alma, 
tək-tək vələs, palıd, 
böyürtkan, alça 
50%, yonca, qaraqınıq, 
boymadərən, çiyələk, 
ətirşah, qırtıc, 
lansetyarpaq 
bağayarpağı 
Palıd-vələs 
meşəsi 
B-58 
1998 
Müxtəlifkollu 
hemmezofil 
şiblək 
Şamaxı r-nu, 
Qozluçayın sağ sahili, 
DSY-1300-1400 m,  
Şm-20-30
0
 
Qəhvəyi 
dağ-meşə 
Sıx kolluq: 
doqquzdon, yemişan, 
zoğal, quşarmudu 
növləri, kolşəkilli: 
söyüdyarpaq armud, 
çöl ağcaqayını, alma, 
qarağac, alça 
Kolun seyrək yerində: 
boymadərən, 
lansetyarpaq 
bağayarpağı, qırtıc, 
çəmən yoncası, 
qaraqınıq, kəkotu, 
birəotu, adaçayı, 
göyçiçək 
Palıd-vələs 
meşəsi 
812 
2010 
Azmeylli 
yamacda 
göyəmlik 
Lerik ra-nu, Vistan 
kəndinə yaxın, DSY-
720 m, C, C-Q-10-
15
0
 
Qəhvəyi 
dağ-meşə 
Sıx göyəm kolluğu 
(70-80%), itburnu, 
böyürtkan, azatağac, 
tək-tək palıd pöhrəsi 
yoxdur 
Şabalıdyarpaq 
palıd meşəsi 


Coğrafiya və təbii resurslar, №1, 2015 
98                    AMEA akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu, Azərbaycan Coğrafiya Cəmiyyəti 
 
 
II – Hemikserofil şibləklər 
Apardığımız tədqiqatlar nəticəsində respub-
lika  ərazisində  aşağıdakı  hemikserofil  şiblək 
formasiyalarını aşkar etdik. 
4. Qaratikanlı (Paliurus spina christi) 
5. Topulqalı (Spiraeu) 
6. Sumaqlı (Rhus) 
7. İberiya doqquzdonlu (Lonicera İberica)  
8. Söyüdyarpaq armudlu (Pyrus salixifolia) 
9. Narlı (Punica grunatum) 
10. Azatağaclı (Zelkova) 
Azərbaycanda  hemikserofil  və  kserofil  şib-
ləklər  arasında  paliurus  şibləkləri  aşağı  dağ-meşə 
qurşağında  və  dağətəyi  zonada  ən  geniş  yayılan 
törəmətipli  bitki  formasiyası  hesab  edilir (Cədvəl 
2). 
Bir  sıra  tədqiqatçıların  (Qrosheym,  1952; 
Sosnovski, 1947; Larina,Rubsov, 1972 və b.) fik-
rincə,  paliurus  kolluqları  törəmə  tipli  olub 
meşənin  məhv  edilməsi,  mal-qara  otarılması  və 
bununla  əlaqədar  eroziya  prosesinin  güclənməsi 
nəticəsində əmələ gəlir. L.İ. Prilipko (1968) qeyd 
edir  ki,  Azərbaycanda  ilkin  qaratikanlıq  ola 
bilməz,  o,  yalnız  meşə  yox  edilən  yerdə  yaranır. 
Azərbaycanın  dağətəyi  zonasında  və  aşağı  dağ-
meşə  qurşağında  hemikserofil  kollarının  tərki-
bində  tək-tək  halında  rast  gəlinən  pöhrədən  törə-
miş  iberiya  palıdı  (Quercus  iberica),  dəmirqara 
(Carpinus  orientalis),  həmçinin  meşəaltı  kollar 
(yemişan, əzgil və b.) da bunu təsdiq edir. Meşəlik 
seyrəldikcə  və  antropogen  təzyiq  davam  etdiril-
dikcə bu kolların tərkibinə həm də  kserofil kollar 
(sarağan sumaq, qaratikan, topulqa və b.) da daxil 
olmağa  başlayır.  Mal-qara  qaratikandan  başqa, 
bütün  digər  kolları  yediyi  üçün  tədricən  sırf 
qaratikanlıq formalaşmışdır. 
Cədvəl 2 
Paliurus (qaratikan) hemikserofil şibləklərin xarakteristikası 
 
Dəniz səviyyəsindən 500-800 m yüksəklik-
də  hemikserofil  şibləklər  yamacın  güney  baxarla-
rında əmələ gəlir. Yüksəklik azaldıqca və bununla 
əlaqədar  sahənin  eroziyaya  uğrama  dərəcəsi,  qu-
raqlığı və daşlılığı artdıqca belə şəraitdə qaratikan 
kök pöhrələri və toxumla yaxşı çoxaldığı üçün öz 
Təcrbə 
sahəsi 
Bitki 
örtüyünün tipi 
Yerləşdiyi 
mövqe 
Torpağı 
Ağac və kol 
bitkiləri 
Ot örtüyü 
Ehtimal 
olunan ilkin 
ağaclıq 
Q-14 
2013 
Efemerli-taxıllı 
qaratikanlıq 
(B
0
C) 
Şəki r-nu, 
Daşüz kəndinə 
yaxın 
Boz-qəhvəyi, 
orta yuyulmuş 
10 qar., tək-tək 
sarağan, doqquzdon, 
yemişan, bir neçə 
ədəd palıd, saqqız-
ağac, qarağac 
Taxıl otları, boymadə-
rən, yonca, tək-tək 
biyan, qanqal 
Palıdlıq (C
1

B-75 
1999 
Müxtəlifotlu 
qaratikanlıq 
(B
1

Pirsaatçayın sol 
sahili, DSY-
1150 m, Q-15-
20
0
 
Boz-qəhvəyi, 
orta yuyulmuş 
5 qar. 3 doq. 2 
söyüdyar. armud, 
Pallasmurdarçası, 
itburnu 
10-30% məryəm 
noxudu, lansetyarpaq 
bağayarpağı, birəotu, 
südləyən, dazıotu, 
çiyələk 
Palıdlıq (C
1

B-45 
1998 
Topalotlu 
müxtəlifkollu 
qaratikanlıq 
(B
1
C) 
Gilgilçayın sol 
sahili, DSY-250 m, 
Şm-Ş-25-35

Boz-qəhvəyi, 
şiddətli 
yuyulmuş 
Qar. (5) şöyüdyar. 
armud (3), zirinc (1), 
Pallasmur.(1), tək-tək 
dovşanalması, 
itburnu, saqqızağac 
40-50% topal, qırtıc, 
qaraqınıq, xaşa, 
yemlik, dilqanadan, 
zəncirotu, südləyən, 
biyan 
Palıdlıq (C
1

Q-8 
2000 
Taxılotlu 
müxtəlifkollu 
qaratikanlıq 
(B
1
C) 
Qazax r-nu, 
Avey dağının 
ətəyi, DSY-700 
m, Şm-Ş-25-30

Boz-qəhvəyi, 
yuyulmuş 
6 qar. 2 top. 2 ib. 
agc. tək-tək sarağan, 
yemişan, pal. 
murdarçası 
60-70% 
çobantoxmağı, ağbığ, 
pişikquyruğu, 
məryəm noxudu 
Ağcaqayınlı-
palıdlıq (C
1
-
2

708 
2011 
Daşdayanlı 
topulqalı 
qaratikanlıq 
(B
0

Qoşqarçayın sağ 
sahili, DSY-600 
m, Şm-Ş-20-35

Boz-qəhvəyi, 
şiddətli 
yuyulmuş 
5 qar. 5 top., tək-tək 
acılıq, 
dovşanalması, ardıc 
30% daşdayun, süpür-
gəgülü, dovşantopalı, 
kəkotu, boymadərən, 
çobantoppuzu, 
dilqanadan 
Palıdlıq (C
1-2

M-2 
2010 
Taxılotlu 
qaratikanlıq (C
1-
2

Cəlilabad r-nu, 
Şatırlı çayın sol 
sahili, DSY-510 
m, Q, Şm-Q-30

Boz-qəhvəyi, 
yuyulmuş 
10 qar., tək-tək 
yemişan, azatağac, 
10-40% 
50% taxıl otları, 
boymadərən, kasnı, 
qara yonca, dazı, 
birəotu 
Azatağaclı-
palıdlıq (C
2



Yüklə 5,19 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   72




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə