13
Kitabın məqsədləri
Parlament üzvləri qadınlara qarşı zorakılıq və məişət zorakılığı kimi məsələlərdə maarifləndirmə işlərinin
artırılmasında mühüm rol oynaya bilərlər. Eyni zamanda, onlar qadınlara qarşı zorakılıq məsələləri ilə bağlı
qanun layihələri təklif və qəbul etmək, daha sonra isə onların effektiv şəkildə həyata keçirilməsinə nəzarət
etməklə qanunvericilik bazasına birbaşa təsir qüvvəsinə malikdirlər.
Bu kitabça parlament üzvlərinin İstanbul Konvensiyasının mahiyyətini və məzmununu anlamasına kömək
edən və Konvensiyanın təbliğ edilməsi üçün istifadə edilə biləcək bir vasitədir. Kitabda Konvensiyanın
əsas müddəaları öz əksini tapmaqla yanaşı, onlardan milli qanunvericilik və siyasətdə necə istifadə
olunması haqqında da nümunələr verilib.
Kitabda Avropa Şurasına üzv dövlətlərdə mövcud olan qadınlara qarşı zorakılıq və məişət zorakılığına
qarşı mübarizə ilə bağlı milli qanunvericilik aktları və həyata keçirilən tədbirlərə dair nümunələr verilib ki,
onlar da qəbul oluna biləcək qanunlar və həyata keçirilə biləcək tədbirlər barədə təsəvvür yaradır. Lakin, bu
nümunələr üzv dövlətlərdə qəbul olunmuş qanunvericilik və tədbirlərin tam siyahısını ehtiva etmir.
Konvensiya nələri əhatə edir
Konvensiyasının I fəsli
Məqsədlər
Konvensiya Tərəflərə qadınlara qarşı zorakılıq və məişət zorakılığı ilə mübarizə aparmaq və onu aradan
qaldırmaq üçün ən yaxşı təcrübəyə əsaslanan hərtərəfli qanunvericilik bazası, siyasət və tədbirlər təklif
edir. Konvensiyanın əsas məqsədləri aşağıdakılardır:
Qadınları bütün növ zorakılıqlardan qorumaq və qadınlara qarşı zorakılıq və məişət zorakılığının
qarşısını almaq, ona qarşı mübarizə aparmaq və törədənləri məsuliyyətə cəlb etmək;
Qadınlara münasibətdə ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğvinə dəstək olmaq, qadınlar və kişilər
arasında bərabərlik prinsipini inkişaf etdirmək və qadınları hüquqlarını genişləndirmək;
Qadınlara qarşı zorakılığın, o cümlədən məişət zorakılığına məruz qalmış bütün qurbanlara yardım
etmək və onları qorumaq;
Zorakılığın bu formalarına qarşı mübarizədə beynəlxalq əməkdaşlığı
inkişaf etdirmək;
Qadınlara münasibətdə zorakılıq və məişət zorakılığının aradan qaldırılmasında vahid yanaşma və ya
həll yolu tapılması məqsədilə hüquq-mühafizə orqanları və təşkilatların əməkdaşlıq etmələrinə dəstək
və yardım göstərmək.
Əhatə dairəsi
Konvensiya qadına qarşı hər növ zorakılıq, o cümlədən məişət zorakılığına şamil edilir.
Bundan başqa, Konvensiyaya Qoşulan tərəflər Konvensiyanın tətbiqi dairəsini genişləndirərək onu məişət
zorakılığının qurbanı
olmuş qocalar, uşaqlar və kişilərə də şamil etməyə çağırılırlar.
Konvensiya həm sülh dövründə, həm də silahlı münaqişə dövründə tətbiq edilir.
14
Anlayışlar
Qadınlara qarşı zorakılıq anlayışının mənası Nazirlər Komitəsinin 2002-ci il tarixli 5 saylı Tövsiyəsində,
CEDAW-nun 19 saylı Ümumi Tövsiyəsi və qadınlara qarşı zorakılığın bütün formalarının ləğv edilməsi
haqqında BMT-nin Bəyannaməsinin 1-ci Maddəsində verilən təriflər əsasında müəyyən edilib.
Qadına qarşı zorakılıq insan hüquqlarının pozulması və qadınlara münasibətdə hər hansı bir növ ayrı-
seçkiliyin qoyulması kimi anlaşılır ki, buraya da istər ictimai, istərsə də şəxsi həyatda meydana
gəlməsindən asılı olmayaraq fiziki, cinsi, psixoloji və iqtisadi ziyan və zərərlə, o cümlədən təhdidlər,
məcburi və ya əsassız azadlıqdan məhrum etmə kimi hadisələrlə nəticələnən və ya nəticələnə bilən
bütün gender əsaslı zorakılıq hərəkətləri daxildir;
Məişət zorakılığına yuxarıda qeyd olunan eyni zorakılıq növləri daxildir, amma bu ailə, evli
olan və ya
olmayan partnyorlar və ya arasında törədən şəxsin qurbanla əvvəl və ya hazırda bir yerdə yaşayıb
yaşamamasından asılı olmayaraq baş verir. Buraya hər iki cinsdən olan qurbanlar və təqsirkarlar, eyni
zamanda uşaqlara və yaşlılara, eləcə də cinsi partnyora qarşı zorakılıq daxilidir;
Gender dedikdə hər hansı bir cəmiyyətin cinsiyyətinə müvafiq olaraq kişi və qadına verdiyi rollar,
eləcə də qadın və kişilər üçün münasib olduğu düşünülən davranışlar, fəaliyyətlər və xüsusiyyətlər
olaraq başa düşülür;
Qadınlara qarşı gender əsaslı zorakılıq dedikdə məhz qadın cinsinə mənsub olduqları üçün qadınların
üzləşdiyi zorakılıqlar (məcburi abort, qadın sünnəti) və ya kişilərlə münasibətdə qadınların daha çox
üzləşdiyi zorakılıqlar (cinsi zorakılıq, zorlama, cinsi qısnama, təqib, məişət zorakılığı, məcburi evlilik
və ya qısırlaşma) nəzərdə tutulur;
Qurban dedikdə həm qadınlara qarşı zorakılıq, həm də məişət zorakılığına məruz qalan şəxslər başa
düşülür;
Qadın dedikdə 18 yaşdan aşağı gənc qızlar da nəzərdə tutulur.
Zorakılıq qorxusundan azad olma, bərabərlik and ayrı-seçkiliyə yol verməmə
Konvensiya hər kəsin zorakılıqdan azad yaşamaq hüququnu qoruyub təbliğ etməklə yanaşı, qadınlara qarşı
obyektiv və ağlabatan səbəb olmadan qərəzli davranışları, yəni ayrı-seçkiliyin bütün formalarını da
qadağan edir. Həm qanunvericilikdə, həm də təcrübədə qadınlar və kişilər arasında bərabərliyə nail olmaq
qadınlara qarşı zorakılığa son qoymaq üçün əsas şərtdir. Tərəflərdən tələb olunur ki:
Qadınlar və kişilər arasında bərabərlik prinsipini öz konstitusiyalarına və ya qanunvericilik aktlarına
daxil etsinlər;
cəzalar tətbiq etməklə ayrı-seçkiliyi qadağan etsinlər;
qadınlara münasibətdə ayrı-seçkilik qoyan qanunlar və təcrübələri ləğv etsinlər.
Konvensiyada ( Maddə 4) əksini tapan ayrı-seçkilik üçün əsasların siyahısı İnsan hüquqları üzrə Avropa
Konvensiyasının 14-cü Maddəsi və onun 12 saylı Protokoluna istinadən hazırlanıb. Siyahı tam siyahı
deyildir və bura birbaşa Konvensiyaya müvafiq olaraq gender, cinsi oriyentasiya, yaş, sağlamlıq və ailə
vəziyyəti, əlillik, miqrant yaxud qaçqın olma ilə yanaşı başqa statuslar daxildir. Qadınları zorakılıqdan
qorumaq və belə zorakılığın qarşısını almaq üçün xüsusi tədbirlərin tələb oluna bilməsi nəzərə alınaraq
onlar Konvensiyanın şərtlərinə görə ayrı-seçkilik hesab edilmir.
Vahid siyasətlər və məlumatların toplanması
Konvensiyanın II fəsli
Hərtərəfli və əlaqələndirilmiş siyasətlər