Çox dəyişmişdi

“Danışacağım əhvalat əsasında çəkiləcək film uğurlu olmaya da bilər.”

“Başqalarının nə düşünəcəyi vacib deyil. Əsas mənəm. Həqiqətə ehtiyacı olan, ondan yazmağa çalışan mənəm. Dediklərinizin doğru olacağına şübhə etmirəm.”
Qərara aldıq ki, ssenarini birlikdə yazaq. Sövdələşdiyimiz günün səhəri yaşadıqlarımızı yazmağa qərar verdik. Yeni sabahlarda nə yazacağımız bəlli deyildi, yaşadıqca yazacaqdıq.
İlk səhifə yazılan gün yarımçıq qoyduğum işi davam eləməyə yollandım.
xxxxxxxxx

Qadın həmişəki kimi paxlava şəkilli nazik dəmirlərlə qorunan alçaq pəncərədən baxırdı. Ovuc boyda qalmış üzündən çuxura düşmüş gözləri bərəlirdi. Quş yuvasına bənzəyən pırtlaşıq saçlarının fonunda üzü daha da balaca görünürdü. Evin böyük gəlini məni görüb onu pəncərədən araladı, pərdəni örtdü. Balaca gəlinlər ona yaxınlaşmaqdan çəkinirdilər.

Məni həmişəki kimi sevinə-sevinə qarşıladılar.

“Xoş gəlmisiz.”, “Sizinçün darıxıb.”, Pəncərənin önündən çəkilmir.” “Qoymur saçlarını darayaq.” “Yanına gedək”, “Samirə onun paltarını dəyişir. Üç gündü nə illah edirdik, qoymurdu. Sizi pəncərədən görən kimi sakitləşdi.”

Yerbəyerdən hamı nə isə deməyə çalışırdı.

Əli o evə getməmi istəmirdi. Uzun müddət dilə tutandan sonra razılığını ala bilmişdim. Yaxşı yadımdadı, ilk gün məni tünd qəhvəyi rəngli stula oturtdular. Ev sahibi, ortaboylu saqqallı kişi qəlyan çəkirdi. Hamı hazırlıqsız, nizamsız şəkildə qapıdan müxtəlif aralıqda ayaq üstə durub onu gözləyir, hərdən maraqla mənə baxırdı. Oğulların, gəlinlərin, nəvələrin nəzərlərindən sıxılırdım.

Hafizəmdə qalacaq ən arıq qadını içəri gətirəndə əlində bir-birinə keçirilmiş sancaq zənciri yumrulamışdı. Əynində mənim zövqümlə seçilmiş tünd yaşıl rəngli paltar vardı, boğazına böz yaylıq bağlanmışdı. Beli ilə əynindəkiləri, onu tutan qardaşı oğlunu əyən qadın yazıqlığını və xəstəliyini gizlətmək üçün edilən bütün səyləri yerə vurub ümidsiz-ümidsiz bizə baxırdı. Onu otağın qapısında görən kimi mən və son damlasına qədər çəkilmiş qəlyanı əlində sıxan qıyıqgöz ev sahibi ayağa qalxdıq. Qadın ona tuşlanan baxışlardan çaşdı, məsum-məsum əlində sıxdığı sancaqlara baxdı. Onunla ilk görüşümdə gözümə o günkü qədər çəlimsiz və yazıq görünməmişdi. Acınaqlı halına səbəbkar kimi ondan başqa heç kimin üzünə baxmağa cəsarət etmədən qımıldanmırdım. Ailəni üzləşdirdiyim “bəla”nın tək günahkarı kimi qadının o biri qolundan yapışmaq istədim, lakin ev sahibi məni qabaqladı, qabağına qaçıb onu qucaqladı. Gəlinlər özlərini saxlaya bilməyib göz yaşları ilə maddım-maddım tanımadıqları yaşlı qadının üzünə baxan uşaqlarının başlarını sığalladılar. Qadın bir zamanlar yaşadığı evi tanımır, ətrafdakılara dəlisov baxışlarla məzlum-məzlum baxırdı. O gün o ev, onun sirri, sakinləri, o qadın məni qorxutmuşdular. Qadını iyirmi yeddi il qaldığı dəlixanadan çıxarmağı ağılsızlıq sayan Əlinin haqlı olduğunu düşünür, gözətçilərlə hasarlanmış evimə sığınmaq üçün tələsirdim. Halbuki mən tez-tez evimin pəncərəsindən gözlə görə biləcəyim sonuncu evin işığına baxıb komalara sığınan xoşbəxt ailələrin talelərinə həsəd aparırdım. O gün isə saatlarla baxdığım evlərdən birinin işığından qaçıb göz yaşları ilə islatdığım taxta məhəccərlərə sığınmağa tələsirdim. Bu paradoksun zahiri məntiqinə görə dünyanın heç biri ucu göründüyü qədər təhlükəsiz və etibarlı deyil, insanlar daima o biri ucda daha rahat, qüsürsuz həyat görüb orda olmaq həsrəti ilə yaşamaqda, uzaqdan gələn işıqların şölələri, öz yalanları ilə aldanmaqdadırlar. Yaxınlaşdıqca azalan, parıltısını itirən, nəhayət yoxa çıxaraq qurbanını sonsuz qaranlığa çəkən yalançı işıqlar bizi bu tayda rahat yaşamağa qoymur, bətnimizdə yatan iddiaları körükləməklə uzağa getməyə, həqiqət axtarmağa həvəsləndirirlər. Həqiqətin olması isə bəlkə də ən böyük yalan, yalansa mövcud olan ən mütləq həqiqətdi. Bəzən həqiqət səni öz dalıyca çəkib aparır, sən məhz onun arasıyca düşdüyünü, ona çatacağını düşünürsən, o isə səni azdırır, yarı yolda qoyur. Yolun ortasında həqiqətini və mənini itirmiş halda çaş-baş qalırsan. “Həqiqəti oğurladılarmı, üstünə hücum çəkib talan etdilərmi?” deyə düşünürsən. Ona çata bilmiriksə, bəlkə o həqiqətən yoxdu? Həqiqət deyilən şey bəlkə şərin maskalanmış şəklidir? Hiyləgər siması ilə sonda sənə zəhərli alma yedirəcək riyakardı? Onu axtardıqca təngənəfəsləşir, tapdalanır, əyilir, vəhşiləşirik. Bəlkə də ən böyük həqiqət həqiqət axtarmadan yaşamaqdı. Adi şeylərdən həzz almaq, böyük iddialardan qurtulmaqdı.

Ən böyük həqiqət yalanı tapmaq, onun həqiqət olmadığını anlamaqdı.

xxxxxxxxxx
Əli uşaq vaxtı evcik-evcik oynamamışdı, bir dəfə özü demişdi. O zaman məndə qəribə bir adət yaranmışdı. Qonşulardan, tanışlardan, iş yoldaşlarımdan, kommunal borcları ödəməyə getdiyim poçt idarəsindəki işçilərdən, hamıdan, hər kəsdən uşaqlıqda evcik-evcik oynayıb-oynamamalarını öyrənmək istəyirdim. Mənə elə gəlirdi ki, bu oyun dünyanın ən sevimli, ən real oyunudu. Mənə elə gəlirdi ki, o oyunu oynayan və bunu yadda saxlayan biri pis adam ola bilməz. Yadımda qalan ən təsirli evcik-evcik oyununu beş yaşımda qonşu oğlanlarla birgə oynamışdıq. Böyük hüznlə ölmüş kəpənəyi basdırmış, hönkür-hönkür ağlamışdıq. Əli bu oyunu oynamadığına görə mənə görə dünyanın ən bədbəxt insanlarından idi. O, kəpənəyin ölümünə təəssüflənə bilmirdi. O günü xatırlayanda hələ də kövrəldiyimə gülüb mənə dəli deyirdi. O, heç nəyin xiffətini çəkmir, təbiət qanunauyğunluqlarında dövr edən kiçik kədərləri duya bilmir, ürəkdən təəssüflənməyi, bütün varlığı ilə hüznlənməyi bacarmırdı. Bəlkə də o haqlı idi, dəlilik məndə idi. Əslində, hər kəsin içində dəlilik var. Ağıllı olmaq dəliliyi gizlətməkdi. Bəzən dünyanın bütün bucaqlarında dəliliklərini ört-basdır etmək üçün dəridən-qabıqdan çıxanlara yazığım gəlir, bu məcburiyyətdən qurtulduqları üçün bütün dəlilərə həsəd aparıram.

Endfild soyuq suyu həvəslə başına çəkdi. Mənə elə gəldi ki, su onun mədəsinə yox, bardağın şəffaf şüşəsindən mənə zillənən mavi gözlərinə tökülüb təlatümlə dalğalandı. Gözlərindəki heyranlıq mənə aid idi, bunu duyaraq həzz almaqdan özümü saxlaya bilmirdim. O, özünü işğal olunan torpaqda keşik çəkmək üçün qoyulan əsgər kimi aparırdı. Tayfanın gözəl qızına vurulmuşdu. Qızın gözündə xilaskara, əsl qəhrəmana çevrilmişdi. Qız isə qəhrəmanı gözəlliyi ilə diz çökdürdüyü üçün özü ilə fəxr edirdi.

“İnsanlar eyni hisslərlə yaranmışlar. İnanmaq, inandırmaq, sevmək, nifrət, xidmət, paxıllıq, ziyankarlıq, qəhrəmanlıq, tabe və hökmranlıq etmək kimi hisslərlə...Hisslər zaman və məkan çərçivələrinə sığıb formalarını dəyişə bilirlər, reallıq və zəmin zirzəmilərində güclənir, yaxud zəifləyirlər, lakin heç zaman tamamilə yoxa çıxmırlar, münbit şəraitdə baş qaldırır, varlıqlarından xəbər verməyə tələsirlər. Bütün insanların içində hökm etmək istəyi var, bu istək son ana qədər insanı tərk etmir. Atom zərrəciyindən alınan qüvvə ilə yaradılan nüvə silahının dağıda biləcəyi dünyanı dilənçinin içində yatan hökmranlıq hissini körükləməklə idarə etmək mümkündür.”

Endfild həvəslə danışırdı.

Əli assistentinin göndərdiyi xatırlatma mesajlarını telefonunun yaddaşına köçürür, arabir Endfildə baxır, onun dediklərinə diqqətlə qulaq asırmış kimi başını tərpədirdi. Birdən o, Mr. Endfild istəyirsiz, sizə şərab açdırım. Bizdə əla Fransız şərabı var dedi.

Endfild təəccübünü gizlətməyib namaz qılınan evdə şərab saxlanılmasının nə dərəcədə düzgün olduğunu soruşdu.

“Mən şərabı sevirəm, fransız şərabını da, amma bir kəsin imanına toxunacaq xələl bahasına deyil.” O dedi.

“Bu, əslində daha böyük dini sınaqdı. Mən şərab içilən masada oturub dinimin riza bilmədiyi təamlardan dadmayıb iradəmin gücünə dayananda, nəfsimə qalib gələndə daha xoşbəxt oluram.”

Nədənsə, mənə elə gəldi ki, Endfild Əlinin hamı yatandan sonra özünü saxlamayıb şərablardan daddığını, divanda yarısərxoş mürgülədiyini düşündü. Həyəcanlanır, onun günah ortağı kimi göründüyüm üçün xəcalət çəkirdim.

Əli əhvalını pozmadan telefonunu qurdalayır, şirkətinin reklamları əks olunan kalendarda bəzi günləri qızıl suyuna çəkilmiş qələmi ilə haşiyələyir, Təbriz onu cəsarətsiz-cəsarətsiz qınayır, yalnız başını yelləməklə kifayətlənirdi. Mən bunu pəncərədən seyr etdiyim ağacların eyni ahənglə yellənməsinə tamaşa edərək müşahidə edirdim.

xxxxxxxxxxx

Xəstə qadınla üçüncü görüşüm balaca pəncərəsi olan kiçik otaqda baş tutdu. İlk görüşlə müqayisədə sakitləşmiş, daha asan dil tapmağa hazırlaşmışdıq. Yaylığı başını tam örtməmiş, sürüşmüş, pırtlaşıq saçları çölə çıxmışdı. Etiraf edim ki, evin kiçik gəlini qapını örtüb bizi tək buraxanda vahimələndim. Halbuki, qadın çox sakit idi, gözlərini kiçik pəncərəyə dikmişdi. Pəncərə sanki nə onun, nə də qeyrisinin baxışlarını çölə buraxmamaq üçün sıx naxışlı dəmir barmaqlıqlarla çərçivələnmişdi.

“Necəsiz? Özünüzü necə hiss edirsiz?”

Nəhayət ki, özümdə güc tapıb söhbətə başladım.

O, mənə baxmadan əlindəki sancaq zəncirini daha da ovucladı.

“Ümid edirəm sizə aldığım hədiyyələri bəyənirsiz. Ölçünüzü bilmirəm, gözəyarı seçirəm. Yaşıl rəng, açıq yox, bir az tünd və parıltısız yaşıl rəng mənim ən sevdiyim rəngdi. Düşündüm ki, bu rəng çox adamın xoşuna gəlir. Bəlkə də səhv edirəm, mən moda ilə o qədər də maraqlanmıram. Moda axmaq şeydi. Bilirsiz, moda insanları eyniləşdirməyə çalışır, bu isə düzgün deyil. Hətta Kanadada artıq neçə illərdi moda nümayişləri keçirilmir, dövlət rəsmən buna qadağa qoyub, çünki belə sərgilər qadınları əsəbiləşdirir. Onlar yerli-yersiz pəhriz saxlayır, modellərə oxşamadıqlarına görə xarici görünüşlərini düzəltməyə çalışır, bunu bacarmayanda isə depressiyaya düşürlər. Bu da kimin nəyinə lazımdı? Kanadada yeməklər çox kolorilidi, qadınların çoxu da artıq çəkilidi...mmm, ümumiyyətlə, Kanada çox mütərəqqi ölkədi, orda qadınları yüksək qiymətləndirirlər. Hətta zarafatla deyirlər ki, Kanada hər məsələyə gender eynəyindən baxır. Bu sözü eşidəndən sonra mənə elə gəlir ki, Kanada eynəkli tələbkar müəllimə, Amerika isə varlı ailənin ərköyün uşağı, dərsi dinləməyən şagirddi...”

Bir azdan rabitəsiz və mənasız nitqimi bitirdim. Qadının həkimi belə məsləhət görmüşdü. “Onun beyni zədələnib. Bu beyin zədəli əl kimi ağır yükləri qaldıra bilmir. Ona nəyisə xatırlatmamaq üçün yüngül, sadə, ötəri, rabitəsiz şeylərdən, bilmədiyi mətləblərdən danışın. Düzdü, o, çoxunun təsəvvüründə canlandırdığı xəstələr kimi yerli-yersiz bağırmır, sakit və mülayimdir, amma yenə də ehtiyyatlı olun, o xəstədi. O, xəstə beyinlə 30 il yaşayıb. Sağalmayıb, çünki o, heç vaxt tam havalanmayıb, düşünüb. O, çox şeyi xatırlayır, həmişə onu nə vaxtsa incidən ağrını hiss edir, buna görə sağala bilməyib.”

Həkim demişdi.

O, xəstələrini dəli adlandırmırdı. Bununla o, sanki, ruhi xəstələri dəli adlandıran hər kəsi qınayır, onlara belə deyənlərə yanıldıqlarını bildirmək istəyirdi. O, var gücü ilə dəliləri müdafiə edirdi.

Həkimin tapşırıqlarına əməl edirdim. Qadına Əlidən, onun əslində yaxşı adam olmasından, sadəcə mənim mürəkkəb, daha tələbkar birinə çevrildiyimdən danışırdım. İzah edirdim ki, ruhumuz yaddır, illər bizi mənən qohum edə bilməyib. Həkimin tövsiyyələrini nəzərə alıb onunla yaxın dost, sirdaş kimi danışır, etibarını qazanmaq istəyirdim. O, hər cəhdimdə əlini daha bərk sıxır, susqunluğuna davam edir, məni qapalı dünyasının qapısından itələyirdi. Lakin tarixçəsini öz dilindən eşitməyə israrlı idim.

İkinci görüşümüz saat yarım keçdi. Ya mən danışdım, ya da susduq. O, yenə heç nə demədi.

Sağollaşıb çölə çıxanda adamsız küçə sakit-sakit uzanırdı. İlk dəfə o şəhərə ayaq basanda həsrətini çəkdiyim əlçatmaz bir şeyə qovuşduğum zaman keçirməli olduğum hissləri keçirməmişdim. Şəhər mənə yarı doğma, yarı yad, yarı isti, yarı soyuq təsir bağışlayır, daha öncə gəzdiyim digər İran şəhərlərindən fərqli heç nə göstərmirdi. Günlərlə küçələri acgözcsinə, şəhərin dəyişmiş simasında ilişib qalmış qədim ştrixləri tapmaq yanğısı ilə gəzdim. Ərəb-fars əlifbasındakı yazılarla əhatələnmiş möhtəşəm tağlı keçidlərlə qarşılaşdım, qədimi məsçidlərlə rastlaşdım. Ən çox isə dəmirlə döyülmüş bir kompazisiyanın qarşısında dayananda təsirləndim. Dəmir lövhələri iştahla oxuyub yazı qarşısında duyduğum heyranlıq hissindən utandım. Orfoqrafik səhvlərə məhəl qoymadan “Qonka rus sözüdür, mənası atla idarə olunan porovoz deməkdir” cümləsini uzun zamandan bəri anlaşılan dildə yazı görməyən gözlərimə iştahla təpdim. Təbrizin mərkəzi küçələrinin birində dəmir qonka olduğu kimi durur. İçərisində qadın uşağının əlindən yapışıb, gənc kədərli-kədərli uzaqlara boylanır, saqqallı kişi qəzet oxuyur. Qonka yerindən tərpənir, reysi ötürən sərnişinlər əllərini havada yelləyib qaçmağa, onu saxlamağa çalışırlar. Əziz şəhərimdə mənə doğma görünən sözün rus dilində olmasından utanmışdım.

Şəhər o gün də mənim hisslərimlə hesablaşmırdı. Onun müxtəlif küçələrində son dəbli hündürmərtəbəli binalar ucaldılır, yavaş-yavaş axşam düşür, gündüzlər istidən evlərə doluşan insanlar mağazalara axışırdı. Təbrizin küçələri işıqlarla alışırdı. Mən ona dərdli gününə ağlamaqdansa, özünü bəzək vuran arsız gəlin kimi, o mənə qəddini düzəldib keçmiş sevgilisinə acıq verən biri kimi baxırdı. Onun yalançı şuxluğunu qısqanır, riyakarlığını görməmək üçün evə tələsirdim.
“Dünyanın ən gözəl kəşfiyyatçısı...”

Endfild özünü yanıma yetirəndə evim yerləşən küçənin girəcəyində idim.

“Gizli plan üzərində işləyirsiz?”

“Sizi İrandan qovmanın yollarını axtarıram.”

Zarafat elədim.

“Bu, çətin olmamalıdı. Siz get desəz...”

“Əhvalatımın ilk dörd səhifəsini yazmışam.”

Deyib çantamdan kağızları çıxartdım. Ona yazdıqlarımı sizə də yazmışam. Qadının evinə getdiyim ilk günlərdən, orda yaşadıqlarımdan, hisslərimdən bəhs etmişdim.

Uşaq cəldliyi ilə sevincək kağızları əlimdən aldı.

“Amma indi oxumayın. Hətta hələ heç oxumayın, əhvalatı tam yazıb qurtarmamı gözləyin. ”

“Çətin olacaq. Yazdıqlarınız indidən mənə maraqlıdı.”

“Gününüz necə keçib?”

”Çəkiliş üçün bəzi yerlərə baxmışam. Xeyli piyada gəzmişəm. Şah gölünə də getdim...”

Bir müddət danışmadan yanaşı addımladıq. Addımlarının ahəngini izləmək zövqverici idi. Məndən hündür olsa da, Əli qədər ucaboylu deyildi. Həyəcanlı idim. Baxışlarımı addımlarından ayıra, üzünə baxa bilmirdim.”

“Sizin dostunuz çoxdu?”

Birdən soruşdu.

“Dostum? Hə, bir az var, rəfiqələrim var...”

“Mən rəfiqəsi, dostu olan adamlara, bir-birinə qonaq gedib gələnlərə həsəd aparıram. Mənim dostum yoxdu. Mən yalnız işlə bağlı kiminsə evinə getmişəm. Bilirsiz, həmişə kiminsə evinə qonaq olmaq xatirinə getməkdən çəkinmişəm. Düşünmüşəm ki, ev sahibi qapını açanda gəlişimə sevinməyəcək, yaxud soruşacaq ki, niyə gəlmişəm. Təsəvvür edirsiz? Axmaqlıqdı, bilirəm. Yəqin mən dünyanın ən qaraqabaq insanlarından biriyəm.”

“Siz uşaq olanda evcik-evcik oynamısız?” Soruşdum.

Gülümsədi. Ağ bənizində zövqlə təbəssüm çəkdi. O təbəssüm nəinki mənim, istənilən dahi rəssamın çəkə biləcəyi rəsmdən daha gözəl idi.

“Hə, həm də çox. Mən zənci Zemi və onun balaca bacıları ilə tez-tez evcik-evcik oynayırdım.”

“Zemi?”

“Onu mən belə çağırırdım. Əsl adı dəqiq yadımda qalmayıb. Bircə xatırlayıram ki, adı uzun idi, üç samit qoşa səslənirdi və söz dilə yatmırdı. O, mənim üçün sadəcə Zemi qaldı. Ona niyə Zemi dediyimi də bilmirəm. Dəqiq yadımdadı ki, adında Z hərfi yox idi. Zemi ilə mən ata-ana, onun bacıları bizim uşaqlarımız olurdu. O, anasının nənəsinə bağışladığı qalın şalı azca qabağa çıxmış ətli qarnına bağlayar, böyrək ağrısından şikayətlənərdi. Anasının böyrək çatışmazlığı olduğundan həmişə belini bağlayar, atası evə gələn kimi arvadının halını soruşardı. Bizim evcik oyunumuz Zeminin ailəsi əsasında qurulurdu. Mən evə gəlir, Zeminin halını soruşur, corablarımı çıxarıb iyləyir, küncə tullayırdım. Onların evində bundan sonra şam yeməyi yeyilsə də, bizə yalnız nahar etdikdən sonra oynamağa icazə verildiyindən, bu mərhələnin üstündən ötürdük. Sonra daş ütü, anamın köhnə darağı, Zeminin diş fırçası ilə yarı böldüyümüz ”otaqlara” çəkilər, uşaqlarımıza nağıl danışar, onları yatırardıq. Mən Zemini qucaqlayar, onu çox sevdiyimi, sabah birlikdə böyrək həkiminə gedəcəyimizi, ona bir daha ağrımayacağını deyərdim. Zemi inamla mənə sığınar, mən ailə başçısı olduğum üçün fəxr edərdim. “Bu vərdişi onlara tərgitmək lazımdı. Nə vaxta qədər günortalar belə yatacaqlar.” Anam hər dəfə məni köməkçimiz Alkesin qucağından götürəndə deyinirdi. Sözlərini yarıyuxulu, qayıtmaq istəmədiyim yad dünyadan eşidirdim. Anam uzun müddət məni beləcə, ona görə “biabırçı” şəkildə yatırmağı bacardı.

Bir gün həmişəki kimi “uşaqlarımıza” nağıl danışdım, Zemini qucaqladım. “Sabah səni böyrək həkiminə aparacam, daha heç vaxt ağrımayacaqsan.” Dedim. Zemi bir müddət sakit uzandı. Sonra qəfil ayağa durub “Daha mənim böyrəyim ağrımır. Mən ölmüşəm” dedi. Sonra o, analığının israrlarına məhəl qoymayıb yatmaq istəmədi. Anladım ki, o, artıq heç vaxt mənimlə bu oyunu oynamayacaq. Onun atası anasını həkimə aparmaq üçün pul tapmamışdı. Anası ölmüş, atası yenidən evlənmişdi.

Anam az qala yalvararaq günortalar məni qonşuya yatmağa ötürür, Zeminin ögey anası məhlənin varlı olduğu üçün ən hörmətli ailəsinin oğlunu həvəslə qonaq qəbul eləyirdi. Bizsə, daha oyun oynamır, daha yatmırdıq. Mən özümü Zemiyə xəyanət etmiş kimi günahkar sayır, o, əvvəlkitək mənə etibar etmir, məni görən kimi nənəsinin boğçasını eşib şalı çıxarmağa qaçmırdı. Bizim ailəmiz dağılmışdı. Bir müddət mənə elə gəldi ki, bütün normal ailələrdə anaların böyrəkləri ağrımalı, atalar işdən qayıdanda onların halını soruşmalıdırlar. Hətta mən düşünürdüm ki, anamın böyrəyi ağrımır deyə atam evə gələndə onun halını soruşmur. Bu səbəbdən anam atamı görən kimi “yenə o ləçərin yanında idin” deyə bağırır.”

“Siz sonralar düşünmüsüz ki, Zemini sevmisiz. O, sizin ilk məhəbbətiniz olub.”

“Haqlısız. Mən doğrudan da uzun müddət belə fikirləşdim. Lakin mən heç vaxt onu axtarmağa cəhd etmədim. Nə qədər çalışdımsa, üzünü, təbəssümünü, səsini, nəyini sevdiyimi xatırlaya bilmədim. Anladım ki, onu kimisə sevməli olduğum üçün sevmişəm. Bütün zənci qızlarını ona oxşadırdım. Bir gün qarşıma çıxacağını gözləyirdim. Onu axtarmırdım, lakin tapmaq istəyirdim.”

“Siz evli olmusuz?”

“Hamının evliliyi kimi evliliyim olmayıb. Lakin hər yerdə deyirəm ki, bir dəfə ailəli olmuşam. Zemi və onun bacılarına atalıq elədiyim dövrü evlilik adlandırdığımı kimsə bilmir. Sizə bəlkə də gülməli gələr, amma mən həmişə platonik sevmək, dünyanın ən uzaq yerində mənən mənə məxsus sevgilim olsun istəmişəm. Ona məktub yazmaq, onu “Əziz Zemi” deyə başlamaq istəmişəm. Mən balaca Zemiyə etdiyim saf himayədarlığı başqa kiməsə edə bilməmişəm və heç kim mənə o güvəndiyi qədər güvənməyib.”

Mən heç vaxt heç kimi onu dinlədiyim qədər diqqətlə dinləməmişdim. Kimsəyə Endfildə inandığım qədər inanmamışdım. Ona kiçik kəpənəyimdən, onu necə qonşu oğlanlarla basdırdığımdan danışdım.

Bütün insanlar eyni peşəylə doğulmuşlar. Peşəkar, ya qeyri peşəkar hamımız qrim ustalarıyıq. Həyatsa, cilddən-cildə girən aktyordu, hamımız onun üzərində işləyirik. Onu gözəlləşdirir, çirkinləşdiririk. Həyat da işini yaxşı bilir. Ustalıqla maskalanır. Sən dünən ona nifrət elədiyin halda, bu gün onu heyranlıqla sevə bilirsən. Mən uzun müddət düşünmüşəm ki, bədbəxt varlıqları ilə dünyanı eybəcərləşdirənlər arasında mən də varam. Lakin o gün, Endfild özünü mənə tanıtmağa çalışdığı gün nə zamansa, belə düşündüyümü unudacaq qədər xoşbəxt idim.
xxxxxxxxxxxx

“Narahat olmayın, hər şey yaxşı olacaq. Deyərik dərsdən sonra redaksiyaya gəlib, təcrübə qazanırdı. Biz bir-iki əlavə tələbə tapıb öyrədərik ki, onlar bir yerdə sizin redaksiyada kurs keçiblər, siz ümumiyyətlə ünsiyyətdə olmamısız, o, gəlib-getdiyi vaxt ərzində dövlət əleyhinə söz işlətməyib.”

“Amma müdafiəçi kimi görünməməliyik. Laqeyd olmalıyıq. Bu hadisə əməlli-başlı mənim kefimi pozub.”

Evə girəndə Əli həyəcanla köməkçisinə göstərişlər verirdi.

“Nə olub?”

“Lətifin oğlu konsert verib.”

“Nə konsert??”

“Sən demə o, həm də tar çalırmış. Talıbovun milli çalğı alətləri dərnəyinin solisti imiş. Məşqlər Talıbovun evində təşkil edilirmiş. Qonşular yazıb səsdən şikayət ediblər. Sahə müvəkkili gələndə də bu gədə qəhrəman çıxıb, hay-həşir salıb. Deyib hamı kimi bizə də mədəniyyətimizi inkişaf etdirməyə imkan versəydiniz, məşqləri evlərdə etməzdik. Tutub basıblar içəri.

“Kömək eləmək lazımdı. ”

“Nə kömək? Hələ mən deyirəm bilməsinlər mənim də redaksiyama gəlib-gedib. Bir az qurdalasalar, dövlət əleyhinə maddəsiynən əlli-ayaqlı gedəcək.”

Endfild qonaq otağını çöl qapıya calaşdıran uzun dəhlizin girəcəyində şkafdakı kitablar arasında qurcalanır, özünü danışıqlarımızı eşitmirmiş kimi aparırdı. Sonra Viktor Hüqonun “Səfillər”ini götürüb həyətə çıxdı. Ardıyca getdim. O an mənə elə gəldi ki, o, əlindəki kitabla mənə ən yaxın adamdı.

“Bir müddət əvvəl intihar haqqında araşdırma aparırdım. Aşkarladım ki, sıxıntıları bellərinə ağır gələn, dərdlərini torpağa basdırıb ruha çevrilib yüngülləşmək istəyənlərdən bir qismi sevdikləri kitabları sinələrinə sıxıb intihar edirlər. Düşündüm ki, bir gün intihar etsəm, “Səfillər”i sinəmə sıxacam.”

Yanında oturanda dedi.

“Mr. Endfild, mənim bir sinfim var, onlar səkkiz tələbədilər. Biz dərsdən sonra, onların dərsindən sonra həftədə bir, ya iki dəfə yığışırıq. Mən onlara fəlsəfi cərəyanlardan danışıram, müxtəlif məqalələri müzakirə, tərcümə edirik. Əli həmişə bunun əleyhinə olub. Bu hadisədən sonra o, çox güman mənə daha onlarla məşğul olmağa icazə verməz. Mənə kömək edin. Onu inandırın. İnandırın ki, bu, çox gözəl təşəbbüsdü. Onun peşəkar imici üçün əvəzsizdi. Ona deyin ki, Avropada belə şeylər yüksək qiymətləndirilir. İş adamları daima sosial layihələrə dəstək olmağa çalışırlar. Başa salın ki, bir gün işlərini Avropada davam etdirməli olsa, insan azadlığı naminə etdikləri təriflərlə dəyərləndiriləcəkdir. O, belə şeylərin həvəskarıdı.

“Siz güclü qadınsız.”

“Bilirsiz...”

“Zaman və məkan fonunda siz fövqəladə güclü, hörmətə layiq qadınsız. Ərinizlə danışaram, onu inandıracağıma şübhə etmirəm. Bacararam. Çünki dərslərinizdə iştirak etmək, tələbəniz olmaq istəyirəm.”

O, mənə elə məsum-məsum baxdı ki, özümü ona “tələbəm olsanız, bundan zövq alacam” deməkdən saxlaya bilmədim.

Endfilddən qorxurdum.. Ona tərəf uzanan heç vaxt sona qədər gedə bilməcəyəyim uzaqdan da uzaq yolu getmək istəyimdən qorxurdum. Bu yolu bir ömür gedə bilməyəcəyimi bilə-bilə onu getmək istəyirdim. O, mənə baxdıqca, mən onu oxuya biləcəyim ən maraqlı kitab kimi oxuduqca yola çıxmaq, getmək istəyirdim. Halbuki, o zaman mən özüm üçün arzulamağı, planlar qurmağı, onları həyata keçirməyə çalışmağı çoxdan unutmuşdum. Mən onu tanıyanda, onunla getmək istəyəndə özüm üçün yaşamağı çoxdan unutmuşdum.
xxxxxxxxxxxxx
Zaman və məkan daima fövqündə duracaq qəhrəman axtarır. Onlar bunun üçün qılıqdan-qılığa, cilddən-cildə girə, saxtakarlıqla gülümsəyə, insanlara qızıldan taxt vəd edə, başlarında iti qılıncla dura, parıltılarla göz qamaşdıra, ən əxlaqsız, ən namuslu üzünü göstərə bilərlər. Şairlər, yazıçılar isə qəhrəmanları axtarmağa, onlara əsər ithaf etməyə həvəslidirlər. Uğurlu qəhrəman seçənlər, yaxud yaradıb ondan yazanlar özü bir zaman qəhrəman olmaq istəyib ola bilməyənlərdi. Kimsə uğurlu qəhrəman seçirsə və ya onun eskizini cızırsa, özünü də qəhrəmana çevirə bilir. Mən də qəhrəman olmaq istəmişəm. Bacarmamışam. Belə olduqda yağlı boya ilə rəsm çəkməyə başlamışam. Rəssamlıq qabiliyyətim hələ kiçik yaşlarımda özünü büruzə verdi. Sonralar boya ilə çəkə bilmədiklərimi yazı ilə çəkməyə başladım.

O, mənim əsas qəhrəmanım idi. Mahmud baba onu nişan verməklə özü də bilmədən böyük qəhrəmanlıq etmişdi. Onun nişan verdiyi qəhrəmanım Xədicə idi. “O elə qız vaxtından bir az dəli idi. Ərköyün, nə istədiyini bilməyən, anlaşılmaz, çox gözəl, bir az da əxlaqca kəsik.” Bunu Mahmud baba demişdi və kəsik əxlaq sözü mənim Təbrizdə eşitdiyim ən ağıllı sözlərdən biri olmuşdu. O, Xədicəyə əxlaqsız deməmiş, bununla qəhrəmanımı əxlaq kimi böyük məhvumdan cəllad qurbanının başını amansızlıqla kəsdiyi kimi kəsməmişdi. Mən xaricdə yaşadığım dövr ərzində kəsik axlaqlıların heç də tamamilə əxlaqsız olmadığını, əxlaqlıların əslində kəsik əxlaqlı olduğunu öyrənmişdim. Sonra bütün kəsik şeylər haqqında düşünməyə başlamışdım. Kəsik vicdan, kəsik səmimiyyət, kəsik insaf, kəsik ədalət, kəsik talelər... Kəsiklər məni və mənim kimi bir qisim insanı bütövləşməyə qoymur, bizi kəsik-kəsik edirdi. O an mənə elə gəlmişdi ki, Təbrizin kəsik əxlaqlı Xədicəsini tanısam, çoxunu bütövləşdirə bilərəm. Bu o Xədicə idi. O Xədicə ki... Uzun illər yatdığı dəlixanaya onun kitabını yazmağa gedəndə cəmi üç ay ömrü qaldığını öyrənmişdim. Düşünmüşdüm ki, son günlərini ondan imtina etmiş ailəsinin yanında keçirsə, daha yaxşı olar. Endfild yeni filminə baş qəhrəman seçməyi mənə həvalə etmişdi. Mən də onu seçmişdim. Hər gün 3-4 səh. yazmaqla Xədicənin hekayəsini səbirsizliklə, böyük umidlə Endfildə danışmağa tələsirdim. Bütün varlığımla inanırdım ki, Endfild onu anlaya biləcək, dərdini dünya ilə bölüşməsinə kömək edəcək ən uyğun adamdır.