Credo hinduizmu

Antropologia kultury: wykład 4

WIERZENIA I OBYCZAJE W HINDUIZMIE
RELIGIA WEDYJSKA – BRAMINIZM – WISZNUIZM – ŚIWAIZM – ŚAKTIZM – NEOHINDUIZM

CREDO HINDUIZMU

• 
  Wiara w istnienie wiecznego i niezmiennego porządku kosmicznego (SANATANA DHARMA)
  
• 
  Wiara w cykliczny charakter dziejów
  
• 
  Wiara w istnienie jednego niepoznawalnego BRAHMANA – podstawy wszechświata
  
• 
  Wiara w doktrynę AWATAR – manifestacji bóstw
  
• 
  Wiara w doktrynę SAMSARY – reinkarnacja, kołowrót narodzin, śmierci i ponownych narodzin
  
• 
  Wiara w prawo KARMANA – prawo czynów rodzących następstwa
  
• 
  Wiara w wyzwolenie – MOKSZA
  
• 
  Wiara w boskie pochodzenie ksiąg świętych zwanych ŚRUTI
  
• 
  Wiara w religijny charakter porządku kastowego
  

CYKLICZNY CHARAKTER DZIEJÓW

JUGA – pojęcie nadrzędne wobec czterech epok kosmosu, których trwanie jest liczone

w latach boskich. Aby je przeliczyć na lata ludzkie, trzeba je mnożyć przez 360.

Każda epoka kosmosu poprzedzona jest ,,świtem’’, a na końcu następuje tej

samej długości okres ,,zmierzchu’’. Cztery juga to:
KRYTA-JUGA (1 728 000 lat ludzkich)

TRETA-JUGA (1 296 000 lat)

DWAPARA-JUGA (864 000 lat)

KALI-JUGA (432 000 lat)

Łączna suma - 4 320 000 lat ludzkich (12 000 lat boskich) daje jedną MAHA-JUGA ,,wielką epokę kosmosu’’. 2000 maha-juga stanowi jeden dzień i jedną noc BRAHMY (kalpa – cykl świata)

BRAHMAN I BOGOWIE HINDUIZMU

BRAHMAN – wieczny, nieprzemijający absolut; najwyższa, niedwoista bezosobowa

rzeczywistość; absolutna świadomość; w swej abstrakcji niedostępny myśleniu
Przy wszelkiej próbie konkretyzacji BRAHMAN staje się IŚWARĄ
IŚWARA - ,,pan wszechświata’’, wyobrażenie upersonifikowanego boga jako stwórcy

świata. BRAHMAN w połączeniu ze światem zjawisk i jako obiekt naszych

modłów i czci jest IŚWARĄ.
Bóg chrześcijan i muzułmanów oraz wszyscy bogowie mitologii hinduskiej są aspektami IŚWARA.
ATMAN – nieśmiertelne ja człowieka, jako absolutna świadomość

jest identyczne z BRAHMANEM

DŹIWA - ,,żyjący w ciele’’, jaźń empiryczna, ucieleśnione ja, które identyfikuje się

z ciałem i myślą. Jako ego tworzy wyobrażenie dualizmu i przyczynowości

i w ten sposób jest uwięzione w kołowrocie narodzin i śmierci
BOGOWIE HINDUIZMU: Brahma, Wisznu, Śiwa, Kriszna, Lakszmi, Parwati, Rama,

Gayatri, Narayana, Saraswati, Ganeśa

AWATARA

AWATARA - ,,zejście w dół’’, inkarnacja boskiej świadomości na Ziemi. AWATARA nie

rodzi się na skutek konsekwencji karmicznych, jak zwykli ludzie, lecz z

wolnej decyzji i jest on swej boskiej misji świadom przez całe swe życie.
Wedle tradycji hinduistycznej inkarnuje się jedynie WISZNU – 10 inkarnacji:

MATSJA – inkarnacja w rybę

KURMA – żółw

WARAHA – dzik

NARASIMHA – człowiek-lew

WAMANA – karzeł

PARAŚU-RAMA – Rama z siekierą

RAMA – Rama, bohater Ramajany

KRYSZNA

BUDDA

KALKI

W tej ostatniej formie Wisznu jeszcze się nie ukazał, lecz ma się ukazać na końcu KALI-JUGA. Kalki ukaże się na białym koniu z wyciągniętym mieczem, aby złych zniszczyć i znów ustanowić DHARMĘ.

SAMSARA

SAMSARA - ,,wędrowanie’’. Kołowrót narodzin, śmierci i ponownych narodzin,

któremu każdy człowiek jest poddany tak długo, jak długo żyje w

niewiedzy i jak długo nie poznał swej tożsamości z BRAHMANEM.
KARMAN
KARMA - ,,czyn’’. Karma jest rozumiana jako:

• 
  czyn duchowy lub cielesny
  
• 
  konsekwencja czynu duchowego lub cielesnego
  
• 
  suma wszystkich konsekwencji czynów danego indywiduum w tym lub wcześniejszym życiu
  
• 
  łańcuch przyczyn i następstw w świecie moralnym
  

MOKSZA

MOKSZA – ostateczne wyzwolenie i rozwiązanie wszelkich więzów światowych,

uwolnienie od karmy i kołowrotu narodzin i śmierci przez zjednoczenie się

z bogiem lub poznanie Ostatecznej Rzeczywistości. MOKSZA jest

najwyższym celem ludzkiego życia.
Trzy inne cele to:

ARTHA – bogactwo, posiadanie

KAMA – przyjemność, rozkosz zmysłowa

DHARMA – obowiązek, prawość, cnota

ŚRUTI I SMTYTI

(święte pisma hinduizmu)
ŚRUTI - ,,słuchać’’. Wszystkie pisma, które opierają się na objawieniu boskim i mają

bezwarunkowy autorytet, których wieczny, święty dźwięk został usłyszany

przez RYSZI (wieszczowie)
WEDY - ,,wiedza, święta nauka’’. Najstarsze teksty literatury indyjskiej, którym

ortodoksyjny Hindus przypisuje ponadludzkie pochodzenie i boski autorytet
RYGWEDA – weda wierszy (1028 hymnów)

SAMAWEDA – weda pieśni

JADŹURWEDA – weda tekstów ofiarnych

ATHARWAWEDA – weda Atharwana, mistycznego kapłana ognia.

Wiedza o zaklęciach, zawierająca przekazy wierzeń ludowych,

ceremonii pokuty, klątwy, pieśni weselnych i pogrzebowych,

formuły magiczne przeciw chorobom
Każda z wed dzieli się na trzy części:

SAMHITA – zbiór

BRAHMANA – objaśnienie rytualne, do którego dołączone są

ARANJAKI - ,,teksty leśne’’ i UPANISZADY – traktaty filozoficzne

SUTRA – nić przewodnia
Sutry skracają zawartość brahman i opierając się na nich ujmują je dla celów praktycznych w krótkich lapidarnych zdaniach. Wyróżnia się trzy rodzaje sutr:
Śrauta-sutry – opierające się na śruti i dotyczące realizacji wielkich ofiar

Gryhja-sutry – regulujące zwyczaje domowe w czasie narodzin, ślubu i śmierci

Dharma-sutry – ustalające obowiązki kast i stadia życia

DARŚANA - ,,system’’, określenie sześciu ortodoksyjnych systemów, które tworzą sześć

szkół filozofii hinduskiej:

NJAJA – nauka logicznego dowodzenia i analizy (VI – III w. przed Chr.)

WAIŚESZIKA – ,,powołując się na różnice’’; system poznania rzeczywistości poprzez

określenie kategorii i różnic

SANKHJA – naucza, że wszechświat powstał przez połączenie prakryti (natury)

i puruszy (świadomości)

JOGA – ,,jarzmo’’

MIMAMSA – ,,roztrząsanie’’; określenie dwóch szkół filozofii hinduskiej:

PURWA-MIMAMSA (starsza) i UTTARA-MIMAMSA (młodsza)

zwana wedantą. Przedmiotem zainteresowań jest rytuał.

Spełnienie rytuału wychodzi naprzeciw poszukiwaniu prawdy

i jest przygotowaniem do niego

WEDANTA - ,,koniec wed’’, końcowe rozważania nad wedami, zawarte przede

wszystkim w upaniszadach dotyczące wzajemnej relacji

między brahmanem i atmanem. W obrębie wedanty wykształciły się

trzy główne stanowiska filozoficzne:

• 
  ADWAITA-WEDANTA – niedualistyczna wedanta: Gaudapada, Śankara (788-820)
  
• 
  WIŚISZTADWAITA-WEDANTA – wedanta niedualistyczna obarczona właściwościami): Ramanudźa (1055-1137)
  
• 
  DWAITA-WEDANTA – dualistyczna wedanta: Madhwa (1199-1278)
  

Wszystkie te systemy filozoficzne mają ten sam cel: wyzwolenie duszy od wcieleń

i zjednoczenie jej z brahmanem.

SMRYTI - ,,wspomnienie, tradycja’’. Wszystkie pisma opierające się na tradycji.

Uważane są one za obowiązujące, jeśli można przyjąć, że sięgają do jakiegoś

śruti.
MANU-SMRYTI (księga praw Manu)

MAHABHARATA i RAMAJANA (wielkie eposy hinduskie).

Księga szósta Mahabharaty to BHAGAWAD-GITA (Pieśń Pana)

PURANY (dawne opowiadania)

PORZĄDEK KASTOWY

WARNA - ,,kolor, kasta’’. Ład społeczny wprowadzony przez Ariów po ich wtargnięciu

do Indii. Obejmuje cztery warstwy:
BRAMINI – klasa wykształconych: kapłani, filozofowie, uczeni i przywódcy religijni

KSZATRIJOWIE – warstwa wojowników: politycy, wodzowie, wojskowi i sprawujący

władzę świecką

WAJŚJOWIE – handlarze, przedsiębiorcy i rolnicy (chłopi)

ŚUDROWIE – robotnicy i służba
NIEDOTYKALNI (pariasi, czandalowie)
DŻATI - ,,urodzenie’’, endogamiczna grupa społeczna w ramach określonej warny
Kryterium podziału warny na dżati był na ogół zawód. I tak istniały DŻATI:

panditów (uczeni), bairagów (asceci), kajasthów (pisarze), banijów (kupcy), ahirów (pasterze bydła), malów (ogrodnicy), maharów (zamiatacze), itd. aż do 3000.
DŻATI dzielą się na GOTRY (klan) i PRAWARY (pochodzenie od mitycznych riszich)

ZASADY ETYCZNE: JOGA I DHARMA

JOGA - ,,jarzmo’’, w znaczeniu wprzęgnięcia się w jarzmo boże w poszukiwaniu

zjednoczenia z brahmanem.

Drogi jogi:

KARMA-JOGA – bezinteresowne działanie, przy którym ćwiczący się duchowo każdy

swój czyn i jego skutek składa w ofierze Bogu
BHAKTI-JOGA – droga miłości i oddania się Bogu
RADŹA-JOGA – joga królewska
KUNDALINI-JOGA – tantra-joga, której celem jest zbudzenie siły duchowej, która spoczywa na dolnym końcu kręgosłupa w każdym człowieku i spowodowanie, by wstępowała wzdłuż kręgosłupa przez sześć centrów (ćakra), aż w siódmym ośrodku, powyżej czubka głowy, ta energia kosmiczna zjednoczy się z tym, co boskie, z Śiwą. Wszystkie boskie siły, które drzemią w człowieku, aktywizują się i manifestują jako mądrość i błogość.
DŹNIANA-JOGA – droga poznania intelektualnego. Dzięki sile rozróżniania cały świat zjawisk zostaje uznany za przemijający i nieprawdziwy. Poznaje się, że istnieje tylko jedna niezmienna i nieprzemijająca, wieczna rzeczywistość – brahman. Droga ta wymaga nie tylko bardzo precyzyjnego rozumu, lecz także wyzbycia się wszelkich więzów, wyrzeczenia i oczyszczenia myśli.
RADŹA-JOGA – system etyczny opracowany przez PATAŃDŹALEGO (ok. 2 w. przed Chr.). Określa on ją jako metodyczne dążenie do osiągnięcia doskonałości przez opanowanie różnych elementów natury ludzkiej, zarówno fizycznej jak i psychicznej. Ciało fizyczne, aktywna wola i postrzegający umysł muszą zostać poddane kontroli.
System Patańdźalego ma osiem stopni:
JAMA - ,,samoopanowanie’’

- AHIMSA – nieranienie, niezadawanie cierpienia istotom żyjącym myślą słowem

i czynem

- SATJA – prawdomówność

- ASTEJA – bezwyjątkowa uczciwość i niezachłanność, nieokradanie mające

formę niepragnienia

BRAHMAĆARJA – czystość, powściągliwość w myślach, słowach i czynach

APARYGRAHA – ubóstwo, nieposiadanie niczego, wolność od pragnień,

gromadzenia i przchowywania
NIJAMA – podobnie jak jama należy on do przygotowania etycznego i składa się

z zewnętrznej i wewnętrznej czystości, spokoju, surowości wobec samego

siebie, studiowania świętych pism i oddania bogu
ASANA – postawy ciała. Chodzi tu o to, by ciało przyjęło postawę nie przeszkadzającą

koncentracji
PRANAJAMA – ćwiczenia oddechowe
PRATJAHARA – oderwanie zmysłów od obiektów zmysłowych,

aby myślenie nie było zakłócane
DHARANA – koncentracja, zdolność do skupienia myśli na jednym obiekcie tak,

by myśl nie odbiegała w bok ani też by nie umykała kontroli
DHJANA – medytacja; myśl nie powinna rzutować własnych wyobrażeń

na obiekt medytacji, lecz winna się z nim stopić
SAMADHI – stan ponadświadomy, w którym nie istnieje już dualność ani świat zjawisk

CZTERY ETAPY ŻYCIA HINDUSA

(aśrama)

BRAHMAĆARJA – czas nauki, w którym młody człowiek uczy się od swoich rodziców

i nauczycieli i otrzymuje wskazówki dotyczące świata i religii

GRYHASTHA - ,,gospodarz’’, drugi stopień życia Hindusa, na którym żeni się on

i zakłada rodzinę
WANAPRASTHA - ,,pobyt w lesie’’; człowiek po wypełnieniu obowiązków pana domu

i odbyciu służby gminie, udaje się do samotni leśnej, aby oddać się

w całości studiowaniu filozofii i świętych pism oraz intensywnej

medytacji
SANNJASA - ,,wyrzeczenie się’’, najwyższy stopień, na którym Hindus wyrzeka się

wszystkich ziemskich rzeczy i wszystkich interesów egoistycznych.

Jego całe dążenie jest skierowane na moksza (wyzwolenie) i stanie się

jednością z bogiem

RYTUAŁY, OBRZĘDY I ŚWIĘTA RELIGIJNE

PUDŹA - ,,oddanie czci, ceremonia, nabożeństwo’’

HOLI - ,,święto ognisk’’

DIWALI - ,,świecić’’, diwa - ,,lampki oliwne’’

KUMBHA-MELA - ,,święto dzbana’’, gigantyczny festiwal religijny

SATI - ,,wierna małżonka’’
DARŚANA - ,,wejrzenie, kontemplacja’’; okazanie uwagi świętemu lub jakiemuś

świętemu miejscu, aby przez jego kontemplację osiągnąć

błogosławieństwo i oczyszczenie. Każde spotkanie z guru lub ze świętym

może być uznane za darśanę