11
məktəbini bitir. Ailə üzvlərinin Birləşmiş Ştatlarda vəfat
etmələri onun yenidən Bostona qayıtmasına səbəb olur.
Qürbətdə cübranlar ailəsinin taleyi çox faciəli keçmişdir:
ərəb mühacirlərini üzüb tələf edən amansız vərəm xəstəliyi bir
ilin ərzində gələcək yazıçının anasını- bacısını və ailəni
dolandıran böyük qardaşı Butrusu həyatından aparır. Əziz
adamlarının ölümü Cübrana çox ağır təsir edir. Bu illər onun
həyatında ən ağır və miskin bir dövr idi.
Buna görə də həmin dövrdə Cübranın çəkdiyi rəsm
əsərlərində qəm-kədər əhvali-ruhiyyəsi aydın duyulmaqdadır.
Bu əsərlər Cübranın rəsmlərinin ilk sərgisində göstərilmiş və
müəllifi sənət aləmində müəyyən qədər tanıtmışdır.
Cübran 1908-ci ildə Parisə gedir və incəsənət institutunda
təhsil almağa başlayır. Burada o, rəngkarlıq sənətinin incəliklə-
rinə yiyələnməklə yanaşı, fransız dilini öyrənməyə böyük diq-
qət verir, Parisin mədəni həyatını izləyir, ədəbi fəaliyyətlə məş-
ğul olur. Cübranın ədəbi yaradıcılığının ilk məhsulları olan li-
rik şeirləri əziz adamlarının vaxtsız itirməsindən doğan dərin
kədər duyğuları ilə doludur.
Parisdə təhsilini başa vurduqdan sonra Cübran onun rəs-
samlıq istedadını qiymətləndirən və Amerikada ona hakimlik
edən messenat qadın Mari Haskelin maddi yardımı ilə Avropa
ölkələrinə səyahətə çıxmış. Roma, Brussel, London kimi məş-
hur şəhərlərin tarixi abidələrinə, zəngin muzeylərinə tamaşa
etmişdir.
1912-ci ildə Cübran Bostona qayıtmış, tezliklə oradan
Nyu-Yorka köçmüşdür. Bu nəhəng şəhərdə o, coşqun ədəbi və
rəssamlıq fəaliyyətinə başlamışdır. Burda Cübran özünün rəsm
əsərlərinin yeni sərgisini təşkil etmişdir. Sərgi rəngkarlıq hə-
12
vəskarları arasında böyük müvəffəqiyyət qazanmış, həmin
əsərlər tənqidçilər tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir.
Nyu-Yorkda Cübran mühacir ədiblərlə görüşür, həmvə-
tənlərinin Amerikada təşkil etdikləri mətbuat orqanlarında
əməkdaşlıq edirdi.
O zaman Nyu-York ərəb ölkələrindən, xüsusilə Livandan
və Suriyadan mühacirətə getmiş yazıçıları və şairləri özünə
cəlb edən bir mərkəzə çevrilmişdi.
XIX əsrin axırları və XX əsrlərin əvvəllərində Livan
ziyalılarının böyük bir hissəsi – xırda və orta burjuaziyaya
mənsub şəxslər, habelə missioner məktəblərinin məzunları bir-
birinin ardınca Livandan və Suriyadan köçüb gedirdilər, çünki
burda senzura onların əl-qolunu bağlamışdı, fəaliyyət üçün
geniş meydan yox idi. Mühacirlər arasında istedadlı və
məhsuldar yazıçılar, jurnalistlər çox idi. Əsasən romantikaya
meyl edən bu yazıçıların ədəbi yaradıcılığı XVIII əsr Avropa
ədəbiyyatına çox yaxın idi.
Cübran Nyu-Yorkda yaşayarkən müəyyən qədər tanınmış
mühacir yazıçılarla – Mixail Nüaymə, İlya Əbu Madı, Nadra
Həddad və başqaları ilə görüşürdü.
Cübranın ilk mətbu əsəri «Mühacir» qəzetinin səhifələ-
rində dərc olunmuş «Yenilikçi yazıçı» sərlövhəli məqaləsidir.
Bundan bir müddət sonra bir-birinin ardınca onun iki hekayələr
məcmuəsi – «Çəmənlər gəlinləri» (1906), və «Üsyankar ruh-
lar» (1908) kitabları çapdan çıxır. Görkəmli ərəb yazıçısı və
tənqidçisi Əhməd Ədhəm ərəb ədəbiyyatı tarixi üçün bu iki
məcmuənin əhəmiyyətini yüksək qiymətləndirmiş və onları
«ərəb bədii nəsrinin ilk nümunələri» adlandırmışdır.
13
Həmin məcmuələrə daxil olan hekayələr o dövrdə yaşa-
yan ərəb novellaçılarının yaradıcılığı üçün çox səciyyəvidir.
XX əsrin əvvəllərində fəaliyyət göstərən ərəb tənqidçiləri və
ədəbiyyatşünasları bədii ədəbiyyatda artıq gözəl forma deyil,
dolğun məzmun axtarırdılar. Əsərin ideyası mütləq ilk plana
çəkilirdi. Yuxarıda adları çəkilən məcmuələrdə Cübran tənqid-
çilərin bu tələblərinə cavab vermiş və o dövr üçün çox vacib
olan sosial-ictimai mövzuları təbliğ etmişdi. Həmin hekayələr-
də ədib cəsarətlə cəmiyyətin yaraları və ədalətsizlikləri əleyhi-
nə çıxır, ilahi gözəlliyə və paklığa vurğunluğunu ifadə edirdi.
Cəmiyyətin həyatına nüfuz etməyə səy göstərən Cübran xalqın
ümidsiz və ağır vəziyyətinə təsir edərkən bu mənzərələri, real
epizodları canlandırmağa çalışırdı. Yazıçı belə bir fikir təlqin
edirdi ki, o, həqiqət və gözəllik, səadət və sevinc arzusu ilə ya-
şayır, lakin hakimlərin zülmü, ruhanilərin ikiüzlüyü nəticəsində
həyat öz mənasını itirmiş, həqiqət və gözəllik isə əlçatmaz
kateqoriyalara çevrilmişdir
.
C.X.Cübran hərtərəfli istedada malik, nəcib və həssas
şəxsiyyət, rəssam və musiqiçi kimi tanınsa da, o, hər şeydən
əvvəl, mütəfəkkir və görkəmli ədəbiyyatçı kimi şöhrət tapmış-
dır. Onun qələminə povest və hekayələr, mənsur şeirlər, esse-
lər, təmsillər, hikmətli sözlər, tənqidi məqalələr məxsusdur.
1905-ci ildən başlayaraq o, «Musiqi» («əl-Musıqa», 1905) kita-
bını, iki hekayələr məcmuəsini («Çəmənlər gəlinləri» –1907;
«Üsyankar ruhlar» – 1908) çap etdirmişdir. Daha sonra yeganə
iri həcmli əsəri olan «Qırılmış qanadlar» («əl-Əcnihətül-mütə-
kəssirə», 1912) povestini, «Yürüşlər» (1919) poetik divanını,
«Göz yaşı və təbəssüm» (1914), «Tufanlar» (1920), «Qəriblər
və ecazkarlar» (1923) məqalələr və mənsur şeirlər məcmuəsini
14
nəşr etdirmişdir. Cübranın qalan əsərləri ingilis dilində çıxmış-
dır: «Divanə» (1918), «Sələf» (1920), «Peyğəmbər» (1923),
«Qum və Köpük» (1926), «İsa insan oğludur» (1928), «Yer al-
lahlar» (1931), «Səyyah» (1932), «Peyğəmbər bağı» (1933) və
s. Bütün bu əsərlər ərəb dilinə tərcümə edilmiş və Ərəb Şərqi-
nin bir çox ölkələrində dəfələrlə nəşr olunmuşdur.
Parlaq ifadə olunmuş fərdiyyətinə baxmayaraq, Cübranın
taleyi və dünyagörüşü əcnəbi ölkələrdə yaşayan yaradıcı ərəb
ziyalılarının tipik xüsusiyyətlərini özündə daşıyır. O, demokra-
tik ideya və məramlarla yaşayır, onu sadə insanın,
zəhmətkeşin, ərəb qadınlarının vəziyyəti («Banlı Marta»,
«Məzarların harayı», «Gəlin yatağı», «Qırılmış qanadlar» və
s.), Livan gerçəkliyindəki sosial ədalətsizlik («Məzarların
harayı», «Göz yaşı və təbəssüm», «Daxma ilə saray arasında»
və s.) narahat edir. Yazıçı cəmiyyətin varlılara və kasıblara
bölünməsini, kasıbların qan-tər içində çalışmasına baxmayaraq,
yenə də yoxsulluq içərisində yaşamasını, yalnız varlılar
tərəfindən deyil, özlərini din xadimləri adlandıranlar tərəfindən
də istismar olunduqlarını dərindən anlayır («Dəli Yühənna»,
«Kafir Xəlil» və s.).
Cübranın əsərlərində yeni münasibətlərin tam formalaş-
madığı Livan gerçəkliyi təsvir olunur. Cübran əmindir ki, işıqlı
gələcək üçün mübarizə aparmaq lazımdır, azadlıq arzu ilə de-
yil, mübarizə ilə qazanılır: «Mənə deyirlər: «Əgər yatmış qul
görsən, onu oyatma, çünki o yuxusunda azadlıq görür». Mən
isə cavab verirəm: «Əgər mən yatmış qul görsəm, onu oyada-
cam və ona azadlıq haqqında danışacam» («Bir ovuc sahil qu-
mu»). İnsan yalnız bugünlə kifayətlənməməlidir, o, ən yaxşı
gələcəyə can atmalıdır, belə ki, yazıçının dərin inamına görə
Dostları ilə paylaş: |