ÀÇЯÐÁÀJ†ÀÍ милли åËÌËЯÐ ÀÊÀÄÅÌÈJÀÑÛ ÔÎËÊËÎÐ ÈÍÑÒÈÒÓÒÓ
Yüklə 3,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Folklo- run özəlliyi onun dəyişməsində, yenilənməsində, çeşidlilik göstərməsindədir.
- Bunları olduğu kimi, mətnə müdaxilə etmədən, yaşlı folklorçuların dediyi kimi söyləyicinin naşılığı, savadsızlığı kimi deyil
13
yazılı ədəbiyyatdan məlum olan, ancaq şifahiləşmiş mərsiyə də söylənir. Bəzi bölgələrdə bayatıya mani deyildiyi ilə də qarşılaşdıq. Fürsət düşmüşkən demək lazımdır ki, folklor bəzi alimlərin yazdığı kimi dəyişməyən bir şey deyildir. Folklo- run özəlliyi onun dəyişməsində, yenilənməsində, çeşidlilik göstərməsindədir. Toplama zamanı 3, 5, 6 misradan ibarət bayatıların olduğunu gördüyümüz kimi heca ölçüsü klassik bayatı şəklinə uymayan nümunələrlə də rastlaşdıq. Bunları
Bundan başqa kitabda sağımla bağlı (bir nümunə), bir zamanlar özəlliklə əsgər məktublarının sonlarında verilən şeir parçalarından (iki nümunə) ibarət mətnləri də bayatı bölümündə verdik. Oxucu bu kitabda bayatıların hər zaman “Əzizinəm”, “Mən aşiq”, “Aşiqəm” kimi şablon ifadələrlə başlamadığını, hər zaman dörd misradan ibarət olmadığını da görəcəkdir. Masallıda bəzi deyim və ifadələrin özəl anlamı vardır. Türk təsəvvüf tarixində gəzərgi dərviş zümrəsi olan abdallarla bağlı izlər bayatıda:
Mən aşiq, abdal olubdur, Yığmamışam, abdal olubdur. Gündə oxuyan bülbül Bu sabah lal olubdur –
şəklində qalmışdır. Bu bölgənin əhalisinin qızılbaş olduğu, qızılbaşlığın əsilzadəlik olduğunu toy adətlərindən öyrənmiş oluruq.
14
Ey gülü xaş-xaşdı gəlin, Əsil qızılbaşdı gəlin. Evlisən, ev halı bil, Ev sənə peşkəşdi, gəlin.
Masallı bölgəsində din böyüklərinin, seyidlərin, müqəd- dəslərin ziyarət yerlərinə ocaq deyilir. Pir sözü bu bölgədə yay- qın deyildir. Bəzən türbə kəlməsi də işlədilir, ancaq daha çox ocaq termini ilə qarşılaşılır. Bir az fərqli baxıldıqda ocaq haqqın- da kəramətlər anlatılan şəxsin yaşadığı yerə, türbə isə bu şəxsin məzari üzərində tikilən günbəz tipli məzara deyilir. Ancaq daş yığını, ayaq izlərindən ibarət ocaqlar olduğu kimi, bəzi məzarlar da ocaq adlanır. Ocaq və türbələrin zənginliyi və bölgə insanla- rının bu müqəddəs yerlərə diqqəti və hörməti, xalq arasında seyidlərin böyük sayğıya sahib olması övliya mənkabələrinin, başqa sözlə dini rəvayətlərin də zəngin olduğundan xəbər verir. Masallının Muğan adlanan hissəsində danışıq dili qismən də olsa ədəbi dilə yaxındır, özəl ləhcə özəlliyi yoxdur. Ancaq toplanan materialların təbiiliyini, şirinliyini və ən əsası da da- nışıq dilinin etnoqrafiyasını qorumaq üçün yazıldığı kimi də verdik. Bəzən söyləyicilər rusca – uje, qde-to, voobşe, samal-
danışıqda çox işlənən sözlərdən istifadə edirlər. Biz bunları da olduğu kimi saxladıq. Yaşadığımız tarix, dilimizin kirlənməsi, insanlarımızın savadsız nitqi baxımından bu mühüm məsələdir. Masallı folklorunun bəzi nümunələrini nəşr olunan kitablardan götürdük. Bunların dili üzərində müəlliflər düzəlişlər etdiklərindən oxucu bu mətnlərdə deyim və ifadə tərzinin fərqli olduğunu anlayacaqdır. Nə etmək olar, folklor materiallarının dilini, üslubunu dəyişdirmək bizdə bir xəstəlik halını alıb.
15
Söyləyicinin söylədiyi mətnə müdaxiləsini, verdiyi əla- və məlumatları, aydınlaşdırıcı izahatları bir zamanlar əsl folk- lor mətninə dəxli olmayan şeylər kimi mətndən çıxarılmışdır. Biz bunları mətnin içində, mötərizədə verdik. Bu, söyləyici- nin psixologiyasını, dövrə, siyasi və iqtisadi quruluşa müna- sibətini açmaqda əsas elementdir. Masallıda dülgərlik, dulusçuluq, dəmirçilik, xalçaçılıq kimi sənətlərlə bərabər bəzi nadir sənət növlərinin də inkişaf etdiyini söyləmək lazımdır. Həsirçilik, zənbilçilik, sandıqçı- lıq, kənəfçilik, camçılıq və s. buna misal ola bilər. Toplama zamanı bunlar haqqında da məlumat aldıq. Folklor ekspedisiyası zamanı Masallı bölgəsi folkloru haqqında aşağıdakı qənaətlərə gəldik. 1. Sahə araşdırması (toplama) zamanı məlum oldu ki, folklor az-çox oxumuş, savadlı insanların yaddaşında daha yaxşı mühafizə olunmuşdur. Sürətlə dəyişən sosial-mədəni dünyada yaşlı nəsil ki, folklor daşıyıcıları əslində onlar ol- malıydı, çox təəssüf ki, bu yaşlı nəslin çoxu müasir texnoloji inkişafla bağlı olaraq söyləmə auditoriyasını itirdiklərindən, yaddaşlarında olan folklor materiallarını təkrarlamadıqların- dan folklor onların şüuraltına keçmişdir və bu adamların bir şeylər xatırlaması indilik mümkün kimi görünmür. Yaddaşın yenidən işə salınması üçün uzun bir vaxt lazımdır. 2. Bir zamanlar nağılları, məsəlləri, lətifələri, bəzəmələ- ri ilə məşhur olan Masallıda indi nağıl bilən, hər hadisəyə bir məsəl çəkən söyləyici tapmaq hardasa imkansızdır. Hər halda toplamanın şərtlərindən biri olan uzun müddətli müşahidə, uzun müddətli ezamiyyət imkanı olmadığından bu təsbitləri yüzdə yüz doğru kimi də qəbul etmək olmaz. Ancaq ilkin müşahidələr bu yöndədir. Yüklə 3,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|