Część 2: Filozofia nowożytna – ogólna charakterystyka
Yüklə 6,51 Mb.
|
Pytanie o doświadczenie - Twierdzenia o rzeczywistości wykraczają poza świadectwo zmysłów, ale czy mogą być pewne? - Doświadczenie (wiedza doświadczalna) wykracza poza stwierdzanie faktów. Dzieje się to wtedy, gdy na podstawie pewnego stwierdzonego faktu wnosimy o innym fakcie, niestwierdzonym. - Takie twierdzenie jest prawdziwe tylko wtedy, gdy między faktami zachodzi związek pewny. - Związek między faktami – przyczynowy - Pytanie Hume’a: Czy związek przyczynowy jest/ może być konieczny? Odpowiedź: Związek przyczynowy możemy poznać albo a priori, albo a posteriori (empirycznie) - Związku przyczynowego nie poznajemy a priori. Nie da się wykazać a priori, że ponieważ zachodzi jedna rzecz (przyczyna), to musi zachodzić i druga (skutek). Przyczyna to jedno, a skutek drugie. Np. z samej analizy pojęci prochu nie wynika, że eksploduje. - O tym, jak rozgrywa się jakieś zjawisko czy proces, jak przebiega możemy wydawać sądy tylko na podstawie doświadczenia. Wniosek Związek przyczynowy nie jest związkiem koniecznym, bo taki związek można poznać tylko a priori. Związku przyczynowego w tym sensie nie poznajemy empirycznie, że samo doświadczenie informuje nas tylko o stałym następstwie faktów, ale nie mówi o tym, że jeden fakt wynika z drugiego. Np. naciśnięcie spustu i wystrzał. Obserwacja oddawania strzału to stwierdzanie następstwa, nie wynikania. Ad (1) Twierdzenia dotyczące faktów (matters of facts) nie są ani pewne, ani konieczne. Przeciwieństwo bowiem żadnego faktu nie zawiera sprzeczności, jest więc możliwe. Przykład: z tego, że Słońce wschodziło dotąd codziennie, nie wynika, że wzejdzie także jutro. Prawdziwość faktu opiera się na doświadczeniu, nie da się go dowieść, np. o samą analizę pojęcia słońce. Nasze przekonanie, że tak będzie ma swoje podstawy psychologiczne, oparte na dotychczas wyrobionym nawyku i biorącym się z niego oczekiwaniu, nie aprioryczne. Twierdzenia o faktach i twierdzenia o ideach różnią się: - przedmiotem - stopniem pewności - stopniem uzasadnienia - Rozważania krytyczne, cd - Krytyka pojęcia siły - Krytyka pojęcia substancji Nie ma substancji duchowych (duszy) Filozofia moralna Shaftsesbury (1671 – 1713) -Autonomia filozofii moralnej Teza: moralność jest zjawiskiem autonomicznym Poznanie moralne jest niezależne od poznania świata zewnętrznego. Ergo: filozofia moralna jest samodzielną dziedziną badań versus moralność jako zjawisko heteronomiczne, pochodne: - od religii; podejście filozofii chrześcijańskiej - od natury ludzkiej; podejście naturalistyczne (Hobbes) Teza: Człowiek w swoim postępowaniu kieruje się nie tylko interesem własnym ale i sympatią dla innych; nie tylko wyrachowaniem, ale też entuzjazmem. Utylitaryzm Utylitaryzm (łacińskie utilis – użyteczny) – postawa zwana też filozofią zdrowego rozsądku (common sense), kierunek etyki zapoczątkowany w XVIII w., według którego najwyższym dobrem jest pożytek jednostki lub społeczeństwa, a celem wszelkiego działania powinno być największe szczęście największej liczby istot żywych. Programem utylitarystów jest próba obiektywnego ustalenia zasad działań przynoszących pozytywne i negatywne efekty. Podstawowym kryterium rozróżniania działań pozytywnych i negatywnych stała się dla utylitarystów zasada użyteczności. Głosi ona, że postępowanie jest słuszne, jeśli prowadzi do uzyskania jak największej ilości szczęścia i jak najmniejszej ilości nieszczęścia, przy czym dla różnych odłamów utylitaryzmu samo pojęcie szczęścia było różnie pojmowane przez różnych przedstawicieli tego kierunku filozofii, co prowadziło często do skrajnie różnych wniosków praktycznych. Wielu utylitarystów podkreśla wagę efektów postępowania. Ich zdaniem, intencja czynu nie ma większego znaczenia etycznego – ważne jest tylko, czy daje on więcej efektów korzystnych czy szkodliwych. W potocznym znaczeniu utylitaryzm to dążenie do osiągania celów praktycznych, materialnych. Zasada utylitaryzmu – naczelna teza angielskiej filozofii moralnej Oświecenia Problem: - człowiek naprawdę dąży tylko do własnego interesu - jak więc dążenia i postępowanie człowieka mogą być moralne? Th. Hobbes (1588 - 1679) Prawo natury: Każda istota zabiega o własny interes, o własną przyjemność. Konkretna postać tego interesu zależy od warunków społecznych, w jakich żyje. Teza naturalistyczna: Człowiek jest częścią natury i podlega jej prawom. Etyka: naturalistyczna, egoistyczna, hedonistyczna. Adam Smith (1723 - 1790) – szkocki http://pl.wikipedia.org/wiki/Szkocjamyśliciel i filozof, autor Badań nad naturą i przyczynami bogactwa narodów (1776), które były jedną z pierwszych prób usystematyzowania wiedzy na temat historii rozwoju przemysłu i handlu w Europie. Dokonania Smitha były podstawą do wyodrębnienia ekonomii jako osobnej dziedziny nauki. Jego prace są jednymi z najbardziej znanych i cenionych opracowań na temat gospodarki rynkowej, kapitalizmu i liberalizmu. Filozofia Oświecenia we Francji, 2. poł. XVIII w. - Monteskiusz, Wolter - francuscy wolnomyśliciele sprowadzili angielską filozofię Oświecenia do Francji - Ok. połowy XVIII w. – przewrót w kulturze umysłowej Francji; zwrot od kartezjanizmu do filozofii angielskiej. Francais-Marie Arouet (Wolter) (1694 – 1778) - zamek Ferrey w Szwajcarii - przywódca i symbol ruchu liberalnego w całej Europie Pisma - Listy o Anglikach 1734 r - traktaty filozoficzne Hasła Oświecenia: przyroda, ludzkość, rozum Poglądy Racjonalizm; ideologia rozumu Tezy filozofii Oświecenia: - rozum jest miarą prawdy - rozum formuje się na drodze doświadczenia - rozum jest władzą wszechmocną i niezawodną - autorytet i objawienie winny, jako czynniki irracjonalne, być wytępione i ustąpić miejsca rozumowi Średniowiecze – wieki ‘ciemne’ - rozum jest jednakowy u wszystkich, we wszystkich czasach - postęp rozumu; rozum jest zdolny osiągnąć wszystko; ludzkość ma przed sobą perspektywę nieograniczonego postępu. Naturalizm Zasadnicza teza Oświecenia: nie istnieje świat nadprzyrodzony, jest tylko świat przyrodzony, naturalny; nie ma objawienia. Wolter: głównym wrogiem prawdy i postępu jest chrześcijaństwo oraz powstała z ducha chrześcijaństwa metafizyka; filozofia Średniowiecza, ale także kartezjanizm. Filozofia religii Oświecenia: - odrzucenie teizmu - ateizm lub deizm rozum formuje się na drodze doświadczenia Etyka sprawiedliwości i ulgi w cierpieniu Cele ludzkiego działania: - naprawić istniejące w świecie zło - zmniejszyć istniejące w świecie cierpienie - współdziałać ze sprawiedliwością Filozofia encyklopedystów (1751 – 1772) Encyklopedia Denis Diderot Denis Diderot (1713 – 1784) - filozof, pisarz, krytyk literatury i sztuki Denis Diderot był inicjatorem, naczelnym redaktorem i jednym z głównych twórców Encyklopedii (1751–1772), która zebrała dorobek myśli społecznej, filozoficznej i moralnej europejskiego oświecenia. Sam napisał szereg artykułów z dziedziny filozofii, sztuki i rzemiosła. To monumentalne dzieło współtworzył z nim matematyk Jean le Rond d’Alembert. Prace nad Encyklopedią rozpoczął w roku 1745 i prowadził je przez 27 lat. Nie było to łatwe, gdyż kilkakrotnie był aresztowany i osadzony w więzieniu z powodów religijnych. Najbardziej znanym dziełem Diderota jest Kubuś Fatalista i jego pan (Jacques le Fataliste et son maître, wyd. 1796), a najbardziej znaną powieścią Zakonnica (La Religieuse, wyd. 1796). Jest twórcą nowatorskiej teorii dramatu mieszczańskiego, umieszczającej utwory dramatyczne między komedią i tragedią, co miało być bliższe rzeczywistości. Filozofia encyklopedystów: opozycja wobec całej tradycji chrześcijańskiej metafizyki; przeciw supranaturalizmowi, idealizmowi i dualizmowi. Naczelne hasło encyklopedystów: idea przyrody - Wartość ma jedynie nauka. opozycja wobec całej tradycji chrześcijańskiej metafizyki; przeciw supranaturalizmowi, idealizmowi i dualizmowi. Z ogólnej filozofii encyklopedystów wyłoniły się: - materializm nowożytny; La Mettrie, Holbach - sensualizm nowożytny; Condillac - pozytywizm; d’Alembert - utylitaryzm; Helvetius „Wielka encyklopedia francuska” (oryginalny tytuł Encyclopédie, ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers – encyklopedia albo słownik rozumowany nauk, sztuk i rzemiosł) – encyklopedia wydawana we Francji w latach 1751-1766, a z późniejszymi suplementami i wydaniami poprawionymi – w 1772, 1777 i 1780. Encyklopedia ta w późniejszych latach doczekała się wielu wydań w tłumaczeniu na inne języki i wydawnictw wzorujących się na niej i z niej korzystających. Encyklopedię redagował zespół pod kierownictwem D. Diderota i J. d’Alemberta. W skłąd zespołu wchodzili m. in.: Voltaire, Ch. L. de Montesquieu, J. Jak Rousseau, E. B. de Condillac.W zamierzeniu Encyclopédie miała być kompendium ówczesnej wiedzy z zakresu nauki, sztuki i rzemiosła, a jej twórcy sami za cel zakładali dokonanie „zmiany myślenia”. We wprowadzeniu pn. Discours Préliminaire des Éditeurs napisanym przez d'Alemberta w otwarty sposób przedstawiono oświeceniowe ideały. Uważa się, że to monumentalne dzieło stało się jednym ze szczytowych osiągnięć okresu Oświecenia.
- Jednym z zadań filozofii – klasyfikacja nauk. Według d’Alemberta nauki układają się według coraz większego stopnia abstrakcji. 3) Społeczne i biologiczne uwarunkowanie wiedzy Istnieją określone warunki powstawania i wytwarzania wiedzy: - warunki społeczne; nauka jest tworem zbiorowym, ma społeczna genezę - warunki biologiczne; rodzaj instynktu Jan Jakub Rousseau (1712 – 1778) - Krytyka cywilizacji Kwestionowanie ustroju społecznego - Krytyka cywilizacji - Poglądy pedagogiczne Immanuel Kant (1724 – 1804) Dwie rzeczy napełniają umysł coraz to nowym i wzmagającym się podziwem i czcią, im częściej i trwalej się nad nimi zastanawiamy: niebo gwiaździste nade mną i prawo moralne we mnie. Zwei Dinge erfüllen das Gemüt mit immer neuer und zunehmender Bewunderung und Ehrfurcht, je öfter und anhaltender sich das Nachdenken damit beschäftigt: Der bestirnte Himmel über mir, und das moralische Gesetz in mir. Źródło: O dwóch rzeczach, które napełniają duszę podziwem - Filozofia XVIII w.: – filozofia oświeceniowa – filozofia „krytyczna” oświeceniowa nauka drugiego stopnia; synteza wyników nauk szczegółowych Przewrót kopernikański w filozofii „krytycznej”: to przedmioty zależą od myśli, a nie myśl od przedmiotów I Metoda filozofii 1) Zagadnienie sądów syntetycznych a priori a) Wyjściowe pytanie: Na jakiej podstawie to, co w nas nazywa się przedstawieniem rzeczy, odnosi się do przedmiotu? - Dane nam są bowiem przedstawienia, a my twierdzimy o rzeczach. Badanie transcendentalne: przekraczanie granic podmiot i odnoszenie się do samych przedmiotów. b) Dwojaki podział sądów Pierwszy (stosunek doświadczenia): - Sądy powzięte na podstawie doświadczenia: empiryczne, a posteriori - Sądy od doświadczenia niezależne: a priori Drugi (budowa sądu): - Sądy analityczne A jest B B odnosi się do (jest zawarte w) definicji A lub tego, co z definicji wynika, np. Kawaler jest mężczyzną. - Sądy syntetyczne A jest B B nie jest zawarte w definicji A lub nie da się z definicji wywieść np. Ołówek jest zielony. Sądy syntetyczne a priori: sądy o przedmiocie, które ani nie opierają się na pojęciu danego przedmiotu, ani nie powstały z doświadczenia. Teza: Sądy syntetyczne a priori: - są pewne, konieczne i powszechne - powiększają zakres wiedzy 2) Metoda transcendentalna a) Wyjściowe twierdzenie: istnieje nauka b) Pytanie: Jak możliwa jest nauka? Jak możliwe są sady syntetyczna a priori? c) Teza: Są „dwa pnie poznania”: zmysły i rozum d) Podział władzy myślenia: - rozsądek (Verstand) – zdolność do tworzenia pojęć na podstawie danego materiału - rozum (Vernunft) – zdolność do wyciągania wniosków, które wybiegają poza materiał doświadczenia w dziedzinę bytu absolutnego. II Teoria poznania 1) Przestrzeń i czas a) Przebieg poznania - Poznanie zaczyna się od kontaktu zmysłów z rzeczami; rzeczy pobudzają (affizieren) zmysły. - Wynikiem tego pobudzenia jest wrażenie (Empfindung). - Jednostkowe wyobrażenie/przedstawienie rzeczy (Anschauung) zawierają, poza materiałem czysto wrażeniowym także przestrzeń i czas. b) Analiza przestrzeni i czasu - Wrażenia są czasowe i przestrzenne, ale - Przestrzeń i czas nie są przedmiotami wrażeń, tj. nie można zobaczyć wzrokowo lub dotknąć ani przestrzeni, ani czasu - Przestrzeń i czas nie są pojęciami, bo są jednostkowe, a nie ogólne. Wniosek: Przestrzeń i czas są wyobrażeniami (zmysłowymi treściami poznawczymi) a priori Rozwinięcie: Przestrzeń nie jest jednym z wyobrażeń empirycznych; to wyobrażenie przestrzeni, które jest a priori, umożliwia organizację (uporządkowanie) doświadczeń na „zewnętrzne” i „wewnętrzne”. - Wyobrażenie przestrzeni jest wyobrażeniem koniecznym, niemożliwym do usunięcia. - Podobnie: czas Teza: Przestrzeń i czas: - są sposobami zorganizowania (uporządkowania) zmysłów - są apriorycznymi formami zmysłowości - są subiektywne Przestrzeń i czas nie są istniejącymi poza nami realnymi przedmiotami – istnieją „w nas” jako formy naszej zmysłowości. 2) Analityka transcendentalna (kategorie) Rozsądek (Verstand) ma, podobnie jak zmysłowość, swoje formy aprioryczne. Tworzenie wiedzy: – przejście od sądów postrzegawczych (Wahrnemungsurtele), np. Jest mi ciepło. do zdań doświadczalnych (Erfahrungsurtele), np. Słońce świeci. Transcendentalny wywód kategorii: Pojęcia są warunkiem przedmiotów. Sedno filozofii Kanta: jaźń (świadomość) jest warunkiem przedmiotów. 3) „Przewrót kopernikański Teza: Sądy a priori stosują się do przedmiotów dlatego, że przedmioty są przez owe sądy ukształtowane, nie są od nich niezależne. Przewrót kopernikański to odwrócenie sposobu myślenia: to pojęcia umożliwiają doświadczenie, a nie na odwrót. Czwarty okres filozofii nowożytnej - okres systemów 1) Odnowienie metafizyki 2) Maksymalistyczny program filozofii Johann Gottlieb Fichte (1762 – 1814) Filozofia jaźni Friedrich Schelling (1775 – 1854) „Intellektuelle Anschauung” Filozofia Absolutu Georg Wilhelem Friedrich Hegel (1770 – 1831) 1) Idealizm ewolucyjny 2) Metoda dialektyczna - prawa dialektyki: teza, antyteza synteza 3) Filozofia państwa i dziejów Część 3: Filozofia współczesna Filozofia XIX w. Od ok. 1830 r. Charakterystyka okresu: - zmiana orientacji w filozofii: z maksymalistycznej na minimalistyczną - agnostycyzm w metafizyce - wizytówka okresu: ignorabimus, E. du Bois-Reymond (1872) - cel nowej filozofii: poprawiać i ulepszać naukę Ogólne cechy okresu: - empiryzm; - wiedza: fakty i wnioski, które z nich wynikają - wiedzę zdobywa się jedynie poprzez doświadczenie - indukcjonizm w metodologii - sensualizm i asocjacjonizm w psychologii - relatywizm - historyzm - redukcjonizm –dążność do sprowadzania zjawisk do postaci najprostszych, do ich upraszczania Specjalizacja w filozofii; filozofia poszczególnych nauk Pozytywizm August Comte (1798 – 1857) „Ojciec” socjologii Poglądy Filozofia pozytywna - rzeczywiste przedmioty - zagadnienia ścisłe - tematy pożyteczne - wiedza pewna Postawa obiektywna, antypsychologiczna Rozwój ludzkości; trzy fazy - teologiczna; duchy - metafizyczna; abstrakcyjne pojęcia - pozytywna; fakty Badanie faktów - stwierdzanie faktów - przewidywanie faktów (savoir pour prevoir) Hasło pozytywistycznej metodologii: savoir pour prévoir afin de pouvoir (wiedzieć, żeby móc, żeby przewidywać); A. Comte Catéchisme positiviste (1852 r.). Klasyfikacja nauk - Kryterium: ogólność, złożoność 1) matematyka 2) astronomia 3) fizyka 4) chemia 5) biologia - socjologia Filozofia społeczna - Społeczna zależność nauki - Ludzkość: cel ostateczny Zadanie: ciągłe doskonalenie natury ludzkiej; indywidualnej i zbiorowej Empiryzm John Stuart Mill (1806 – 1873) 1 1) Empirystyczna teoria poznania 2) Indukcjonizm w metodologii 3) Utylitaryzm w etyce Trzy rodzaje empiryzmu 1) empiryzm genetyczny (psychologiczny):cała wiedza pochodzi z doświadczenia; nie ma sądów wrodzonych, wszystkie są nabyte; Locke, Condillac empiryzm genetyczny versus natywizm 2) empiryzm epistemologiczny: doświadczenie jest jedynym kryterium wiedzy. Sądy pochodzą z różnych źródeł: pochodzą z doświadczenia, są nabyte, są wytworzone przez wyobraźnię. Prawdziwe są tylko te sądy, które są zgodne z doświadczeniem. 3) empiryzm metodologiczny: głosi, że nauka powinna: a) stwierdzać dane pochodzące z doświadczenia b) uogólniać je indukcyjnie versus nauka oparta na aksjomatach i wywodząca swoje twierdzenia dedukcyjnie (Kartezjusz) Empirystą metodologicznym był Fr. Bacon Mill w swoich poglądach łączył wszystkie trzy rodzaje empiryzmu. Ad 2) Indukcjonizm Logiczne schematy indukcji 1. Indukcja enumeracyjna 2. Indukcja eliminacyjna; kanony Milla Kanony Milla Indukcja eliminacyjna jest metodą ustalania związków przyczynowo-skutkowych na podstawie jednostkowych obserwacji. Mill zawarł jej zasady w pięciu kanonach. Kluczowe dla metod eliminacji pojęcia przyczyny i skutku wyjaśnia Mill następująco: przyczyną zjawiska B jest takie zjawisko A, po którym B stale występuje. Mówimy też wtedy, że B jest skutkiem zajścia zjawiska A. Kanony indukcji eliminacyjnej lub Milla to kanony: - jedynej zgodności
Każdy z kanonów wskazuje pewną metodę poszukiwania związku przyczynowo-skutkowego drogą eliminacji zjawisk niepowiązanych. Egzemplifikacji kanonów dokonuje się w określonych warunkach badawczych drogą wskazania rozważanych przyczyn (okoliczności) i zdarzeń, które przyjmowane są jako potencjalne skutki tych przyczyn. Søren Aabye Kierkegaard (1813 - 1855) Twórca filozofii egzystencjalnej Poglądy Filozofia egzystencjalna - Zainteresowanie wyłącznie człowiekiem i jego stosunkiem do Boga - niepokój, lęk - Skończoność i nieskończoność w istnieniu - dążenie człowieka do nieskończoności i obawa przed nią - każde zbliżenie człowieka do Boga oznacza lęk i drżenie - religia A i religia B - Typy życia człowieka - typ etyczny - typ religijny - Subiektywność prawdy - prawda jest tylko subiektywna; obiektywna prawda nie jest dostępna Ewolucjonizm Karol Darwin (1809 – 1882) Empiryczny dowód powstania nowych gatunków Ewolucjonistyczna teza tłumacząca powstanie nowych gatunków Herbert Spencer (1820 – 1903) inżynier Poglądy Idea: ewolucyjne wyjaśnianie zjawisk Ewolucjonizm; prawa rozwoju: - Świat (przedmioty, zjawiska) podlega przemianom - Przemiany dokonują się stale i stopniowo - Przemiany dokonują się w jednym kierunku według określonych praw Ewolucja – prawem powszechnym, dotyczy: - tworzenia się: ciał chemicznych organizmów umysłów społeczeństw kultur - formowania się systemów słonecznych Rozszerzenie ewolucjonizmu: - ewolucjonistyczna teoria poznania - ewolucjonistyczna psychologia - ewolucjonistyczna etyka Scjentyzm Reprezentant Karl Pearson (1857 - 1936) Scjentyzm - pogląd większości inteligencji 2. połowy XIX w. Stanowisko A) Nauka 1) Wiedzą pewną jest nauka i tylko nauka 2) Wiedzą pewną jest nauka przyrodnicza (przyrodoznawstwo); matematyka ma wartość pomocniczą, humanistyka ma wartość o ile upodabnia się do przyrodoznawstwa 3) Funkcja nauki polega na stwierdzaniu faktów; na ich opisie, na wyjaśnianiu 4) Zakresem nauki jest wszystko, co istnieje; wszystko, co istnieje, może c tematem badań naukowych 5) Środkami, jakimi posługuje się nauka, są: pojęcia ogólne i prawa (ogólne twierdzenia). Środki te nie są ustalone raz na zawsze, mogą co zmieniane 6) Nauka ma przed sobą nie tylko zadania czysto teoretyczne, ale i praktyczne: podniesienie poziomu życia ludzi, wzmożenie dobrobytu (technika, medycyna) 7) Stosunek nauki do teologii jest bezwzględnie ujemny; tak samo do metafizyki. Filozofia – tylko historia filozofii 8) Wartość nauki: największa, jaką dzieło ludzkie może mieć. „Prawo mej myśli jest dla mnie większą prawdą i większą koniecznością niż Bóg dla teologa” (K. Pearson) – apoteoza nauki 9) Misja nauki: - religijna: służyć ludzkości; uczeni – prawdziwymi kapłanami a nauka – religią (E. Renan) - społeczna, moralna, polityczna: - służyć wolnej myśli (K. Pearson The Ethics of Freethought, 1888) - czynnikami moralnymi: rozum i wiedza, nie uczucie - nowe idee: eugenika, emancypacja kobiet, wolna miłość, wolność pracy B) Zagadnienia społeczne: liberalizm (J. S. Mill), myśl ewolucjonizmu – wolność i stopniowy postęp C) Zagadnienia etyczne – hasła, przyroda, altruizm, utylitaryzm Liberalizm (łac. liberalis – wolnościowy, od łac. liber – wolny) – pogląd, według którego wolność jest wartością nadrzędną, ma charakter indywidualistyczny i przeciwstawia się kolektywizmowi. Innymi wartościami cenionymi przez liberałów są wartości demokratyczne ,wolności prawa obywatelskie oraz wolność prywatna i wolny rynek. Liberalizm powstał w epoce Oświecenia, w sprzeciwie wobec absolutyzmu i instytucji feudalnych. W XIX wieku stał się szerokim ruchem politycznym. Jules Henri Poincaré (1854 - 1912) Konwencjonalizm - Prawa nauki są konwencjami Prawa nauki są odtworzeniem rzeczywistości. Pewniki matematyczne (aksjomaty) nie odtwarzają rzeczywistości: nie pochodzą z doświadczenia, ale też nie są a priori. Pewniki są tworem umysłu, ale nie są konieczne, zawierają element dowolności. W matematyce dekrety umysłu „obowiązują naukę, która bez nich nie byłaby możliwa, nie obowiązują – przyrody”. Prawa nauki są hipotezami, konwencjami wprowadzonymi przez naukę. Kryterium wyboru między różnymi konwencjami są: dogodność, prostota, względy estetyczne. W przypadku geometrii: żadna geometria nie odzwierciedla rzeczywistości, dlatego możliwa jest zarówno geometria Euklidesa, jak i geometrie nieeuklidesowe. Jednak wszystkie nie są obiektywne, są konwencjonalne. W przypadku fizyki dylemat opozycji między falową i korpuskularną teorią światła należy interpretować z punktu widzenia konwencjonalizmu. - Nie tylko prawa nauki, także fakty naukowe są konwencjami - Krytyczna analiza faktu naukowego Stanowisko Pincarego było skierowane przeciwko dogmatyzmowi uczonych XIX w. utrzymujących, że nauka odtwarza świat wiernie, obiektywnie i całkowicie. Parcelacja filozofii: 2. połowa XIX w. Koncepcje filozofii: - encyklopedia nauk szczegółowych - synteza wyników nauk szczegółowych - metodologia nauk szczegółowych Tendencja; zasadnicza modyfikacja, przekształcenie filozofii w szereg dyscyplin specjalistycznych - na wzór nauk szczegółowych Dyscypliny specjalne, którymi zajmowała się filozofia; działy filozofii: - psychologia - psychologia społeczna - logika - etyka - estetyka Wilhelm Dilthey (1833-1911) i humanistyka Poglądy - Zajmował się głównie metodologią nauk humanistycznych i teorią kultury. - Stworzył pojęcie nauk o duchu (Geisteswissenschaften). Wysunął tezę o odrębności nauk humanistycznych od przyrodoznawstwa, wskazując, że decydują o niej m.in.: 1) przedmiot badań, który stanowi rzeczywistość dziejowo-społeczna i świat wartości, 2) metoda, której punktem wyjścia jest rozumienie, a istotą - formułowanie sądów wartościujących i normatywnych, jakich nie spotyka się w naukach o przyrodzie. - Postulował, by za podstawę humanistyki uznać tzw. psychologię opisową, rozpatrującą - w odróżnieniu od uprawianej dotąd psychologii o nastawieniu przyrodniczym - związki psychiczne czyli struktury konstytuujące poszczególne typy psychiki ludzkiej. - Głosząc historyzm, tj. łącząc każde stanowisko filozoficzno-ideologiczne z określonym miejscem i czasem oraz którąś z trzech zasadniczych form światopoglądowych (naturalizm, idealizm wolnościowy, idealizm obiektywny), twierdził, że humanistyka winna unikać schematów i trzymać się życia, a swoim celem uczynić uchwycenie go w jego dynamicznej całości. Uważany jest za pioniera tzw. filozofii życia. Filozofia XX w. Faza pierwsza: 1900 – 1918 - Wyjątkowa intensywność pracy filozoficznej - Nowe prądy: - Pragmatyzm (Stan. Zjednoczone): Ch. S. Peirce, W. James - Filozofia życia (Francja): H. Bergson - Fenomenologia (Niemcy): E. Husserl, M. Scheler - Nowy realizm (Anglia): B. Russell - Ekspresjonizm filozoficzny (Włochy): B. Croce Henri Bergson (1859 – 1941) - Krytyka intelektu - Jak intelekt deformuje rzeczywistość: - unieruchamia rzeczy - rozkłada rzeczy na części - upraszcza rzeczy - ujmuje rzeczy czysto ilościowo - „mechanizuje” rzeczy - relatywizuje rzeczy - Intuicja - Jaźń głęboka - Ewolucja twórcza - Filozoficzny ewolucjonizm (elan vital) Élan vital (fr. "pęd życiowy") - twórcza siła, będąca motorem rozwoju świata istot żywych, nadająca mu dynamizm. Podstawowe pojęcie filozofii Henri Bergsona, według którego stanowi ona podstawę działań duchowych i artystycznych. Ma zapewniać kontynuację gatunków i powodować ewolucję istot żywych. Pojęcie rozpowszechniło się po opublikowaniu w 1907 r. "Ewolucji twórczej" . Świat postrzegany przez Bergsona to przestrzeń konfliktu między bezwładną, ociężałą materią a duchem, "pędem życiowym", niosącym energię tworzenia. Walka materii i ducha sprawia, że świat nie może osiągnąć formy ostatecznej, że jest wciąż w fazie tworzenia się, wciąż "staje się", a ów proces jest właśnie rzeczywistością, której ludzie doświadczają i którą poznają. Fryderyk Nietzche (1844 – 1900) - Relatywistyczna teoria poznania - Relatywistyczna teoria wartości; krytyka chrześcijaństwa „śmierć Boga” - Krytyka współczesnej moralności - Przewartościowanie wszystkich wartości - ideał nadczłowieka Filozofia amerykańska Pragmatyzm Ogólna charakterystyka: - filozofia typowo amerykańska - wyraża trzeźwy i praktyczny sposób myślenia Cechy pragmatyzmu: - metoda rozstrzygania filozoficznych problemów - teoria prawdy Przedstawiciele Charles Sanders Peirce (1839 - 1914) Autor ważnych prac poświęconych metodzie nauki oraz logice relacji. Wszechstronny geniusz, pracował jako urzędnik, za życia nie znalazł wydawcy dla swego dwunastotomowego dzieła poświęconego pragmatyzmowi. Jest autorem słowa "pragmatyzm" i głównych koncepcji tego nurtu, William James (jego przyjaciel) je spopularyzował.
Współtwórca pragmatyzmu – metody filozoficznej, oceniającej twierdzenia metafizyczne według praktycznych konsekwencji. Jego zdaniem także poglądy religijne i wiara powinny być oceniane w ten sposób. Tylko wiara może powodować, że przyjmujemy religię (the will to believe): mamy do tego prawo, gdyż i tak jesteśmy na nią zdani – w praktyce postępujemy tak, jakbyśmy wierzyli, że Bóg istnieje, albo, że nie istnieje. Wiele badań poświęcił James analizie doświadczenia. Jego zdaniem "czyste" jest neutralne wobec przedmiotu i podmiotu – przeciwstawienie to ma względny charakter. W metafizyce uważał, że składniki rzeczywistości są współzależne od sąsiadujących składników (synechizm), ale niezależne od całości (tychizm). Z tego wynikało, że mogą powstawać rzeczy nowe, a w świecie istnieje wolność. James wniósł liczący się wkład do psychologii, był zwolennikiem funkcjonalizmu i prekursorem zarówno behawioryzmu jak i psychologii humanistycznej. Jest autorem dogłębnych analiz i samoobserwacji "strumienia świadomości" oraz słynnego pytania "Czy świadomość istnieje?" Poglądy Nowe rozumienie ludzkiej psychiki - strumień świadomości; ciągłość strumienia - zjawiska psychiczne na tle biologicznych Radykalny empiryzm Filozofia religii Instrumentalizm J. Dewey (1859 – 1952) Poglądy Kryterium prawdy: pragmatyczne Społeczny aspekt pragmatyzmu - system pedagogiczny J. Dewey był czołowym przedstawicielem amerykańskiego progresywizmu. Twórca koncepcji szkoły pracy (1896–1902). Swój system pedagogiczny Dewey oparł na instrumentalizmie, kierunku pragmatyzmu. Polegał on na rozumieniu doświadczenia jako istoty prawdy – prawdziwe jest to co sprawdza się w działaniu jako prawdziwe. Doświadczenie jest źródłem zdobywania i weryfikowania wiedzy, stąd w jego szkole pracy rozwijane było hasło: uczenie się przez działanie. Szkoła ta powstała na wzór samowystarczalnego gospodarstwa domowego, gdzie dzieci wykonywały różne zajęcia rzemieślnicze i gospodarcze. Akcent położony był na aktywność praktyczną i manualną. Głównym celem szkoły było pobudzanie wrodzonych zdolności dzieci, zainteresowań, wzbogacanie doświadczeń, samodzielna praca, natomiast wiedzę zdobywało się niejako przy okazji. W szkole nie było lekcji i przedmiotów, ośrodkiem był problem, który napotykało dziecko w codziennym życiu i jego rozwiązanie mające doprowadzić do nabywania wiadomości, dlatego zadaniem szkoły było stwarzanie sytuacji będących źródłem owych problemów. Fenomenologia Edmund Husserl (1859 – 1938) Poglądy 1) Krytyka psychologizmu; - akt psychiczny, przedmiot aktu - przedmioty matematyczne, przedmioty logiki – idealne normy 2) Idea fenomenologii Phänomenologie als Strenge Wissenschaft (Fenomenologia jako nauka ścisła) - ejdetyzm; istota (Wesen) - redukcja fenomenologiczna/ transcendentalna (epoche) Program fenomenologii - Zurück zum sache (spowrotem do rzeczy) - to, co dane, to, co oczywiste dane - bezpośrednie ujmowanie danych, intuicja - zasada wszystkich zasad - fenomen – korelat aktu intuicji - ujęcie istoty (Wesen) fenomenów - związki między fenomenami; prawa a priori (Wesengesetze) Max Scheler (1874 – 1928) Etyka fenomenologiczna R. Ingarden (1893 – 1970) Opus vitae: Spór o istnienie świata Głównym przedmiotem badań Ingardena były zagadnienia z ontologii, epistemologii, i estetyki. Był on także autorem kilku prac z zakresu aksjologii, antropologii filozoficznej i filozofii języka. Mistrzem i nauczycielem Ingardena był twórca fenomenologii - Edmund Husserl. Badania filozoficzne przeprowadzone przez Ingardena często krytycznie nawiązują do analiz Husserla. W odróżnieniu od swojego mistrza Ingarden na gruncie epistemologii argumentował za realizmem, a w ontologii, w celu rozstrzygnięcia sporu dotyczącego sposobu istnienia świata danego nam w percepcji, wyróżniał i analizował następujące sposoby istnienia: realny (przedmioty trwające w czasie, procesy, zdarzenia), idealny, intencjonalny i absolutny. Pozytywizm logiczny (neopozytywizm) Pozytywizm logiczny – szkoła filozoficzna, która powstała w pierwszej połowie XX wieku w Wiedniu, zwana także neopozytywizmem. W późniejszym czasie z pozytywizmu logicznego wyłonił się nowy nurt w filozofii nauki zwany logicznym empiryzmem, który w swoim ujęciu przyjmował bardziej złagodzone i zliberalizowane poglądy, niż Koło Wiedeńskie. Jej założycielem był Moritz Schlick, głównymi przedstawicielami byli Rudolf Carnap i Otto Neurath, którzy budowali swe poglądy pod silnym wpływem Wittgensteina. Jego poglądy z tak zwanego 1. okresu działalności filozoficznej były niezwykle silną inspiracją dla członków Koła Wiedeńskiego. Jej krytykami z różnych pozycji byli Karl Popper oraz cała plejada filozofów nauki od Ferdynanda Gonsetha po Imre Lakatosa. W swoich późniejszych pracach Wittgenstein odszedł dość zdecydowanie od założeń pozytywizmu logicznego, aczkolwiek w zupełnie innym kierunku niż Popper. Pozytywizm logiczny jest kontynuacją empiryzmu, poczynając od Locke'a przez Hume'a i Millahttp://pl.wikipedia.org/wiki/Pozytywizm_logiczny - cite_note-2, a kończąc na Brentano, wzbogaconą rozwojem logiki matematycznej oraz fizyki początków XX wieku. Przez długi czas pod wpływem tej szkoły byli realiści logiczni ze szkoły brytyjskiej – zwłaszcza Bertrand Russell i Alfred North Whitehead, jednak ich systemy filozoficzne poszły ostatecznie w zupełnie innym kierunku. Koło Wiedeńskie (niem. Wiener Kreis) – grupa filozoficzna istniejąca od 1922 roku skupiona wokół prowadzonej przez Moritza Schlicka na Uniwersytecie Wiedeńskim Katedry Filozofii i Historii Nauk Indukcyjnych. Poglądy myślicieli należących do koła ogniskowały się wokół pozytywizmu logicznego. W skład grupy wchodzili: Gustav Bergmann, Rudolf Carnap, Philipp Frank, Hans Hahn, Tscha Hung, Victor Kraft, Karl Menger, Richard von Mises, Marcel Natkin,Otto Neurath, Olga Hahn-Neurath, Theodor Radakovic, Rose Rand oraz Friedrich Waismann. Na kształt poglądów filozoficznych członków Koła duży wpływ miał Ludwig Wittgenstein, biorący udział w jego niektórych spotkaniach. Bliskie kontakty z Kołem utrzymywali filozofowie ze szkoły lwowsko-warszawskiej: Alfred Tarski, Kazimierz Ajdukiewicz, Leon Chwistek, Stanisław Leśniewski, Jan Łukasiewicz, Tadeusz Kotarbiński. Duży wpływ na recepcję poglądów Wiedeńczyków miał Karl Popper.
- Oparcie całej wiedzy na danych empirycznych i odrzucenie wszystkiego co nie znajduje oparcia w faktach empirycznych. - Opisanie tej wiedzy językiem matematyczno-logicznym. - Sprowadzenie wszystkich nauk do fizyki, lub przynajmniej zastosowanie w nich technik badawczych i opisu matematycznego wziętych z fizyki - dotyczy to nawet takich nauk jak psychologia i ekonomia. Nowy podział sądów Zastosowanie tych pozornie prostych założeń do współczesnej wiedzy i wzięcie pod uwagę wszystkich zastrzeżeń do empiryzmu, które narosły od czasów Hume'a i Milla okazało się jednak zadaniem karkołomnym. Pomocą miał być nowy podział sądów. Zdaniem bowiem neopozytywistów w prawdziwej, rzetelnej wiedzy - a więc takiej, która mówi coś o realnym świecie, występują tylko dwa rodzaje sądów: - Sądy formalno-logiczne, które nie mówią niczego o zewnętrznym świecie, zajmują się jakby wyłącznie same sobą, są więc czystymi tautologiami. Nie wypowiadają się one ani na temat jakichkolwiek bytów idealnych w rozumieniu platońskim ani na temat rzekomych "jedynie słusznych" form poznania w sensie kantowskim. Jedynym warunkiem poprawności tych sądów jest ich wewnętrzna niesprzeczność. Sądami tymi zajmuje się logika i matematyka, które w gruncie rzeczy są tożsame i można je do siebie nawzajem sprowadzić (prace Russella i Whiteheada). W tym ujęciu w pewności sądów matematycznych nie ma niczego magicznego - są one po prostu tautologiami, więc z definicji są zawsze prawdziwe. - Sądy sprawozdawcze (protokolarne - Protokolsätze), to takie, które po prostu stwierdzają występowanie faktów empirycznych oraz wynikające z tych faktów wnioski. Np. wg Neuratha, za zdania bazowe (Protokolsätze) należy uznać najprostsze zdania opisujące przedmioty fizyczne. Na ich bazie, stosując dowolny wewnętrznie niesprzeczny język, konstruuje się teorie, grupujące i porządkujące zbiory sądów sprawozdawczych. Teorie są więc tylko złożonymi, sformalizowanymi wnioskami z obserwowanych faktów i niczym więcej. W tym ujęciu oczywiste jest, że sądy sprawozdawcze są poprawne, jeśli odzwierciedlają fakty, a teorie są poprawne jeśli ich język jest niesprzeczny oraz jeśli są weryfikowalne (czyli można podać konkretne, empiryczne fakty dowodzące słuszności tych teorii). Pojęcie weryfikowalności empirycznej stało się więc równoważne pojęciu jakiegokolwiek sensu. Jeśli jakaś teoria czy sąd mają mieć jakikolwiek sens faktyczny, to muszą być weryfikowalne. Wszystkie pozostałe są albo tautologiami, albo w ogóle nie mają żadnego sensu. Krytyka teorii bytu i metafizycznych teorii Przykładając swoją miarę do różnych nauk neopozytywiści tropili w nich nieweryfikowalne teorie i dowodzili ich faktycznej bezsensowności. W teorii bytu neopozytywiści zauważyli za Wittgensteinem, że wszelkie sądy i teorie w jej obrębie są bezsensowne - tzn. nie można ich w żaden sposób zweryfikować faktami. Pytania w rodzaju "Czy istnieje Bóg" lub "Czy istnieje materia" są zatem zwyczajnie pozbawione wszelkiego realnego sensu, a zatem nie ma sensu szukać na nie odpowiedzi. Podobnie jest z etyką - szukanie metafizycznych znaczeń pojęcia dobra i zła nie ma sensu, bo te pojęcia nie mają żadnego przełożenia na fakty empiryczne. Analiza logiczna tych pojęć pokazuje, że są one związane z ludzkimi emocjami - poczuciem komfortu lub dyskomfortu psychicznego. Komfort psychiczny da się zmierzyć w formie np. ankiety, można go więc uznać za fakt empiryczny. W skali indywidualnej dobre jest to co ten komfort zwiększa, a w skali społecznej to, co zwiększa średni komfort psychiczny analizowanej populacji. I do tego należy w praktyce zawęzić całą etykę. Etyka zawęża się zatem do psychologii empirycznej, oraz do uczciwie uprawianej socjologii i ekonomii. W psychologii neopozytywiści piętnowali wszystkie nieweryfikowalne teorie - krytykowali więc zarówno koncepcje podświadomości Freuda, gdyż nie ma żadnego empirycznego sposobu aby dowieść istnienia czegoś takiego, jak i koncepcje psychologii postaci, gdyż pojęcie struktury myślowo-emocjonalnej również jest nieweryfikowalne. Z psychologii ostały się zatem tylko mierzalne eksperymenty, na których bazuje zwłaszcza behawioryzm.
Przykładając miarę pozytywizmu logicznego do niego samego krytycy tego nurtu zauważyli, że program pełnego zerwania z wszelką metafizyką jest niewykonalny. Np. naczelna zasada tego systemu – wymóg weryfikowalności empirycznej – wymaga cichego założenia realności istnienia świata materialnego oraz jego racjonalnej, przewidywalnej struktury. Oba te założenia są czysto metafizyczne – nie można ich samych dowieść empirycznie i trzeba je przyjąć na wiarę. A z takich koncepcji chcieli właśnie oczyścić filozofię pozytywiści logiczni. Ta elementarna obserwacja pchnęła właśnie realistów brytyjskich z Russellem na czele do pójścia w zupełnie innym kierunku filozoficznym. Problem z pojęciem weryfikowalności Szczegółowe badania logiczne rozmaitych teorii i pojęć występujących w fizyce pokazały, że bardzo duża część podstawowych teorii w fizyce nie jest weryfikowalna empirycznie. I to nie tylko z powodów praktycznych, ale często na skutek samej konstrukcji logicznej tych teorii. Przykładem nieweryfikowalnej zasady jest np. zasada zachowania energii. Nie sposób bowiem w skończonej liczbie doświadczeń dowieść prawdziwości hipotezy dotyczącej wszystkich zjawisk w ogóle. Karl Popper w swojej konstruktywnej krytyce pozytywizmu zaproponował stosowanie w miejsce weryfikowalności inne kryterium naukowości teorii: było to pojęcie falsyfikowalności. Problemy z logiką i matematyką Rozwój matematyki pod koniec XIX wieku i na początku wieku XX natrafił na nieoczekiwany problem występowania antynomii, czyli zagadnień których próba rozwiązania w sposób klasyczny (za pomocą klasycznych koncepcji logiki np. arystotelesowskiej) prowadzi do sprzeczności. Typowym przykładem jest tu zagadnienie niemożności konstrukcji zbioru wszystkich zbiorów. Próbą wyjścia z impasu była dokonana przez Russella i Whiteheada logicyzacja matematyki. Pozytywiści jednak nadal poszukiwali innych możliwości budowy wiedzy w ramach systemów formalnych. Ostateczny cios tym usiłowaniom zadały prace Kurta Gödla, a zwłaszcza jego twierdzenie o niezupełności systemów aksjomatycznych zawierających arytmetykę liczb naturalnych(1931). W ramach tych prac Gödel dowiódł, że każdy system aksjomatyczny pierwszego rzędu musi zawierać zdania niemożliwe do dowiedzenia, o ile jest niesprzeczny. Oznacza to, że niemożliwe jest przedstawienie zespołu wiedzy matematycznej w zamkniętej formie, w postaci zamkniętego systemu formalnego, jak chcieli tego przedstawiciele prądów pozytywistycznych. Wiedza dedukcyjna, matematyczna, będzie mieć zatem zawsze otwarty charakter. Przekonanie, o tym że geneza antynomii leży w niewłaściwym używaniu języka pozostało jednak trwałą zdobyczą pozytywizmu logicznego.
Głosił tezę, że filozofia powinna się zajmować jedynie logiczną analizą języka nauki. Programowo zwalczał wszelką metafizykę, jako zajmującą się problemami pozornymi. Carnap odmawia twierdzeniom metafizyki naukowego charakteru. Powyższy pogląd przedstawia w klasycznym dziele "Logiczna składania języka". Pod wpływem Alfreda Tarskiego dopuszcza metody semantyczne w filozofii. Rdzeń jego nauki stanowi wyróżnienie w języku nauki dwóch powierzchni - teoretycznej i empirycznej. Żądał, aby wszystkie problemy nauk empirycznych sprowadzać do fizyki. Matematyka i logika, były przez Koło Wiedeńskie zaliczane do nauk teoretycznych i nieempirycznych. W ostatnich latach Carnap zajmuje się prawdopodobieństwem logicznym. Rudolf Carnap: There is a continuum which starts with direct sensory observations and proceeds to enormously complex, indirect methods of observation. Obviously no sharp line can be drawn across this continuum; it is a matter of degree . . . In general, the physicist speaks of observables in a very wide sense compared with the narrow sense of the philosopher, but, in both cases, the line separating observable from nonobservable is highly arbitrary. Rudolf Carnap: In science there are no ‘depths’; there is surface everywhere. Angielska filozofia analityczna B. Russell Bertrand Arthur William Russell, 3. hrabia Russell (1872 - 1970) – brytyjski filozof, logik, matematyk, działacz społeczny i eseista. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1950 Bertrand Russell był współtwórcą i animatorem, wspólnie z Alfredem N. Whiteheadem, programu logicyzacji matematyki. W dziele Principia Mathematica podał sposób redukcji aksjomatów arytmetyki liczb naturalnych do języka logiki. Koncepcja ta została zrealizowana dzięki stworzeniu teorii typów co pozwalało uniknąć antynomii zbioru wszystkich zbiorów oraz klas samozwrotnych, będących wadą poprzednich prób tego typu (Frege). Teoria typów unika paradoksów poprzez wprowadzenie i rygorystyczne separowanie różnych typów. Wymaga to definiowania tego samego obiektu matematycznego wielokrotnie, na różnych poziomach typów. Russell był jednym z najwybitniejszych filozofów XX wieku. Największą sławę filozoficzną przyniosła mu teoria deskrypcji – wyłożona w roku 1905 w artykule "On denoting" ("O denotowaniu"). Należy ona do dnia dzisiejszego do kanonu współczesnej filozofii analitycznej. Ewolucję swoich poglądów filozoficznych Russell opisał w książce 'Mój rozwój filozoficzny' – wydanej także w języku polskim. W 1950 otrzymał nagrodę Nobla w dziedzinie literatury "w uznaniu jego różnorakich znaczących pism, w których bronił ideałów humanitarnych i wolności myśli". Próbą wyjścia z impasu była dokonana przez Russella i Whiteheada logicyzacja matematyki. Koncepcję tę przedstawiono w monumentalnym i wielotomowym dziele "Principia mathematica". Russell zauważył, że antynomie w matematyce wynikają z błędów w konstrukcjach sądów logicznych, zdań i sposobie użycia języka logiki w ogóle. Oparcie konstrukcji matematyki na rozbudowanej przez niego we współpracy z Whiteheadem teorii typów zmierzało do uporządkowania możliwych rodzajów wypowiedzi w nieskończoną hierarchię i tym samym wprowadzenie mechanizmu umożliwiającego usunięcie paradoksów, takich jak antynomia zbioru wszystkich zbiorów, jako wypowiedzi mieszających rozmaite poziomy wypowiedzi. Celem owych prac miała być w szczególności budowa systemu logicznego pozwalającego dowieść niesprzeczności podstaw matematyki. Działania te zakończyły się częściowym jedynie sukcesem, gdyż Russell osiągnął je poprzez usunięcie tych pojęć z języka matematyki, które uznał za niepoprawnie sformułowane. Podobny cel miały też prace nad językiem i metajęzykiem Tarskiego – te jednak odnosiły się do logiki a nie do matematyki, i rozwiązały problem prawdziwości antynomii logicznych, jak np. paradoks kłamcy
Powszechnie rozróżnia się wczesną i późną filozofię Wittgensteina. Wczesna została przedstawiona w Traktacie logiczno-filozoficznym i nawiązuje do atomizmu logicznego Bertranda Russella. Wywarła ogromny wpływ na Koło Wiedeńskie. Wittgenstein zainteresował się filozofią po studiach nad logiką u boku Bertranda Russella, pod niemałym wpływem idei Gottloba Fregego. Jego pierwsza praca (jedyna książka opublikowana za życia filozofa), Traktat logiczno-filozoficzny, uznawana jest za najważniejsze dzieło filozofa – jest to praca złożona z licznych ponumerowanych dziesiętnie aforyzmów. Traktat napisany został z wielką troską o jasność i ścisłość wypowiedzi – miał być nota bene zarówno początkiem, jak też końcem jego pracy filozoficznej. Jednak po blisko dziesięciu latach przerwy Wittgenstein wrócił na Uniwersytet Cambridge. Owocem jego późniejszej filozofii są m.in. Niebieski zeszyt, Brązowy zeszyt, Dociekania filozoficzne i O pewności. Nie można, mimo wielu sugestii ze strony komentatorów (np. P. Hacker), mówić jednak o drastycznej zmianie w całości przedsięwzięcia filozoficznego Wittgensteina – on sam przyznaje się do kilku błędów w pierwszym dziele – słuszniej jest nazwać tę ewolucję dojrzewaniem – znaczna część pierwotnych poglądów filozofa została radykalnie zmodyfikowana. Odrzucił wtedy atomizm logiczny. W tym okresie Wittgenstein nie publikował, zaś jego późniejsze dzieła, relacjonujące twórczość drugiego okresu, dostępne są przede wszystkim jako nieuporządkowane zapiski, których wydanie i układ zawdzięczamy jego spadkobiercom, wydano też jego listy oraz notatki z wykładów spisane przez uczniów. Najbardziej wpływowym dziełem tego okresu są Dociekania filozoficzne, DF, napisane jako zbiór paragrafów, nielinearnie; filozof nie cenił sobie klasycznej formy dysertacyjnej w rozprawach tego rodzaju. Aforyzm rozumiany jako hasło reasumujące filozofię Wittgensteina – "Nie pytaj o znaczenie, pytaj o użycie" – stał się, w wyniku rozpowszechnienia jego późniejszych idei, programem filozoficznym dla wielu przedstawicieli filozofii analitycznej na całym świecie.W ten i inne sposoby Wittgenstein demaskował pozorność problemów filozoficznych. Traktował je jak choroby, z których należy się wyleczyć: "Filozof zajmuje się problemem jak lekarz chorobą." (Der Philosoph behandelt eine Frage; wie eine Krankheit), L. Wittgenstein, Dociekania filozoficzne, § 255.http://pl.wikipedia.org/wiki/Ludwig_Wittgenstein - cite_note-6 Twierdził, że nie ma tajemniczego bytu zwanego "znaczeniem" w sensie filozoficznym, język jest bowiem techniką, która daje nam możliwość komunikacji; by wiedzieć, co znaczą słowa, trzeba być w posiadaniu tejże techniki oraz patrzeć na kontekst, w jakim są one przekazane. Wittgenstein nie przywiązywał wagi do problemów klasycznych w filozofii, ponieważ większość z nich znika, gdy próbujemy je precyzyjnie wyrazić. Badanie języka codziennego uświadamia, zdaniem Wittgensteina, jak wiele problemów wynika jedynie z niewłaściwego użycia pewnych pojęć, z pomyłek w "grach językowych".
Studiował na uniwersytetach we Fryburgu oraz Marburgu pod kierunkiem Henryka Rickerta. Profesorem filozofii został w roku 1928. 23 kwietnia 1933 roku, został rektorem Uniwersytetu we Fryburgu i wstąpił do NSDAP publicznie dając wyraz swego poparcia dla narodowego socjalizmu. Poglądy Za najważniejsze dzieło Heideggera uznaje się Bycie i czas (niem. Sein und Zeit (1927). Heidegger zajmuje się w nim, określanym przez siebie jako fundamentalne, pytaniem o sens bycia i analizą ontologiczną ludzkiego bycia (jestestwa, Dasein). Myśl Heideggera nieustannie ewoluowała motywowana pragnieniem jak najlepszego naświetlenia problemu Bycia. Rozwój ten konfrontując stanowisko Heideggera z tradycją filozofii europejskiej, doprowadził go do przekonania, iż techniczny język filozofii nie jest w stanie zdać w istocie sprawy z tego co od początku chciał wyrazić. Potrzeba kreacji własnego języka zaowocowała całą gamą nowych metaforycznych terminów, o rozmyślnie poetyckiej wręcz sile wyrazu. W wielkim uproszczeniu problematyka Bycia i Czasu przedstawia się następująco: Yüklə 6,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|