Guruhning umumiy tavsifnomasi.
28
Cu
1
s
2
2
s
2
2
p
6
3
s
2
3
p
6
3
d
10
4
s
1
;
[Ar] 3
d
10
4
s
1
47
Ag
1
s
2
2
s
2
2
p
6
3
s
2
3
p
6
3
d
10
4
s
2
4
p
6
4
d
10
5
s
1
;
[Kr] 4
d
10
5
s
1
79
Au
1
s
2
2
s
2
2
p
6
3
s
2
3
p
6
3
d
10
4
s
2
4
p
6
4
d
10
4
f
14
5
s
2
5
p
6
5
d
10
6
s
1
;
[Xe] 4
f
14
5
d
10
6
s
2
Cu
…3d
10
4s
1
Cu
2+
… 3d
9
4s
0
yoki
… Cu 3d
9
3
3d
4 s
Cu
Cu
2+
Jarayon E
0
298
,
V
Cu
2+
+ 2e
-
= Cu
0,337
Ag
1+
+ 1e
-
= Ag
0,799
Au
3+
+ 3e
-
= Au
1,5
1 gurug b guruhchasi d – elementlarining elektrod
potentsiallari
.. H
2
…
Cu … Ag… Au …
Mis uchun +2, kumush uchun +1, oltin
uchun esa +3 oksidlanish darajalari nisbatan
xarakterli hisoblanadi. Kumushning +1
oksidlanish darajasining barqarorligi 4d
10
konfiguratsiyasining mustahkamligi bilan
tushuntiriladi, bu konfiguratsiya Pd hosil
bo’ladi.
1 - guruh qo’shimcha guruhchasi
elementlarining atom radiuslari, asosiy
guruhcha elementlarinikiga nisbatan ancha
kichik, shu sababli mis, kumush va oltin katta
zichlikga va yuqori suyuqlanish haroratiga
egaligi bilan ajralib tiradi.
Misdan kumushga o’tgan sari atom radiuslari
ortadi, oltinda esa o’zgarmaydi, oltin davriy
jadvalda lantanoidlardan keyyin joylashganligi
sababli lantanoidli siqilish samarasini o’zidan
o’tkazadi. Oltinning zichligi juda katta.
Ushbu elementlarning faolligi yuqori emas,
elementni tartib raqami ortgan sari yana
kamayadi.
Tabiatda tarqalishi.
Tabiatda turli birikmalar ko’rinishida
uchraydi,
Cu
2
S – mis yaltirog’i,
CuFeS
2
– mis kolchedani (xalkopirit),
Cu
3
FeS
3
- bornit,
Сu
2
(ОН)
2
СО
3
yoki СuСО
3
Сu(ОН)
2
- malaxit
Mis - Сu
qizil rangli ancha yumshoq metal,
T
suyul
= 1083°С,
yuqori elektr – va issiqlik o’tkazuvchanlikka
ega,
turli-tuman qotishmalar hosil qiladi.
Olinish usullari.
Mis (I) sulfid suyuqlanmasi orqali О
2
purkash usuli
orqali:
2Cu
2
S + 3О
2
= 2Cu
2
O + 2SO
2
;
2Cu
2
O + Cu
2
S = 6Cu + SO
2
.
Kimyoviy xossalari
2Сu + О
2
= 2СuО
(800°С);
Сu + S = CuS
(350°C);
Сu + Сl
2
=СuСl
2
;
2Сu + О
2
+ H
2
О + СО
2
= (СuОН)
2
СО
3
(havoda – yashil rangli parda hosil bo’ladi);
Сu + 4НNО
3(kons)
= 2NO
2
+ Cu(NO
3
)
2
+ 2Н
2
О;
3Сu + 8НNО
3(suyul)
= 2NO + 3Cu(NO
3
)
2
+ 4Н
2
О;
Сu + 2H
2
SO
4(kons)
= SO
2
+ CuSO
4
+ 2H
2
О;
2Сu + 2H
2
SO
4(suyul)
+ О
2
= 2CuSO
4
+ 2H
2
O
(Cu kukunini qaynatish).
Mis (I) - oksidi Сu
2
О
– to’q qizil rangli qattiq
modda, asosli xossalarni namoyon qiladi.
Mis (I) tuzlarining bir qismi suvda eruvchan,
lekin havo kislorodi bilan oson oksidlanadi, Mis
(I) kompleks birikmalari barqarordir
[Cu(NH
3
)
2
]
+
:
Сu
2
О + 2НСl
(suyul)
= 2CuCl
+ H
2
O;
Сu
2
О + 4НСl
(ortiqcha)
= 2H[CuCl
2
] + H
2
O;
2Сu
2
О + 8НСl
(suyul)
+ О
2
= 4CuCl
2
+ 4Н
2
О;
2Сu
2
О + 4Н
2
О + О
2
= 4Сu(ОН)
2
;
Сu
2
О + СО = 2Сu + СО
2
.
Cu(OH) gidroksidi
barqaror emas va tezda oksidlanadi.
Mis (II)-oksidi СuО
– qizil-qo’ng’ir rangli qattiq
modda
, asosli xossalarni namoyon etadi.
4CuO = 2Cu
2
O+ O
2
;
СuО + Н
2
= Сu + Н
2
О;
3СuО + 2А1 = 3Сu + Аl
2
О
3
;
СuО + С = Сu + СО;
СuО + СО = Сu + СО
2
;
3СuО + 2NH
3(г)
= N
2
+ 3Сu + 3H
2
О;
СuО + 2НС1 = СuСl
2
+ Н
2
O
Ishqorlar bilan suyultirilganda kuchsiz amfoter
xossani namoyon qiladi:
СuО + 2NaOH = Na
2
СuO
2
+ Н
2
O
Mis (II)-gidroksidi Сu(ОН)
2
– havo rangli
birikma, suvda erimaydi, termik beqaror, asosli
xossaga ega, kuchsiz oksidlovchi:
CuSO
4
+ 2NaOH
(suyul)
= Cu(OH)
2
↓ + Na
2
SO
4
;
Cu(OH)
2
+ 2HCl = CuCl
2
+ 2H
2
O;
Cu(OH)
2
+ 2NaOH
(kons)
=
Na
2
[Cu(OH)
4
];
Ishqoriy metallar kupratlari
ko’k rangga ega
2Cu(OH)
2
+ CO
2
= Cu
2
(
ОН)
2
СО
3
- + H
2
O;
Cu(OH)
2
= CuO + 2H
2
O;
Cu(OH)
2
+ 4NH
4
OH =
[Cu(NH
3
)
4
](OH)
2
+ 4H
2
O;
Aldegidlarga sifat reaktsiyalari:
2Cu(OH)
2
+ СН
3
СНО = Cu
2
O + СН
3
СООН + 2H
2
O
Mis (II) birikmalari – oksidlovchidir:
CuSO
4
+ M = Cu
+ MSO
4
(М = Fе, Zn)
2CuSO
4
+ 2NaE + SO
2
+ 2H
2
O = 2CuE
+
2H
2
SO
4
+ 2Na
2
SO
4
(E =Cl, Br , I, NCS)
Kuchli kislotalarning mis (II) tuzlari suvli
eritmalarda ma’lum darajada gidrolizga
uchraydi. Kation gidratlangan holatda bo’ladi:
Cu
2+
+ Н
2
О
CuOH
+
+ Н
+
;
Сu
2+
+ 4Н
2
О
[Cu(H
2
O)
4
]
3+
[Cu(H
2
O)
4
]
2+
+ Н
2
О
[Cu(OH)(H
2
O)
3
]
+
+ Н
3
О
+
Gidrolizning protolitik shakli
Mis (II) ning ammiak, aminokislotalar,
ko’p atomli spirtlar bilan kompleks
birikmalari
[Cu(NH
3
)
4
](OH)
2
Cu (II) ning oqsillar va peptidlar, shu bilan birga
biuret (NH
2
–CO–NH–CO–NH
2
) bilan ishqoriy
sharoitda birikib ko’k-fiolet rangni komp;eks
birikmalarni hosil qilishi, peptid bog’larni
mavjudligini asoslashda qo’llaniladi. Сu (ΙΙ) ning
biuret va oqsillar bilan reaktsiyalari biuretli
reaktsiyalar deyiladi.
Kumush
Kumush Ag – yaltiroq xarakterli og’ir plastik
metal,
Т
suyul
= 962°С,
Metallar orasida nisbatan katta elektr - va
issiqlik o’tkazuvchanlikka ega, ko’pgina
metallar bilan qotishmalar hosil qiladi.
Kimyoviy xossalari
Faolmas (asl) metal hisoblanadi, to’g’ridan-to’g’ri О
2
bilan reaksiyaga kirishmaydi, suyultirilgan kislotalar
НСl, H
2
SO
4
eritmalari bilan ham reaksiyaga
kirishmaydi
2Ag + Cl
2
= 2AgCl;
4Ag + 2SO
2
+ 2O
Dostları ilə paylaş: |