D ialoq nəticəsində elə təəssürat yarana bilər ki, gələcəkdə
Yüklə 36,76 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Məncə bu əməliyyat şübhəlidir...
- Əməliyyatların qeyri-adiliyini ölçən konkret meyarlara misal olaraq, aşa- ğıdakı indikatorları göstərmək olar
- Zaur N. HACILI Maliyyə Monitorinqi Xidmətinin böyük mütəxəssisi, Azərbaycan Bank Tədris Mərkəzinin eksperti
| 38 • / №37, 2011 D ialoq nəticəsində elə təəssürat yarana bilər ki, gələcəkdə ciddi cinayət əməllərinin ifşa edilməsinə gətirib çıxara bilən çox əhəmiyyətli məlumat MMX-yə ona görə təqdim edilmir ki, məsul şəxs öz mövqeyini, bankın gələcəkdə qarşılaşa biləcəyi xoşagəlməz nəticələri qəti və aydın şəkildə izah edə bilmir. Bu səbəb, əhəmiyyətli olsa da, əsas deyildir. Əsas olan səbəb, bankda bu cür dialoqla- rın aparılmasının normal praktika kimi qəbul edilməsidir. Təcrübə göstərir ki, bankda belə söhbətlərin aparılmasına, ümumiyyətlə, şərait yaradılmamalıdır. Əməliyyatın şübhəli olub-olmaması barədə qərar məsul şəxs tərəfindən şəxsən qəbul edilməlidir; bu cür məsələlər iki şəxsin şifahi müzakirəsi əsasında həll olun- mamalıdır. Bununla yanaşı, məsul şəxs müvafiq qərarın qəbul edilməsi üçün məsəlini kollegial (İdarə Heyətinin və ya Müşahidə Şurasının) müzakirəsinə çıxartmaq hüququndan da məhrum edilməməlidir. Hər bir halda, banklarda bu məqsədlər üçün müvafiq prosedur- lar qabaqcadan müəyyən edilməlidir. Məlumatı MMX-yə təqdim edib- etməmək barədə tərəddüd yarandıqda isə, məsul şəxs hansı addımı atacağını konkret bilməlidir. Əməliyyatın şübhəli olub-olmamasına dair tərəddüdləri minimuma endirmək üçün, bankda artıq aparılmış olan bütün əməliyyatları ən azı iki əsas qrupa bölməkdə fayda vardır: qeyri-adi və şübhəli əməliyyatlar.
1 Bu məqalənin məqsədləri üçün, “şübhəli əməliyyat” dedikdə “Cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın leqallaşdırılmasına və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinə qarşı mübarizə haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun yalnız 7.2.1-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş “pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın cinayət yolu ilə əldə edilməsi və ya terrorçuluğun maliyyələşdirilməsi ilə bağlı olmasına şübhə və ya belə şübhə üçün kifayət qədər əsaslar yaradan hallar” ilə bağlı əməliyyatlar başa düşülməlidir. 2 Bank əməliyyatçıları tərəfindən qeyri-adi əməliyyatların ifşa edilməsi üçün tələb olunan əlavə tədbirlər və səriştəyə dair bəzi mülahizələrə bax. “Banklar və Biznes” jurnalı, №5(36), 2011, s.30-33 əgər əməliyyat şübhəlidirsə 1 , Maliyyə Monitorinqi Xidmətinə (MMX) onun barəsində məlumatın təqdim edilməsinə dair tərəddüd yaranmır – məlumat təqdim edilir. əsas məsələ əməliyyatın şübhəli olub-olmadığının müəyyən edilməsi zamanı məsul şəxsin qərarvermə müstəqilliyinin təmin edilməsidir. ...
Məsul şəxs (M): Verməliyik! Axı bu hal şübhəlidir! İdarə Heyətinin sədri (S): Konkret bu hal qanunvericiliyimizdə nəzərdə tutulubmu? M: Konkret bu hal yoxdur, amma ... S: Maliyyə Monitorinqi Xidmətinin təsdiq etdiyi “Xüsusi indikatorlar”da bu hal varmı? M: Orada da yoxdur, buna baxmayaraq ... S: Elə isə, mən də bunu şübhəli hesab etmirəm. “Bank sirri” deyilən anlayışla tanışsan? Sən bilirsən ki, belə müştəriləri itirməklə, bankımız nələrdən məhrum olacaq. Yoxsa əmək haqqının və mükafatlarımızın hansı vəsaitlərdən formalaşdığından xəbərdar deyilsən?! M: Aydındır ... (Qərara alınır ki, sözügedən hal “şübhəli” deyil və bu barədə məlumat MMX-yə təqdim edilməməlidir.) Məlumatı Maliyyə Monitorinqi Xidmətininə təqdim edib-etməmək barədə tərəddüd yarandıqda, məsul şəxs hansı addımı atacağını konkret bilməlidir bankÇILIQ №37, 2011 /
Müştərinin qəribə və müəmmalı dav- ranışı, eləcə də normal işgüzar prak- tikaya və ya münasibətlərə uyğun olmayan, qeyri-tipik, mürəkkəb, irrasi- onal və ya ağlabatan iqtisadi mahiyyəti olmayan əməliyyatlar qeyri-adi kimi qəbul edilməlidir. Lakin bütün bu cür əməliyyatlar barədə məlumatların MMX-yə təqdim edilməsinə nəinki ehti- yac yoxdur, hətta, belə demək olar ki, onlar MMX-yə təqdim edilməməlidir. Bütün qeyri-adi əməliyyatlar ilk olaraq bankın qabaqcadan hazırlan- mış prosedur və qaydalarına uyğun olaraq müəyyən edilmiş müva- fiq əməkdaşlarının (xüsusilə, məsul şəxsin) “süzgəcindən” keçirilməlidir. Əməliyyatın “qeyri-adi” kateqori- yasından “şübhəli” kateqoriyasına keçirilməsinə dair qərar əlavə araşdırma (əlavə eyniləşdirmə) aparıldıqdan sonra verilir. Belə araşdırma zamanı bu hal- lar ortadan qalxdıqda, yəni əməliyyatın ağlabatanlığı əsaslandırıldıqda və həmin əsaslar təsdiqləndikdə əməliyyat “nor- mal, adi” kimi qəbul edilir və onun barədə məlumat MMX-yə təqdim edil- mir. Əməliyyat yalnız o halda şübhəli hesab olunur ki, araşdırma nəticəsində onu qeyri-adi hesab etməyə əsas verən hallar ortadan qalxmamış olsun. Müştərinin müəmmalı davranışının və ya birdəfəlik əməliyyatların qeyri- adiliyinin müəyyən edilməsi yalnız bank əməliyyatçılarının qabiliyyətindən asılı olacaq. 2 Digər əməliyyatların qeyri-adiliyi isə qabaqcadan təsbit edilmiş konkret meyarlar əsasında müəyyən edilməlidir. Bu meyarlar hər bir bank tərəfindən fərdi təsbit edilir. Meyarların sayı və təfərrüatı bankın sərəncamında olan resurslardan, habelə onun məruz qal- dığı nisbi risk səviyyəsindən asılı ola- caqdır. Nisbi risk səviyyəsi bankın ölçüsündən (ştat və filial sayından), onun təklif etdiyi xidmət və məhsulların həcm və çeşidindən, habelə müştəri kontingentindən asılı olaraq müxtəlif ola bilər. Bu parametrlər nə qədər geniş olsa, bankın məruz qaldığı nisbi risk səviyyəsi də bir o qədər yüksək olacaq. Bank nə qədər çox lazımi resurs və imkanlara malik olsa, onun məruz qal- dığı nisbi risk səviyyəsi nə qədər yüksək olsa müəyyən edilmiş meyarlar da bir o qədər daha təfərrüatlı, onların sayı daha çox və istifadə edilən limitləri daha aşağı olacaqdır. Eyni zamanda, belə meyarlardan istifadə etmək üçün bankın bütün müştərilərini öncədən müəyyən edilmiş risk kateqoriyalarına bölmək lazım ola- caqdır. Bununla bağlı üç əsas faktordan asılı olaraq ən azı üç risk kateqoriyası müəyyən edilməli olacaqdır. 3 Müştərilər risk kateqoriyaları- na görə bölünərkən, müştərilərin profillərinə xüsusi diqqət yetirilməlidir. Müştərilərin profilləri həm hər konkret müştəri üçün, həm də oxşar fəaliyyət əsasında formalaşan müştəri qrupları üçün müəyyən edilməlidir. Müştərilərin doğru profillərinin müəyyən edilməsi isə bank əməliyyatçıları tərəfindən eyniləşdirmə tədbirlərinin səriştəli yerinə yetirilməsindən asılı olacaqdır. Profillər hər zaman reallığı əks etdirməli, yəni statik deyil, dinamik olmalıdır. Müştərilərin risk dərəcələri, onların hazırkı reallığa uyğunluğu mütəmadi olaraq yoxlanılmalı, müştəri və müştəri qruplarının profilləri (onla- rın eyniləşdirmə məlumatları) vaxtı- vaxtında yenilənməlidir. Əməliyyatların qeyri-adiliyini ölçən konkret meyarlara misal olaraq, aşa- ğıdakı indikatorları göstərmək olar: – bir müştərinin konkret saydan artıq sayda benefisiarının, kontragentinin və/və ya nümayəndəsinin olması; – müştərinin və ya müştəri qrupları- nın (o cümlədən, siyasi xadimlərin) profillərini müəyyən
edən əməliyyatların həcminin, sayının və/və ya növlərinin konkret göstəricilərdən fərqli olması; – MMX tərəfindən müəyyən edilmiş dövlət və ərazilərdən başqa digər dövlət və ərazilərlə (o cümlədən, off- şor zonalarla) bağlı əməliyyatların aparılmış olması və onların sayının və/ və ya həcminin müəyyən göstəricidən artıq olması; Eyni zamanda, qeyd olunmuş meyarlar müştərilərin risk kateqoriyalarına görə bölgüsünü asanlaşdırır və ayrı-ayrılıqda proqram alqoritmləri kimi qəbul edilə bilər. Bu məqsədlə, bank daxilində müvafiq proqram təminatından istifadə edilməsi zərurəti yaranır. Yalnız müvafiq proqram təminatı və risk-əsaslı yanaşma çərçivəsində bu kimi alqoritmlərdən istifadə edildikdə, habelə əməliyyatın “şübhəli əməliyyatlar” kate- qoriyasına aid edilməsinə dair xüsusi prosedur və qaydalar hazırlanıb tətbiq olunduqda banklar tərəfindən effektiv monitorinq 4 (nəzarət) tədbirlərinin aparıldığından danışmaq mümkün ola- caqdır.
Zaur N. HACILI Maliyyə Monitorinqi Xidmətinin böyük mütəxəssisi, Azərbaycan Bank Tədris Mərkəzinin eksperti 3 Risk kateqoriya və dərəcələri, habelə onların asılı olduqları faktorlar barədə daha ətraflı bax. Zaur Hacılı, Çirkli Pulların Yuyulmasına qarşı Mübarizə, “Abşeron” nəşri, 2010, s.113-120 4 Burada “monitorinq” dedikdə “Cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın leqallaşdırılmasına və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinə qarşı mübarizə haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 1.0.6-cı maddəsində qeyd olunmuş tədbirlər nəzərdə tutulur. Əməliyyat o halda şübhəli hesab olunur ki, araşdırma nəticəsində onu qeyri-adi hesab etməyə əsas verən hallar ortadan qalxmamış olsun bankÇILIQ Yüklə 36,76 Kb. Dostları ilə paylaş:
|