205
S
İ Y A S E T V E
K
Ü L T Ü R
D
E R G İ S İ
bulunması çok anlamlıdır.
31
Bu dergilerin onun millî
kimlik bilincinin ve dolayısıyla milliyetçiliğinin
oluşmasında önemli payı olmalıdır.
Abdulhaluk Uygur milliyetçi şairdir.
Milliyetçilik bir milletin inşasının, birliği ve
devamına, kendi kendini yönetmesine, dâhili ve
harici millî çıkarlarının savunulmasına yönelik
bir ideolojik harekettir. Fransız İhtilalinden
sonra özgürlük, eşitlik, demokrasi ve ulus
devlet söylemleriyle birlikte etkin bir boyut
kazanmış, sömürge halklarının sömürgeciliğe ve
emperyalizme karşı mücadelelerinin ideolojik
dili ve yöntemi olmuştur. Doğu Türkistan’da
1933 ve 1944 yıllarında kurulan cumhuriyetler
ceditçilik hareketiyle uyanan halkın sömürgecilere
karşı özgürlük, eşitlik, demokrasi ve bağımsızlık
mücadelesinin sonucuydu.
Ceditçiliğin politik boyutlarından birini teşkil
eden milliyetçilik Abdülhaluk Uygur’un davranış tarzında, edebi yaratıcılığında
hâkim ideoloji olmuştur. Onun kendine mahlas olarak kullandığı “Uygur” rastgele
seçilmiş bir sözcük değildir. Tarihi, kültürel ve siyasi aklın bir telkini, millî şuur
ve millî kimliğin bir tezahürüdür. Milletle özdeşleşme, milletle bir olma istek ve
eğiliminin bir yansımasıdır. “Uyan”, “Bardur”, “Açıl”, “İstemes” adlı ünlü şiirleri
onun milliyetçilik anlayışını en güzel şekilde yansıtır.
32
Ey pekır Uyġur oyġan uykuñ yéter,
Ey fakir Uygur, uyan, uykun yeter,
Sende mal yok emdi ketse can kéter,
Sende mal yok, şimdi gitse can gider.
Bu ölümdin özüñni kutkuzmısañ, Bu ölümden kendini kurtarmasan,
Ah seniñ haliñ heter, haliñ heter. Ah! Senin hâlin beter, hâlin beter.
Kop! dedim beşiñ kötür! Uykunnı aç! Kalk! dedim, başını kaldır, gözünü aç,
Rekıbıñ başını kes, kanını saç, Rakibin başını kes, kanını saç.
Köz eçip etrapka obdan bakmısañ, Göz açıp etrafa iyice bakmasan,
Ölisen armanda bir kün na’ilaç. Ölürsün armanda bir gün yok ilaç.
Abdulhaluk Uygur ısrarla milletini uyanmaya, rakibin başını kesmeye, kanını
saçmaya çağırır. Onun kültürel ve siyasi akılla beslenen milli vicdanı mensubu
olduğu asil milletin yok olmasına izin vermez.
Abdulhaluk Uygur’un milliyetçiliği şiirlerinde kullandığı imgelere
de yansımıştır. O kendi milletini “ay” ve “yâr”a benzetirken, düşmanlarını
“yecuci-mecuci”, “yalmavuz”, “cin”, “ejderha”, “köpek” ve “yaban domuzu”na
benzetmektedir.
Doğu
Türkistan’da
1933 ve 1944
yıllarında kurulan
cumhuriyetler
ceditçilik
hareketiyle
uyanan halkın
sömürgecilere
karşı özgürlük,
eşitlik, demokrasi
ve bağımsızlık
mücadelesinin
sonucuydu.
206
D
Ü Ş Ü N C E
D
Ü N Y A S I N D A
T
Ü R K İ Z
Milliyetçilik Abdulhaluk Uygur’un siyasi
faaliyetlerinde de belirleyici etken olmuştur. O 1931
yılında Kumul’da patlayan millî ayaklanmanın
önderi Hocaniyaz Hacı’ya ganimet alınan modern
silahların kullanımı ve tamirini öğretmesi için
Urumçi’den bir Tatar teknisyen göndermiştir.
33
Onun
1931 yılında 17 kişilik bir örgüt kurarak yönetime
karşı millî ayaklanma girişiminde bulunması
politik milliyetçiliğin pratik boyutunu ifade eder.
Abdulhaluk Uygur da pek çok ceditçi gibi egemen
güçler tarafından 1932 yılında genç yaşındayken
şehit edilmiştir. Ama onun milliyetçiliği günümüz
Uygur gençleri için ilham kaynağı olmaya devam
etmektedir.
Ceditçilik hareketinin sadece eğitim ve
edebiyat değil, yayıncılık alanında da önemli
temsilcileri olmuştur. Kutluk Şevki bunlardan
birisidir. Uygur Türkleri arasında şair ve yayıncı
kişiliğiyle tanınmıştır. 1876 yılında Kaşgar’da
doğmuştur. İlk tahsilinden sonra babasıyla
hacca gitmiş, sonra Mısır’daki Cami’ul-Ezher Darilulum’da okumuş, ardından da
İstanbul’da ilim tahsil etmiştir. Kaşgar’a döndükten sonra, 1910 ve 1920’li yıllarda
Abdülkadir Damollam gibi ceditçilerle birlikte eğitim, yayıncılık ve kültür alanında
yoğun faaliyetlerde bulunmuştur. 1918 yılında “Añ” (Şuur) gazetesini, 1933 ve 1934
yıllarında yine “Şerqiy Türkistan Hayatı”, “Erkin Türkistan” ve “Yeñi Hayat” (Yeni
Hayat) gazetelerini çıkarmış, bu gazetelerde kendisi de “Şevki” mahlasıyla şiir ve
makaleler yazmıştır.
34
Bir qiliç berse Xuda, kes dep unıñġa buyrısam,
Üzse xelqniñ boynidin xarliq kişen-zencirini.
Ger xarabken el-veten, kallamnı üzsun u qiliç,
Körmisun Şevki közi qullukta el teqdirini.
35
(Bir kılıç verse Allah, kes diye ona buyursam,
Kırsaydı halkın boynundaki horluk zincirini.
Eğer harap ise il-vatan, kellemi koparsın o kılıç,
Görmesin Şevki gözü kullukta halkın kaderini.)
Kutluk Hacı’nın editörlüğünü yaptığı gazetelerin diline baktığımız zaman,
ceditçilerin bütün Türk dünyası için oluşturmak istediği ortak Türkçenin özellikleri
yoğun olarak görülür. “Şerqi Türkistan Hayati”, “Erkin Türkistan”, “Yeñi Hayat”
gazetelerinin dili Çağatay Uygur Türkçesi, Türkiye Türkçesi, Tatar Türkçesi,
Özbek Türkçesine ait unsurlardan oluşturulmuş karma dil özelliği göstermektedir.
Abdulhaluk
Uygur da pek
çok ceditçi gibi
egemen güçler
tarafından 1932
yılında genç
yaşındayken
şehit edilmiştir.
Ama onun
milliyetçiliği
günümüz Uygur
gençleri için
ilham kaynağı
olmaya devam
etmektedir.
Dostları ilə paylaş: |