Daġ DÖVRÜ alti cġlddə
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- NƏTĠCƏ
423
NƏTĠCƏ 1953-2007-ci illərdə Azərbaycan Respublikası ərazisində aparılan arxeoloji tədqiqat işləri nəticəsində Daş dövrünə aid mağara düşərgələri və maddi mədəniyyət nümunələri aşkar olunmuşdur.
424
Azərbaycanın Azıx mağara düşərgəsində aparılan arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində ibtidai insanların meydana çıxıb, formalaşma tarixinin bu ərazidə qədim olduğunu göstərdi. Elmi tədqiqatlar zamanı müəyyən olunmuşdur ki, dünyada hələlik elə bir mağara düşərgəsi yoxdur ki, orada mədəni təbəqələr Azıx düşərgəsində olduğu kimi zəngin, yaşayış isə uzunmüddətli olsun. Aparılan kompleks elmi tədqiqatlar göstərir ki, ibtidai insanlar Azıx mağara düşərgəsində 2,0-2,5 milyon il bundan əvvəl məskən salmış və uzun müddət burada yaşamışlar. Təbii coğrafi şəraitin dəyişməsilə əlaqədar olaraq düşərgə sakinləri 140 min il bundan əvvəl mağaranı tərk etmişlər. Lakin qədim insanlar yenidən 20 min il keçdikdən sonra mağaraya qayıtmış və burada 70-80 min il yaşamışlar. Azıx qədim insan düşərgəsində aparılan kompleks elmi tədqiqat işləri zamanı 10 arxeoloji təbəqə qeydə alınmış və tədqiq olunmuşdur. Azıx düşərgəsinin III, V, X təbəqələrindən 8 mindən artıq daş məmulatı və 500 mindən artıq ovlanmış heyvan sümükləri aşkar olunmuşdur. Qarabağın Quruçay və Köndələnçay vadilərində aparılan elmi tədqiqatlar göstərmişdir ki, hələ çox qədim zamanlardan bu ərazidə canlı həyatın inkişafı üçün əlverişli təbii coğrafi şərait olmuşdur. Ərazidə aparılan kompleks elmi tədqiqatlar nəticəsində məlum olmuşdur ki, hələ 2,0-2,5 milyon il bundan əvvəl Q uruçay 425
vadisində mülayim iqlim şəraitində yaşayan çoxlu heyvan olmuşdur. Ibtidai insanlar Quruçay vadisindən Azıx və Tağlar mağaraları yerləşən ərazidən əmək alətləri hazırlamaq üçün xammal mənbəyi kimi istifadə etmişlər. Çünki Quruçay vadisində kvars, kvarsit, bazalt, çaxmaq, felzit, yaşma və s. daşlar mövcud olmuşdur. Azıx düşərgəsinin ən aşağı təbəqələrində aparılan arxeoloji qazıntılar nəticəsində mühüm elmi əhəmiyyətə malik maddi mədəniyyət nümunələri, o cümlədən 300-dən artıq daş məmulatı aşkar olunmuşdur. Aşağı təbəqələrin daş məmulatı içərisində əsas yeri əmək alətləri tutur. Aşağı təbəqələrin əmək alətləri içərisində kobud çapma alətləri çoxluq təşkil edir. Daş məmulatı arasında həmçinin kobud çapacaqlar, kubvari alətlər, kobud qaşovlar, vurma səthi yaxşı saxlanmış qəlpələr və s. qeydə alınmışdır. Təbəqələrin yerləşmə səviyyəsindən asılı olmayaraq VII-X təbəqələrin daş məmulatı arxeoloji cəhətdən eyni texniki üsulla hazırlanmışdır. Bu xüsusiyyətlər özünü əmək alətlərinin ümumi görünüşündə, cənglə örtülməsindən asılı olaraq saxlanılma dərəcəsində, texniki və tipoloji əlamətlərində göstərir. Azıx mağara düşərgəsinin aşağı təbəqələrinin daş alətləri əsasən kənarlarından mərkəzə doğru vurub qoparma üsulu ilə kobud formada hazırlanmışdır. Bu üsulla hazırlanmış əmək 426
alətləri daş məmulatı içərisində çoxluq təşkil edir. VII-X təbəqələrin daş məmulatı arasında qəlpələrdən hazırlanmış əmək alətləri də vardır. Qəlpələrdən hazırlanmış əmək alətləri içərisində əsas yeri qaşov tipli alətlər tutur. Azıx çoxtəbəqəli mağara düşərgəsinin ən aşağı təbəqələrinin daş məmulatı arasında 4-5 kq ağırlığında olan nəhəng çoppervari alətlər diqqəti daha çox cəlb edir. Hələlik ölkəmizin və keçmiş SSRİ-nin ərazisində olan paleolit abidələrindən belə alətlər qeydə alınmamışdır. Təsvir olunan əmək alətlərinə hələlik şərti olaraq Azıx tipli çapma alətlər adlandırmaq olar. Azıx mağarasının VII- X təbəqələrindən aşkar olunmuş arxeoloji materialların olduqca mühüm elmi əhəmiyyəti vardır. Düşərgənin maddi mədəniyyət nümunələri mağarada qədim insanların ilkin məskunlaşmasından xəbər verir. Ibtidai insanların həyatında mağaranın yaxınlığından axan Quruçayın mühüm rolu olmuşdur. Qədim insanlar əmək alətləri hazırlamaq üçün çaydaşılarını məhz Q uruçaydan toplayıb mağaraya gətirmişlər. Eyni zamanda Azıx düşərgəsinin sakinləri Quruçay vadisində ovçuluq və yığıcılıqla məşğul olmuşlar. Quruçay dərəsində ibtidai insanların yaşaması üçün zəruri olan bütün nemətlər olmuşdur. VII-X təbəqələrdə aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı tapılmış maddi mədəniyyət nümunələri tamamilə yeni bir mədəniyyətdən xəbər
verirdi. Aşağı təbəqələrdən tapılmış əmək alətlərinin hazırlanma texnikası və 427
tipologiyasının özünəməxsus xüsusiyyətlərinə görə yeni aşkar olunmuş maddi mədəniyyət nümunələrinə Quruçayın adı verilmişdir. Eyni zamanda aşağı təbəqələrin daş məmulatının elmi tədqiqi zamanı Q uruçay mədəniyyətinin bir neçə inkişaf mərhələsi müəyyən olunmuşdur. Mədəniyyətin ilkin mərhələsində əmək alətləri olduqca kobud və bəsit hazırlandığı halda, sonrakı mərhələlərdə onların hazırlanma texnikası təkmilləşmiş və yeni- yeni əmək alətləri yaranmağa başlanmışdır. Azıx qədim insan düşərgəsinin VII-X təbəqələrindən aşkar olunmuş əmək alətlərinin əksəriyyəti mağaradan kənarda hazırlanmış və sonradan düşərgəyə gətirilmişdir. Çünki düşərgənin ən aşağı təbəqələrindən ancaq hazır əmək alətləri tapılmışdır. Istehsal tullantıları isə az miqdarda qeydə alınmışdır. Deməli, Azıx qədim insan düşərgəsinin sakinləri mağarada yaşamamışdan əvvəl Quruçay dərəsinin vadilərində yaşayıb fəaliyyət göstərmişlər. Əmək alətlərini də məhz ibtidai insanlar Quruçay sahillərində hazırlamışlar. Paleolit dövrünə aid olan Quruçay mədəniyyəti nəinki Azərbaycan və Yaxın Şərq ərazisində, eyni zamanda bütün Qafqazda ən qədim arxeoloji mədəniyyət hesab olunur. Aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı müəyyən olunmuşdur ki, Azıx qədim insan düşərgəsində Quruçay mədəniyyəti uzunmüddətli inkişafdan sonra qədim Aşel mədəniyyəti ilə əvəz Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|