Daġ DÖVRÜ alti cġlddə
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
112
göstərməklə yanaşı, o dövrün heyvanat aləmini tədqiq etməyə şərait yaradır.
Aparılan kompleks elmi tədqiqatlar zamanı müəyyən olunmuşdur ki, orta Paleolit dövründə qədim insanların təsərrüfat həyatında ovçuluqla yanaşı, yığıcılıq da əsas yer tutmuşdur. İbtidai insanlar meşələrdə olan giləmeyvələri toplayıb öz düşərgələrinə gətirir və istifadə edirdilər. Təbiətdə olan meyvələr yığıcılıq təsərrüfatının inkişaf etməsinə zəmin yaratmışdır.
Aparılan elmi araşdırmalar göstərir ki, ibtidai insanlar orta Paleolit dövründə yeməli meyvə bitkilərilə yanaşı, yabanı dənli bitkilərdən də istifadə etmişlər. Bu da qədim insanları torpağa bağlamaqda müəyyən rol oynamışdır. Alimlər Azərbaycan və dünyanın digər ölkələrində aparılan elmi tədqiqatlar zamanı geniş sahələrdə yabanı dənli bitkilər (müxtəlif taxıl növləri) müəyyən etmişlər. Elmi araşdırmalar göstərir ki, hələ orta Paleolit dövrünün sonlarından Azərbaycan ərazisində yabanı dənli bitkilər mövcud olmuş və bu da qədim insanların diqqətini cəlb etmişdir.
Aparılan kompleks elmi tədqiqatlar zamanı müəyyən edilmişdir ki, Azərbaycan ərazisində 40 min il bundan əvvəllər orta Paleolit, üst Paleolit dövrü ilə əvəz olunmuşdur. Aparılmış geomorfoloji tədqiqatlar zamanı məlum olmuşdur
113
ki, bu dövrdən başlayaraq Azərbaycanın dənizkənarı və çay vadilərində yerin üst quruluşu tamamilə formalaşmış, düzən sahələr genişlənmişdir (Məmmədov, Ə ləsgərov, 1998). Xəzər dənizinin alt Paleolit dövründəki hücumları birdəfəlik dayanmış, çay şəbəkələri həmişəlik öz
yataqlarını müəyyənləşdirmişdir.
Azərbaycan ərazisində çaylar aşağıya doğru öz yataqlarında möhkəmləndikcə qədim insanlar yenicə quruya çevrilmiş çay kənarlarında olan mağaralarda, qaya sığınacaqlarında və terraslarda məskunlaşmağa başlayaraq öz yaşayış məskənlərini genişləndirməyə başlamışlar.
Üst Paleolit mədəniyyətinin başlaması ilə əlaqədar olaraq coğrafi şəraitdə də dəyişikliklər baş verir və bu da heyvanat aləmində də özünü göstərir. Bəzi heyvanların nəsli coğrafi şəraitin dəyişməsilə əlaqədar olaraq kəsilir (Hacıyev, 1976). İqlim şəraitinin dəyişməsi fauna və floraya da öz təsirini göstərir.
Qədim və orta Paleolit dövrlərində ibtidai insanların ovladıqları heyvanlar əsasən, mağara ayısı, kərgədan, nəhəng maral, Mesopotamiya maralı, mağata kaftarı, zubr, ibtidai öküz və digər heyvanlar üst Paleolit dövründə artıq nəsilləri kəsilmişdir. 114
Aparılan paleontoloji tədqiqatlar zamanı müəyyən edilmişdir ki, üst Paleolit dövrü insanları əsasən Qafqaz maralı, dağ keçisi, cüyür, ceyran və digər heyvanları ovlamışlar.
Tağlar paleolit düşərgəsinin üst Paleolit dövrünə aid II təbəqəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı əsasən Qafqaz maralı, cüyür, ceyrana məxsus sümük qalıqları tapılmışdır.
Damcılı mağara düşərgəsinin sümük məmulatı içərisində əsas yeri Qafqaz maralı, dağ keçisi, cüyür, ceyran, Dağıstan turuna məxsus heyvan sümükləri təşkil edir.
Daş dövrünün ayrı-ayrı inkişaf mərhələlərində ibtidai icma cəmiyyətinin mühüm nailiyyətlərinə baxmayaraq qədim insanlar istehlakçı olaraq qalır və onların təsərrüfat həyatı sırf mənimsəmə xüsusiyyəti daşıyırdı. Bununla bərabər istehlak bazasının məhdud olması, ovçuluq təsərrüfatının təbii coğrafi şəraitdən asılı olması, iqlim şəraitinin tez-tez dəyişməsi ibtidai icma cəmiyyətinin inkişafını həddindən artıq ləngidən amillərdən biri idi.
Aparılan kompleks elmi tədqiqatlar zamanı müəyyən edilmişdir ki, üst Paleolitdən orta Daş dövrünə - Mezolitə keçid prosesi ilə əlaqədar olaraq qədim insanların həyatında mühüm inkişaf dövrləri başlanmışdır. Mezolit sözü iki yunan sözünün birləşməsindən əmələ gələrək (mezos-orta, lithos-daş deməkdir) orta Daş dövrü deməkdir. Mezolit dövrünün
115
başlaması təxminən son buzlaşma erasının qurtarmasına təsadüf edir və bu da müasir geoloji mərhələnin holosenin bərqərar olması ilə üst-üstə düşür. Holosen geoloji dövrünün başlanmasından etibarən müasir landşaftlar yaranır.
Azərbaycan Respublikası ərazisində aparılan elmi tədqiqatlar zamanı müəyyən olunmuşdur ki, e.ə. XIII minillikdən etibarən Mezolit dövrü başlamışdır. Aparılan elmi araşdırmalar zamanı məlum olmuşdur ki, bəşər tarixində onun bütün sonrakı inkişafını müəyyən edən bu mərhələ mənimsəmə təsərrüfat formasından (ovçuluq, yığıcılıq, balıqçılıq) istehsaledici təsərrüfat formasına keçid olmuşdur.
Aparılan elmi tədqiqatlar zamanı müəyyən edilmişdir ki, mezolit dövründən başlayaraq ibtidai icma cəmiyyətinin yüksək inkişafına zəmin yaranır, cəmiyyətdə və qədim insan təsərrüfat həyatında dönüş əmələ gəlir, istehsaledici təsərrüfatın əsas sahələri inkişafa başlayır. Məhz mezolit dövründən başlayaraq ibtidai icma cəmiyyətinin əsas inkişaf xəttinin təbiətdə mövcud olan hazır nemətlərin mənimsəməsi yox, ərzaq istehsal etmək yolu müəyyən edir. Aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı aydın olmuşdur ki, Mezolit dövründən başlayaraq ilkin əkinçi–maldar mədəniyyəti əsasında yeni təsərrrüfat forması meydana gəlib inkişaf etməyə başlayır. Yeni meydana çıxmış təsərrüfat forması Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|