Daġ DÖVRÜ alti cġlddə
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
132
(13 ədəd). Aşağı təbəqələrin daş məmulatı içərisində 56 ədəd çaydaşı qeydə alınmışdır. Onların əksəriyyətindən iş zamanı ibtidai insanlar istifadə etmişlər. Çünki həmin çaydaşılarının üzərində əzilmələr və qopuqlar aydın nəzərə çarpır.
Çoxtəbəqəli Azıx paleolit düşərgəsinin VII-X
təbəqələrindən tapılmış əmək alətlərinin bir sıra özünəməxsus xüsusiyyətləri müəyyən edilmişdir.
Azıx qədim insan düşərgəsində aparılan arxeoloji tədqiqat işlərində əvvvəllər ancaq Azərbaycan alimləri iştirak edirdilər. Lakin sonralar abidədə aşkar olunmuş elmi materialların zənginliyi burada
kompleks şəkildə
tədqiqat işlərinin aparılmasının zəruriliyini meydana çıxardı. O na görə də çoxtəbəqəli Azıx düşərgəsinin kompleks şəkildə elmi tədqiq olunmasında Azərbaycan alimləri ilə birlikdə Moskva, Leninqrad və Fransanın mütəxəssisləri də iştirak etməyə başladılar. Abidədə elmi tədqiqat aparan M.Hüseynov, Ə.Cəfərov, D.Hacıyev, Ə.Məmmədov, N.Şirinov, A.Veliçko, V.Hacıyev, S.Əliyev, M.Süleymanov və başqa alimlərin işləri nəticəsində uzaq keçmişimizə aid zəngin elmi məlumatlar əldə olunmuşdur (Veliçko və b. 1980; Hacıyev,1979; Cəfərov, 2004, 2006).
Çoxtəbəqəli Azıx paleolit düşərgəsinin VII-X
təbəqələrindən aşkar olunmuş arxeoloji materialların olduqca mühüm əhəmiyyəti vardır. Aşağı təbəqələrin maddi mədəniyyət 133
nümunələri mağarada ibtidai insanların ilk məskunlaşmasından xəbər verir. Qədim insanların həyatında düşərgənin yaxınlığından axan Quruçayın mühüm fəaliyyəti olmuşdur.
Çoxtəbəqəli qədim insan
düşərgəsinin VII-X
təbəqələrindən aşkar olunmuş Q uruçay mədəniyyətinin əmək alətləri Şərqi Afrikanın Olduvay mədəniyyəti kompleksi ilə yaxınlıq təşkil edir. Lakin Azıx düşərgəsinin ən aşağı təbəqələrinin əmək alətlərinin texniki hazırlanmasında və tipologiyasında fərqli cəhətlər vardır ki,bu da VII-X təbəqələrin elmi materialları əsasında yeni arxeoloji mədəniyyətin müəyyən edilməsinə səbəb olmuşdur. Azıx düşərgəsində aparılan kompleks elmi tədqiqatlar nəticəsində Q uruçay mədəniyyətinin 2-2,5 milyon il bundan qabaqlar başlayıb və 700 min il əvvəllər sona çatması müəyyən olunmuşdur.
Ə.Q.Cəfərovun 2001-2005-ci illərdə Avropa alimləri ilə birgə apardığı elmi tədqiqatlar nəticəsində Quruçay arxeoloji mədəniyyətinin 2,5 milyon il bundan əvvəl başlanması və ibtidai insanların Azıx düşərgəsində həmin tarixdən məskunlaşması müəyyən edilmişdir (Cəfərov, 2006). Eyni zamanda Azərbaycan ərazisində ibtidai icma quruluşunun ilk mərhələsinin Quruçay arxeoloji mədəniyyəti dövründən başlaması arxeoloji mənbələr əsasında sübuta yetirilmişdir. Hələlik, bu vaxta qədər Qafqaz və Yaxın Şərqin paleolit düşərgələrində aparılan arxeoloji qazıntılar 134
zamanı Quruçay mədəniyyətinə aid əmək alətləri qeydə alınmamışdır (Cəfərov, 2004). Aparılan kompleks tədqiqatlar zamanı müəyyən edilmişdir ki, ilk ibtidai insanlar əvvəlcə Q uruçay dərəsində məskunlaşmış və müəyyən vaxt keçdikdən sonra təbii coğrafi şəraitlə bağlı olaraq dərədən Azıx mağarasına köçüb burada yaşamağa başlamışlar. Quruçay mədəniyyətinin sakinləri ayrı-ayrı dəstələr halında yaşamış və öz iqtisadi tələbatlarını təmin etmək üçün ovçuluq və yığıcılıqla məşğul olmuşlar. Aparılan elmi araşdırmalar zamanı məlum olmuşdur ki, Quruçay mədəniyyəti dövründə havalar isti və savanna iqlim şəraitində olmuşdur (Məmmədov, Ələsgərov, 1988). İsti iqlim şəraitində Azıx mağarasında yaşamaq daha əlverişli olduğu üçün ibtidai insanlar Q uruçayın sahillərindən düşərgəyə köçmüşlər. Onlar Azıx düşərgəsinə gələrkən Quruçayın sahillərində topladıqları çaydaşılarını və hazırladıqları əmək alətlərini də özləri ilə birlikdə Azıx mağarasına gətirmişlər
Aparılan kompleks elmi tədqiqatlar zamanı müəyyən edilmişdir ki, Quruçay arxeoloji mədəniyyəti uzun bir tarixi dövrü əhatə edir. Aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı məlum olmuşdur ki, Quruçay arxeoloji mədəniyyyətinin başlanmasından 1,5 milyon il keçdikdən sonra qədim Aşel mədəniyyəti öz inkişafına başlamışdır. Quruçay mədəniyyətinin uzun müddət davam etməsinə baxmayaraq, çaydaşılarından hazırlanmış alətlərin 135
hazırlanma texnikasının inkişafı nisbətən zəif olmuşdur. Quruçay arxeoloji mədəniyyətinin tədricən təkmilləşməsini VIII-VII təbəqələrin əmək alətlərinin tipologiyasında aydın izləmək olur. Lakin Azıx paleolit düşərgəsində Quruçay arxeoloji mədəniyyəti başa çatdıqdan sonra yeni bir arxeoloji mədəniyyət – qədim Aşel mədəniyyəti inkişafa başlamışdır. Qədim Aşel mədəniyyəti inkişafa başlaması ilə əlaqədar olaraq Azıx paleolit düşərgəsində tapılmış əmək alətlərinin texniki-tipoloji xüsusiyyətləri demək olar ki, tamamilə yeniləşir, 90%-dən artıq əmək alətləri yeni texniki üsullarla hazırlandığından yeni-yeni əmək alətlərinin tipləri meydana gəlməyə başlayır. Qədim Aşel mədəniyyəti dövründə əmək alətlərinin hazırlanma texnikasının təkmilləşməsi göstərir ki, artıq ibtidai insanların fiziki quruluşunda da dəyişikliklər baş verir. Şərqi Afrikanın Olduvay düşərgəsindən tapılmış maddi mədəniyyət qalıqlarının tədqiqi zamanı arxeoloqlar və paleoantropoloqlar müəyyən etmişlər ki, Homo habilis tipli insanlardan bir milyon il keçdikdən sonra qədim Aşel dövrü başlamış və bu mədəniyyətin ibtidai insanları pitikantrop tipli adamlardan ibarət olmuşlar (Lümley, 1998, 2003; Cəfərov, 2004).
aid əmək alətlərinin elmi tədqiqi zamanı məlum olmuşdur ki, bu dövrün ibtidai insanları Homo erektus tipli adamlar olmuşlar. Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|