Daġ DÖVRÜ alti cġlddə
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
140
arxeoloqlar eopleystosenin axırı - ən qədim Pleystosen dövrünə aid heyvan sümüklərinin tapıldığı yer kimi göstərmişlər. Lakin bir neçə ildən sonra aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı heyvan sümükləri ilə bərabər Paleolit dövrünə aid daş alətlər də tapılmağa başlamışdır (Lübin, 1998; Lübin, Belyayeva, 2006).
1991-ci ildən başlayaraq Gürcüstan, Almaniya və digər Avropa alimlərinin arxeoloqları Dmanisi paleolit düşərgəsində yaxşı təşkil olunmuş arxeoloji qazıntı işlərinə başlamışlar ki, bununla da düşərgədə elmi tədqiqatların II mərhələsinin təməli qoyulmuşdur. 1991-ci il sentyabrın 24-də Dmanisi paleolit düşərgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı ibtidai insana məxsus olan alt çənə tapılmışdır. Bununla əlaqədar olaraq Dmanisi paleolit düşərgəsinin maddi mədəniyyət qalıqları arxeoloq, paleontoloq, paleoantropoloq və digər mütəxəssislərin diqqətini cəlb etmişdir. 1991-ci ildə tapılmış çənə üzərində aparılan elmi tədqiqatlar zamanı onun Homo erektus tipli ibtidai insana məxsus olması müəyyən edilmişdir (Vişnyavski, 2002). Homo erektusa məxsus olan çənə Dmanisi paleolit düşərgəsinin V təbəqəsində tapılmışdır. Bu tapıntı paleoantropoloqlar tərəfindən bütün Avrasiya məkanında mühüm elmi tapıntı kimi qiymətləndirilmişdir (Qobunya, 1991). Bu tapıntıya qədər Homo erektus tipli ibtidai insan qalıqları Şərqi Afrikanın Olduvay 141
düşərgəsində tapılmış və onun mütləq yaşı 1,8 milyon ilə bərabər olması müəyyən edilmişdir (Lübin, Belyayeva, 2006).
1991-2007-ci illərdə Dmanisi paleolit düşərgəsində kompleks şəkildə arxeoloji qazıntı işləri aparılmışdır. Nəticədə, bu vaxta qədər düşərgənin 400 kv.m sahəsi qazılıb tədqiq olunmuşdur (Nioradze, Lübin, 1998). Dmanisi paleolit düşərgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı 6 təbəqə müəyyən edilmişdir. Düşərgədə çöküntünün ümumi qalınlığı 4 m-dən bir qədər artıqdır (Lordkipanidze, 1998). Ən aşağı təbəqə olan VI təbəqə vulkan külündən ibarətdir. Aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı arxeoloji və paleontoloji tapıntılar düşərgənin II, III və V təbəqələrindən əldə olunmuşdur. İbtidai insanlara məxsus kəllə qalıqları, çənələr və dişlər isə V təbəqədən tapılmışdır. Dmanisi paleolit düşərgəsində ibtidai insanların məskunlaşdıqları ərazinin sahəsi 5 min kv.m-dən bir qədər artıq olmuşdur (Lübin, Belyayeva, 2006). Dmanisi paleolit düşərgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı 6 ibtidai insana məxsus kəllə, 4 alt çənə, 12 diş və digər sümük qalıqları tapılmışdır (Lübin, Belyayeva, 2006). Paleoantropoloji tapıntılar Qobunya tərəfindən təyin olunmuşdur. Gürcü antropoloqu Qobunyanın fikrinə görə, Dmanisidən tapılmış qədim insana məxsus kəllə və çənələr analoji cəhətcə Şərqi Afrikanın Olduvay dərəsindən tapılmış Homo habilis tipli insanlara yaxınlıq təşkil edir. Antropoloq Qobunyaya görə 142
Dmanisinin paleoantropoloji tapıntıları Homo habilisdən Homo erektus tipli insanlara keçid mərhələsindədir. Dmanisi paleolit düşərgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı minlərlə daş məmulatı və fauna qalıqları tapılmışdır. Fauna qalıqları Dmanisi düşərgəsinin IV və V təbəqələrində daha çox tapılmışdır. Sümük məmulatı içərisində əsas yeri heyvan kəllələri, çənələri, dişləri və ayaq sümükləri təşkil edir. Dmanisi paleolit düşərgəsinin fauna qalıqlarının elmi tədqiqi ilə A.K.Vekua məşğul olmuşdur. Onun təyinatına görə, düşərgənin sümük məmulatı içərisində əsas yeri cənub fili, etrus kərgədanı və maral sümüklərinin qalıqları təşkil edir (Qobunya, Vekua, 1993, 1998, 2001). 1991-2007-ci illərdə Dmanisi paleolit düşərgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı minlərlə daş məmulatı tapılmışdır. Düşərgənin daş məmulatı, əsasən, kvars, kvarsit, tuf və digər daşlardan hazırlanmışdır. Daş məmulatı içərisində əsas yeri çaydaşılarından hazırlanmış kobud çapma alətləri, bəsit qəlpələr, üzərində qopuq izləri olan çaydaşıları, nüvələr və digər alətlər təşkil edir (Lübin, 1998; Lübin, Belyayeva, 2006). Aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı düşərgənin II təbəqəsinin alt qatından, IV və V təbəqələrdən daha çox daş məmulatı tapılmışdır.
143
Dmanisi paleolit düşərgəsinin daş məmulatının elmi tədqiqi ilə məşğul olan M.Nioradze və Lübinin mülahizələrinə görə, düşərgənin daş məmulatı qədim Aşeldən çox əvvəl hazırlanmasını qeyd edirlər. Lakin, Fransa arxeoloqları Anri dö Lümley başda olmaqla qeyd edirlər ki, Dmanisi paleolit düşərgəsinin daş məmulatını Şərqi Afrikanın Keniya və Efiopiya ərazilərindəın tapılmış Olduvay mədəniyyətinə aid əmək alətləri ilə müqayisə oluna bilər. Çünki Dmanisinin əmək alətləri içərisində Olduvay mədəniyyətinə oxşar alətlər qeydə alınmışdır (Lümley, 2002). Keniya və Efiopiya ərazilərində olan paleolit düşərgələrində tapılmış əmək alətlərinin hazırlanma tarixi 2 milyon ilə bərabərdir. Dmanisi paleolit düşərgəsinin V-VI təbəqələrindən tapılmış kobud çapma alətləri daş məmulatı içərisində çoxluq təşkil edir. Lakin düşərgənin II təbəqəsindən tapılmış alətlər nisbətən inkişaf etmiş texniki üsullarla hazırlanmışdır. Eyni zamanda II təbəqənin daş məmulatı içərisində qəlpələrdən kiçik alətlər də hazırlanmışdır. Onların içərisində qaşovlar, qaşovcuqlar və gəzli alətlər çoxluq təşkil edir (Lübin, 1998). Dmanisi paleolit düşərgəsində təbəqədən-təbəqəyə əmək alətlərinin inkişaf texnikası və tipologiyasının dəyişməsi burada ibtidai insanların uzun müddət yaşadıqlarını göstərir.
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|