Daġ DÖVRÜ alti cġlddə
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- VI FƏSĠL AZƏRBAYCANIN AġEL MƏDƏNĠYYƏTĠ
- DüĢərgənin VI təbəqəsinin daĢ alətlərinin tipoloji xüsusiyyətləri
144
Beləliklə, hazırda Azərbaycan və Qafqaz ərazilərində ibtidai insanların 2-2,5 milyon il bundan əvvəl məskunlaşmasını göstərən maddi mədəniyyət qalıqları Azıx paleolit düşərgəsinin VII-X təbəqələrindən və Dmanisinin V-VI təbəqələrindən tapılmış arxeoloji, paleontoloji və paleoantropoloji tapıntılardan ibarətdir. Beynəlxalq İNTAS-2000 proqramı üzrə Ə.Q.Cəfərovun Avropa alimləri ilə birgə apardığı elmi tədqiqatlar zamanı Azıxda aşkar olunmuş Quruçay arxeoloji mədəniyyətinin Azərbaycan və Qafqazda ən qədim arxeoloji mədəniyyət olması və ibtidai insanların 2-2,5 milyon ildən artıq bir zamanda burada yaşamağa başlamaları elmi əsaslarla sübuta yetirilmişdir (Cəfərov, 2006).
AZƏRBAYCANIN AġEL MƏDƏNĠYYƏTĠ Aparılan kompleks arxeoloji tədqiqatlar zamanı müəyyən edilmişdir ki, Azıx qədim insan düşərgəsində Quruçay mədəniyyəti özünün uzunmüddətli inkişafından sonra Aşel 145
mədəniyyəti ilə əvəz olunmuşdur. Çoxtəbəqəli Azıx paleolit düşərgəsində qədim Aşel dövrünə aid maddi mədəniyyət qalıqları VI təbəqədə aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı aşkar olunmuşdur. Bəşər tarixinin qədim, orta və son Aşel mədəniyyətləri ilk dəfə Fransanın Sent-Aşel düşərgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı müəyən olunmuşdur. Ona görə də həmin maddi mədəniyyət qalıqları ilk dəfə tapıldığı yerin adı ilə Aşel mədəniyyəti adlandırılmışdır. Sonralar arxeoloqların apardıqları elmi tədqiqat işləri nəticəsində Aşel mədəniyyətinin bəşər tarixində daha geniş ərazilərə yayılması müəyyən olunmuşdur. Hazırda qədim, orta və son Aşel mədəniyyətinə aid maddi mədəniyyət nümunələrinin qalıqları Afrika, Avropa, Asiya və Qafqaz ərazilərində qeydə alınmışdır (Lübin, 1984; Hüseynov, 1985; Qriqoryev, 1987; Korobkov, 1978; Cəfərov, 1990, 1994, 2004; Lümley, 1969, 1971, 1998). Aşel mədəniyyəti öz inkişafında bir neçə mərhələdən keçmişdir. Birinci inkişaf mərhələsində əmək alətləri nisbətən bəsit formada, qalın qəlpələr üzərində hazırlanmış qaşov tipli əmək alətləri, kobud əl çapacaqları, çapma alətləri və diskşəkilli nukleuslarla xarakterizə olunur. Azərbaycan Respublikası ərazisində aparılan arxeoloji tədqiqatlar nəticəsində Aşel mədəniyyətinə aid əmək alətləri Azıx
146
mağara düşərgəsinin V və VI təbəqələrində, Qazax rayonunun Qayalı, Acıdərə, Əlibayramlı və Şişquzey açıq paleolit düşərgələrindən tapılmışdır. Eyni zamanda, respublikamızın Lerik, Kəlbəcər və Naxçıvan ərazilərindən də Aşel mədəniyyətinə aid tək-tək əmək alətləri qeydə alınmışdır (Cəfərov, 2004). Azərbaycan, o cümlədən bütün Qafqaz və Yaxın Şərq ərazilərindən ancaq Azıx düşərgəsinin V və VI təbəqələrindən Aşel mədəniyyətinə aid ən zəngin maddi mədəniyyət nümunələri aşkar olunmuşdur. Maraqlıdır ki, Azıx mağara düşərgəsinin VI təbəqəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı ilk dəfə olaraq mükəmməl işlənmiş əl çapacaqları tapılmışdır. Əl çapacaqlarının meydana çıxması ibtidai insanların həyatında mühüm rol oynamışdır. Bununla əlaqədar olaraq ulu sakinlər ovçuluq təsərrüfatını daha da inkişaf etdirməyə başlamışlar. Çoxtəbəqəli Azıx paleolit düşərgəsinin VI təbəqəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı 2 mindən artıq daş məmulatı tapılmışdır. Düşərgənin VI təbəqəsindən aşkar olunan daş məmulatı içərisində 593 əmək aləti qeydə alınmışdır. Daş məmulatının yerdə qalan hissəsini isə istehsal tullantıları, nukleuslar və təbii çaydaşıları təşkil edir. Düşərgənin VI təbəqəsindən əmək alətləri ilə birlikdə istehsal tullantılarının və nukleusların aşkar olunması qədim Aşel mədəniyyəti dövründə
147
Azıx düşərgəsində qədim insanların əmək alətləri hazırladıqlarını göstərir. Azıx qədim insan düşərgəsinin VI təbəqəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı aşkar olunmuş daş məmulatını aşağıdakı qruplara ayırmaq olar: 1.
izləri yoxdur. Lakin onların bəziləri üzərində iş zamanı əmələ gəlmiş qopuq və əzilmələr müəyyən olunur. 2.
bazalt daşlarından hazırlanmışdır. Düşərgənin VI təbəqəsindən qeydə alınmış nüvələri tipoloji cəhətcə bir zərbə səthli nüvələr, birüzlü diskşəkilli və ikiüzlü nüvələrə bölünür. Təsvir olunan nüvələrin nümunələri 44-cü şəkildə göstərilmişdir. 3.
qopuqlar vardır. Ola bilsin ki, həmin daş məmulatı üzərində ikinci dəfə işlənmə əməliyyatı aparmaq istəmişlər, lakin bu baş tutmamışdır. Ona görə də qeyd olunan alətlər toxunulmaz qalmışdır.
Azıx paleolit düşərgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı abidənin qədim Aşel mədəniyyətinə aid təbəqəsindən
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|