Daġ DÖVRÜ alti cġlddə
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azıxda Mustye mədəniyyətinin tipoloji xüsusiyyətləri
- Dişəklənmiş levallua itiucluları.
- Tağlar mağarasının Mustye mədəniyyəti
205
zamanı təbii çaydaşıları ilə birlikdə onlardan hazırlanmış əmək alətləri, istehsal tullantıları, qəlpələr, lövhələr və nüvələr aşkar olunur.
Azıxda Mustye mədəniyyətinin tipoloji xüsusiyyətləri
Azıx paleolit düşərgəsinin Mustye mədəniyyətinə aid olan III təbəqəsinin daş məmulatı içərisində zəngin əmək alətləri qeydə alınmışdır. III təbəqənin əmək alətləri içərisində 68 ədəd levallua itiucluları müəyyən edilmişdir. Maraqlıdır ki, onların əksəriyyəti çaxmaqlaşmış slanes daşından (36 ədəd), 32 ədədi isə çaxmaqdaşından hazırlanmışdır. Levallua itiucluları əsasən birinci və ikinci qoparma üsulu ilə hazırlanmışdır. Təsvir olunan alətlərin nümunələri 59-cu şəkildə göstərilmişdir. Dişəklənmiş levallua itiucluları. Azıxın Mustye mədəniyyətinə aid alətləri içərisində 37 ədəd dişəklənmiş levallua itiucluları müəyyən
olunmuşdur. Dişəklənmiş levallua itiuclularının 21 ədədi çaxmaqdaşından, 14 ədədi çaxmaqlaşmış slanes daşından, 2 ədədi isə dəvəgözü daşından hazırlanmışdır. Dişəklənmiş levallua itiucluları əsasən dik, yarımdik və bəzən də itiləyici dişəklə işlənmişdir. Təsvir olunan alətlərin nümunələri 61-ci şəkildə göstərilmişdir. 206
Azıx düşərgəsinin Mustye mədəniyyətinə aid olan III təbəqənin əmək alətləri içərisində mustye itiucluları xüsusi maraq doğurur. Daş məmulatı içərisində 16 ədəd mustye itiuclusu qeydə alınmışdır. Bunların 13-ü çaxmaqdaşından, 3-ü isə dəvəgözü daşından hazırlanmışdır. Mustye itiucluları olduqca incə işlənmişdir. Levallua itiuclularından fərqli olaraq mustye itiucluları daha geniş sahədə dişəklənmişdir. Uzunluğuna görə mustye itiuclularının əksəriyyəti 5-9 sm-də olanlar təşkil edir (13 ədəd). Eyni zamanda mustye itiucluları levallua itiuclularına nisbətən daha qalın qəlpələr üzərində hazırlnmışdır. Təsvir olunan mustye itiuclularının nümunələri 67-ci şəkildə göstərilmişdir. Azıx paleolit düşərgəsinin Mustye mədəniyyətinə aid olan III təbəqəsinin əmək alətləri içərisində II əsas yeri qaşov tipli alətlər tutur. Qaşov tipli alətlərin əksəriyyəti çaxmaqdaşından hazırlanmışdır. Tipoloji xüsusiyyətlərinə görə qaşov tipli alətləri bir neçə qrupa ayırmaq olar. Onların arasında sadə və bir ağızlı qaşovlar, sadə bir ağızlı düz qaşovlar, sadə düz ağızlı qabarıq qaşovlar, sadə düz ağızlı batıq qaşovlar, iki işlək ağızlı qaşovlar (onların arasında düz ağızlı, qabarıq ağızlı və batıq ağızlı qaşovlar müəyyən olunmuşdur), eyni zamanda daş məmulatı içərisində konvergent qaşovlar, künclü qaşovlar, enli qaşovlar, Tağlar tipli qaşovlar, tipik və atipik qaşovcuqlar, kəsici alətlər, bıçaq tipli alətlər, gəzli alətlər, dişli alətlər, çapma alətləri və əl çapacaqları 207
qeydə alınmışdır (Hüseynov, 1985, 1986; Cəfərov, 1983, 1986, 1999, 2004). Maraqlıdır ki, Azıx düşərgəsinin Mustye mədəniyyətinə aid təbəqəsindən 2 ədəd əl çapacağı tapılmışdır. Tipoloji cəhətcə əl çapacaqları yarpaq və ürəkşəkillidir. Əl çapacaqları orta Paleolit dövrü üçün ən nadir tapıntılardan hesab olunur. Ümumiyyətlə, orta Paleolit dövrü üçün əl çapacaqları xarakterik deyildir. 2 ədəd əl çapacağının Azıx düşərgəsinin III təbəqəsindən tapılması Azərbaycanın orta Paleolit düşərgələri içərisində ən qədim mustye düşərgəsinin Azıx mağarasının III təbəqəsində müəyyən olunduğunu söyləməyə imkan verir. Aparılan kompleks elmi tədqiqat işləri də Azərbaycan ərazisində ən qədim Mustye mədəniyyətinə aid arxeoloji tapıntıların Azıx düşərgəsində olması qənaətinə gəlinmişdir (Cəfərov, 1999, 2004, 2007). Azıx düşərgəsinin III təbəqəsində aşkar olunmuş daş məmulatının elmi təhlili göstərir ki, düşərgənin ən qədim sakinləri əmək alətlərinin bir hissəsini mağaranın özündə, digər hissəsini isə düşərgədən kənarda, yəni Quruçay sahillərində hazırlayıb, düşərgəyə gətirmişlər. Eyni zamanda Mustye mədəniyyəti dövründə neandertal tipli insanlar Azıx düşərgəsində daimi yaşamışlar (Hüseynov, 1985, 1986; Cəfərov, 1999, 2004).
208
Hazırda Yaxın Şərq və Qafqaz ərazisində Mustye mədəniyyətinə aid ən möhtəşəm və zəngin maddi mədəniyyət nümunələrinə malik olan arxeoloji abidə Tağlar abidəsi hesab olunur. Tağlar paleolit düşərgəsi Qarabağın ən mənzərəli və səfalı guşələrindən birində olub, Tuğ və Tağlar kəndləri arasında Quruçayın sol sahilində yerləşir. Çoxtəbəqəli mağara düşərgəsi 1960-cı ildə Məmmədəli Hüseynov tərəfindən qeydə alınmışdır (Hüseynov, İsmayılov, 1967). Düşərgədə arxeoloji qazıntı işlərini M.Hüseynov və Ə.Cəfərov aparmışlar (Hüseynov, 1973; Cəfərov,1978, 1983, 1986, 1999). Mağaranın bir neçə metrliyindən axan Quruçay Tağlar düşərgəsində yaşayan qədim insanların həyatında mühüm rol oynamış, ona görə də neandretal tipli insanlar bu ərazidə olan Tağlar mağarasını özlərinə daimi yaşayış məskəni seçmişlər. Tağlar paleolit düşərgəsi özünün maddi mədəniyyət qalıqlarına, stratiqrafiyasına və yaşayışın uzunmüddətli olmasına görə ölkəmizin və Yaxın Şərqin mustye düşərgələri içərisində mühüm yer tutur (Hüseynov, 1985; Cəfərov 1999, 2004). 1963-cü ildən başlayaraq 1986-cı ilədək müəyyən fasilələrlə Tağlar paleolit düşərgəsində arxeoloji qazıntı işləri nəticəsində 8 mindən artıq daş məmulatı və 500 mindən çox qədim insanların ovladıqları heyvanların sümükləri tapılmışdır. Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|