Daġ DÖVRÜ alti cġlddə
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dişəklənmiş levallua itiucluları
- Üzərində ikinci işlənmə izi olan lövhələr
- Qobustanda üst Paleolit mədəniyyəti
234
levallua itiuclularının 3 ədədi I qoparma yolu ilə, 5 ədədi isə II qoparma üsulu ilə hazırlanmışdır. Dişəklənmiş levallua itiucluları (5 ədəd). Alətlərin 3 ədədi çaxmaq, 1 ədədi slanes və 1 ədədi isə dəvəgözü daşlarından hazırlanmışdır. Dişəklənmiş levallua itiuclularının zərbə səthi və zərbə düyünləri yaxşı saxlanmışdır. Alətlərin işlək ağızları olduqca incə və itiləyici dişəklə işlənmişdir. Tağlar düşərgəsinin üst Paleolitə aid olan daş məmulatı içərisindən də Damcılıda qeydə alınmış dişəklənmiş levallua itiuclularına bənzər alətlər müəyyən edilmişdir. Işlək ağızları olduqca incə və itiləyici dişəklə işlənmiş itiuclular Yaxın Şərq və Qafqazın üst Paleolit mədəniyyətinə aid düşərgələrindən də qeydə alınmışdır. Üst Paleolitə aid düşərgələrdən qeydə alınmış levallua itiucluları olduqca incə hazırlanmışdır. Təsvir olunan alətlərin nümunələri şəkil 106, 5-də göstərilmişdir.
dəvəgözü daşından hazırlanmışdır. Alətlərin 4- nün zərbə səthi və zərbə düyünü ikinci dəfə işlənmə zamanı qoparılmışdır. Ucluqların özək hissəsi dəstəkə birləşdirilib istifadə olunmaq üçün əlverişli formaya salınmışdır. Üst paleolit düşərgələrinin daş məmulatı içərisindən tez-tez ucluqlara və saplaqlı alətlərə rast gəlmək olur. Üst paleolitdə məskunlaşmış insanların şüurunun və təfəkkürünün inkişafı ilə 235
əlaqədar olaraq əmək alətləri olduqca təkmilləşmiş və yeni-yeni əmək alətləri hazırlanmağa başlanmışdır. Sonuncu qeyd olunan əlamətləri Tağlar düşərgəsinin II təbəqəsinin daş alətlərində və Damcılının üst Paleolitə aid qeydə alınmış alətlərdə izləmək olur. Təsvir təsvir olunan ucluqların nümunələri şəkil 107, 5-də göstərilmişdir.
12 ədədi çaxmaq, 10 ədədi dəvəgözü, 6 ədədi isə slanes daşlarından hazırlanmışdır. Təsvir olunan
lövhələrin əksəriyyətinin üzərində zərbə səthi və zərbə düyünü yaxşı saxlanmışdır. Damcılı düşərgəsinin üst Paleolitə aid daş məmulatı içərisindən qeydə alınmış lövhələrin işlək ağızları olduqca incə dişəklə işlənmişdir. Bəzi lövhələrdə isə incə dişək əvəzinə iş prosesində əmələ gəlmiş qopuqlar nəzərə çarpır. Təsvir olunan lövhələrin nümunələri şəkil 108, 6, 7-də göstərilmişdir. Damcılı düşərgəsinin daş məmulatının texniki-tipoloji tədqiqi zamanı üst Paleolitə aid müəyyən olunmuş əmək alətləri düşərgədə sakin olan qədim insanların məşğuliyyəti və həmçinin alət hazırlamasının ayrı-ayrı inkişaf xüsusiyyətlərini müəyyən etməyə imkan verir. Eyni zamanda ərazinin heyvanat aləmini də düşərgədən tapılmış fauna qalıqları əsasında müəyyən etmək mümkün olmuşdur. Damcılı düşərgəsindən üst Paleolitə aid qeydə alınmış əmək alətlərinə oxşar alətlər Tağlar düşərgəsinin II təbəqəsindən,
236
Kəlbəcərin Zar ərazisindən, Qafqazın Çox, Taro-Klde, Sakajiya, Devis-Hveri, Qvardcilas-Klde, Yaxın Şərqin Varvasi, Hayonim, Kebara, Kzar-Akil və digər üst Paleolitə aid düşərgələrindən qeydə alınaraq arxeoloqlar tərəfindən tədqiq edilmişdir (Mənsurov, 1990; Nioradze, 1991; Əmirxanov, 1977; Kotoviç, 1974).
Cədvəldən göründüyü kimi, Damcılı düşərgəsinin daş məmulatı içərisində üst Paleolit mədəniyyətinə aid alətlər içərisində əsas yeri qaşovcuqlar, bizlər, kəsicilər, şatelperron tipli alətlər, levallua itiucluları və ucluqlar tutur.
1965-ci ildən başlanmış 2001-ci ilə qədər Qobustanda aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı üst Paleolit, Mezolit, Neolit, Eneolit, Tunc və Orta əsrlərə aid çoxtəbəqəli düşərgələr qeydə alınmış və tədqiq olunmuşdur (Cəfərzadə, 1973, Rüstəmov, 1994, Rüstəmov, Muradova, 2003). Qobustanın Böyükdaş dağında “Ovçular zağası”, IV daşaltı sığınacaq, “Ana zağa”, “Kənizə”, “Öküzlər”, “Öküzlər-2”, “Maral”, “Daşaltı”, “Böyükdaş”, “Dairə”, Kiçikdaş dağında “Ceyranlar”, “Firuz”, “Firuz-2”, “Qayaarası”, “Qayaarası-2”, Şonqar ərazisində “Şonqar”, “Daşaltı” sığınacaqlarında, 237
Yazılıtəpədə orta əsr məbəd yeri və 40-dan çox kurqan tipli və iki Daş dövrü qəbir abidəsi qazıntılarla tədqiq olunmuşdur (Rüstəmov, 1994, 2003). C.N.Rüstəmov və F.M.Muradovanın Qobustanda apardıqları elmi tədqiqatlar zamanı ilk dəfə olaraq müəyyən edilmişdir ki, bu ərazidə qədim insanların məskunlaşmağa başlamaları üst Paleolit mədəniyyətindən başlanır (Rüstəmov, Muradova, 2003). Bu baxımdan Qobustanın Kiçikdaş ərazisində yerləşən “Qayaarası” düşərgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı tapılmış daş məmulatı içərisindən üst Paleolitə aid əmək alətlərinin qeydə alınması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir (bax şəkil 158-159). C.N.Rüstəmov və F.M.Muradova 1981, 1982, 1984 və 1986-cı
illərdə Qobustanın Kiçikdaş ərazisində yerləşən “Qayaarası” düşərgəsində arxeoloji qazıntı işləri aparmış və zəngin maddi mədəniyyət qalıqları aşkar etmişlər. “Qayaarası” düşərgəsində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı burada çöküntünün 3 m-ə yaxın olması müəyyən edilmişdir (Rüstəmov, 2003). Düşərgədə aparılmış arxeoloji qazıntılar zamanı Daş dövrünün ayrı-ayrı inkişaf mərhələlərinə aid alətlər qeydə alınmışdır. “Qayaarası” düşərgəsinin ən aşağı təbəqəsinin daş məmulatı içərisində üst Paleolitə aid alətlər müəyyən edilmişdir. Düşərgədən müəyyən edilmiş üst Paleolitə aid alətləri aşağıdakı qruplara ayırmaq olur:
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|