Daġ DÖVRÜ alti cġlddə
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
250
habelə mənəvi mədəniyyətin müəyyən elementlərinə malik idilər (Cəfərov, 2004). İnsanın və onun mədəniyyətinin inkişafında bu tərəqqi cəmiyyətin, xüsusilə əməyin uzunmüddətli inkişafının nəticəsi idi. Əmək prosesində insanın nitqində, aləmi dərk etməsində və s. mütərəqqi dəyişiklik baş verirdi. Bu dəyişiklik artıq insanın və insan cəmiyyətinin inkişafının erkən mərhələlərində - erkən Aşel mərhələsində baş verməkdə idi. Orta Aşel mərhələsindən başlayaraq (mindelin sonu və mindel-rissin birinci yarısı – təxminən 400 min il əvvəl) son aşel mərhələsinədək (rissin sonu və rissvyurmun başlanğıcı – təxminən 100 min il əvvəl) olan zamanı Azərbaycan sakinlərinin həyatında müqayisə olunmayacaq dərəcədə daha yüksək mərhələ olmuşdur. Azıx mağarasının orta Aşel mədəniyyətinə aid olan təbəqəsi yalnız əmək alətləri ilə deyil, həm də Azıx adamının mənəvi inkişafı haqqında danışmaq imkanı yaradan mədəniyyətilə kifayət qədər zəngindir. İlk növbədə qeyd etmək lazımdır ki, artıq orta aşel mərhələsinin başlanğıcında Azərbaycanda arxantroplardan paleantroplara keçid təşkil etmiş insan yaşamışdır. Bu insan arxantroplara nisbətən daha sapiental idi və preneandertallara və yaxud, bizim elmi ədəbiyyatda qəbul edildiyi kimi, azıxantroplara aid oluna bilər. Azıxantrop təxminən 450 min il bundan əvvəl yaşamışdır (Hüseynov, Hacıyev, 1970). 251
Respublikamızın ərazisində aparılmış kompleks elmi tədqiqatlar göstərir ki, Azərbaycanın ilk sakinləri lap qədim zamanlardan, yəni Q uruçay mədəniyyəti dövründə mağara düşərgələrində məskunlaşmağa başlamış, vəhşi heyvanlardan qorunmaq üçün birlikdə yaşamış, çaydaşılardan əmək alətləri hazırlamış, ilk ibtidai tikililər qurmuş, təbiətin sirlərini öyrənmək və onu öz məqsədləri naminə istifadə etmək üçün birlikdə fəaliyyət göstərməli olmuşlar (Hüseynov, 1985; Cəfərov, 1990, 1994, 1999). İbtidai adamların birgə yaşayış tərzi onların qarşısına çıxan çətinlikləri aradan qaldırmağa, minilliklər keçdikcə əmək alətlərini təkmilləşdirməyə, maddi və
mənəvi sərvətlər yaratmasına kömək etmişdir (Borisovski, 1979). Aparılmış arxeoloji elmi tədqiqatlar zamanı müəyyən olunmuşdur ki, Paleolit dövrünün ilkin vaxtlarında (Olduvay və Quruçay mədəniyyətləri zamanı) ibtidai insanların əmək fəaliyyəti, əmək
alətlərinin formalaşma xüsusiyyətləri, çaydaşılarından hazırlanmış kobud çapma alətləri 6-2 milyon il bundan əvvəllər tamamilə bir-birinə yaxın və demək olar ki, oxşar olmuşdur. Ən qədim ibtidai insanlar ilk zamanlar çaydaşılarından əmək alətləri hazırlamış və bu alətlərdən özlərinin məşğuliyyəti üçün istifadə etməyə başalamışlar. Qədim paleolitin ilk vaxtlarında ibtidai insanların hazırladıqları daş alətlər olduqca
252
kobud və bəsit olmuşdur. Afrikanın O lduvay düşərgəsindən, Keniya və Efiopiya ərazilərindən aşkar olunmuş kobud çapma alətləri dediyimizi təsdiq edir (Qriqoryev, 1977; Klark, 1978; Lümley, 1998). Zaman keçdikcə yeni-yeni əmək alətləri meydana çıxmış, təkmilləşmiş və inkişaf etməyə başlamışdır. Azərbaycan və dünyanın başqa paleolit düşərgələrində aparılan tədqiqatlar göstərmişdir ki, əmək alətləri öz-özlüyündə inkişaf edə bilməz. Bu inkişaf insan beyninin, onun təfəkkürünün məhsuludur. Əmək alətlərinin inkişafı, təkmilləşməsi, yenilərinin yaranması ibtidai adamların beyninin, təfəkkürünün və insan cəmiyyətinin formalaşmağa başlaması ilə əlaqədardır. Bəşəriyyətin ilk dövrlərində ibtidai insanlar ancaq təbiətin hazır nemətlərindən istifadə edir, ovçuluq və yığıcılıqla məşğul olurdular. Coğrafi şəraitin də ibtidai insanların yaranması və formalaşması prosesində mühüm rolu olmuşdur. Şərqi Afrikanın Olduvay və Azərbaycanın Quruçay mədəniyyətlərinə aid aşkar olunmuş arxeoloji tapıntılar göstərir ki, ibtidai adamların yaşaması üçün əlverişli coğrafi şərait harada olmuşdursa, məhz, həmin ərazilərdə ulu sakinlərimiz ilkin əmək fəaliyyətinə başlamış, bütün inkişaf və formalaşma mərhələlərini keçmişlər. Aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı məlum olmuşdur ki, planetimizin ilk sakinləri yaşayış üçün əlverişli olan yerlərdə - 253
təbii mağaralarda, qaya sığınacaqlarında, yerüstü yaşayış düşərgələrində və
çay kənarlarında olan dərələrdə məskunlaşmışlar. İbtidai insanlar iqtisadi tələbatlarını ödəmək, təbiətin vəhşi heyvanlarından qorunmaq və özlərini yaşatmaq üçün müəyyən çıxış yolları axtarırdılar. Minilliklər ötür, planetimizin ilk sakinləri isə axtarış yollarında addımlayırdılar. Uzun və gərgin axtarışlarından sonra ibtidai adamlar təbii yaşayış məskənləri tapır və bu düşərgələrdə məskunlaşmağa başlayırdılar. Eyni zamanda bu vaxtdan etibarən təbiətdə ilk dəfə olaraq daşdan əmək alətləri hazırlayıb ondan tələbatları üçün istifadə etməyə başlamışlar. Aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı məlum olmuşdur ki, ibtidai adamların ilk dəfə çaydaşılarından əmək alətləri hazırlaması 6 milyon il bundan əvvəl baş vermişdir. Məhz bu vaxtdan etibarən ibtidai insanlar əmək fəaliyyətinə, öz iqtisadi tələbatlarını ödəmək üçün ovçuluğa başlamaq məqsədilə təbii çaydaşılarını seçir, əldə rahat tutub istifadə etməkdən ötrü qəlpələr qoparmağa başlamışlar. Bu dövrdən etibarən bəşəriyyətin ilk sakinləri ictimai əməyin təsiri altında inkişaf edib formalaşmağa başlamışdır. İbtidai adamların əmək fəaliyyətinin başlanmasından etibarən insanlığın tarixi, artıq təbiət tarixi ilə deyil, ilk dəfə olaraq şüurlu surətdə hazırlanmış daş alətlərin inkişaf tarixi ilə başlanmışdır. Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|