Daġ DÖVRÜ alti cġlddə
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Uzunsov yarpaqşəkilli nizə ucu
- Badamşəkilli çapacaq
- Kiçik Qafqazın şimal-şərq ətəyində qeydə alınmış daha bir paleolit yaşayış yeri Şişquzeydir.
279
Daş məmulatı içərisində çoxlu miqdarda nukleus üçün hazırlıq və saysız qopuqlar (arıtlama məhsulu) vardır. Qeyd etdiyimiz kimi nüvələri formaya salma texnikası və onların tipləri yalnız bu abidəyə məxsusdur. Onların bəzilərinə ətraf ölkə abidələrində də rast gəlinmir. Ona görə də bu nüvələri “qayalı tipli nüvələrə hazırlıq formaları” adlandırmaq daha məqsədə uyğundur. Amma tipologiya və dişəkləmə üsullarına Qərbi Azərbaycan və ona bitişik ərazi abidələrində oxşarlıq vardır. Qayalı daş məmulatının təhlili imkan verir deyək ki, yaşayış yerində eyni qədim insan dəstəsinin bir neçə nəsli əmək fəaliyyətini davam etdirmişdir. Daş
məmulatı üzərində müşahidələr texnikada təkmilləşməni, tipologiyada inkişafı aydın göstərir. Yaşayışın ən qədim layı aşelin ikinci yarısına müvafiq gəlir. Qərbi Azərbaycanın aşağı dağlıq qurşağın maili düzənliklə qovuşduğu sahədə İncəsunun sol sahili hündür terrasdan və Acı dərənin aşağı və orta hissələrindən, həmçinin Kəmərli kəndi ətrafından və bir də Yuxarı Salahlı kəndindən şərqə, Aşel dövrünə aid bifas, qəlpə və nüvələr tapılmışdır (Mənsurov, 1971; Lübin, 1984). Bunlardan xarakterik alət nümunələrini xüsusi qeyd etmək məqsədə müvafiqdir.
280
yaşımtıl boz rəngli daşdan hazırlanmışdır. Səthi bir qədər cəng bağlayıb, yüngül məsaməlidir, sarımtıl boz rəngə çalır. Kənar və qabırğaları sığallı haldadır. Uzunluğu 21 sm, qalınlığı 3,2 sm, eni 7 sm-dir. Alət üçün hazırlıq kimi, görünür çox uzun qalın üz qəlpəsi götürülmüşdür. Alətin üzü də qısa enli fasetlərlə işlənmişdir. Bu işləmələr alətin alt, üst səthlərində onun orta oxu boyunda edilmişdir. Buna oxşar alət Gürcüstanda, İnquri çayı hövzəsində (Minqreli) tapılmışdır. Bu tip alət Azov dənizi ətrafı Beqlisadan (Praslov, 1968) məlumdur. Belə alətlərin daha təkmili Orconikidze şəhəri yaxınlığında mustye yaşayış yerindən əldə olunmuşdur (Lübin, 1967). Bizim təsvir etdiyimiz alət Qərbi Azərbaycanda dağətəyi qurşağın maili düzənliklə qovuşduğu sahədədir. Tapıntı yeri II Şıxlı (Qazax rayonu) kəndindən 2 km cənub şərqdə Acı dərənin orta bərabərində, onun şimal sahəsindən tapılmışdır. Buradan nizə ucu ilə birgə üçbucaq biçimli hamar vurma səthli nüvə, massiv oval qəlpə də tapılmışdır. Acı dərədəki nizə ucu hazırlanma texnikasına, forma, tapılma şəraiti-relyefinə gətirilən müqayisələrə görə son Aşel dövrünə uyğun gəlir. Badamşəkilli çapacaq Kür çayının sağ qolu İncəsu hövzəsindən, Aslanbəyli kəndi yaxınlığında dağətəyi qurşaqdan
281
çaydaşı, çınqıl, gil, qum qarışıq təpədən tapılmışdır (Mənsurov, 1972). Alət
vulkan mənşəli
andezit-bazalt çaydaşından hazırlanmışdır. Uzunu 11,9 sm, eni 7,6 sm, qalınlığı 4,4 sm-dir. Profildə asimmetrikdir. Bir yanı qabarıq, digəri batıqdır. Yuxarı ucu sivri olub nazildilmişdir. Küp hissə hamar və qalındır. Batıq yanı tərəf təbii qabıqdadır. Tutacaq hissədə təbii qabıq saxlanılmışdır. Qabarıq yanı daha mükəmməl işlənmişdir. İki səthi də əvvəl iri fasetlərlə, ikinci növbədə retuşla işlənmişdir. Bi kiçik dişəklər çapacağın yan xətlərində eyniliyi bir qədər götürmüşdür. Bu çapacaq Çiaturi rayonundan tapılmış bir neçə difasla müqayisə oluna bilər. Belə çapacaqlar orta aşel, qismən də yuxarı aşel abidələrindən əldə olunuşdur. Yarpaqşəkilli difaslara son Aşel və qədim Mustye abidələrində də rast gəlinir. Aşel dövrünə aid çapacaq, massiv nüvə və oval formalı iri qəlpə Yuxarı Salahlı kəndi yaxınlığından əldə olunmuşdur (Lübin, 1998). Kiçik Qafqazın şimal-şərq ətəyində qeydə alınmış daha bir
işləri zamanı qeydə alınmışdır. Abidə Qərbi Azərbaycanın Köçəsgər kəndi ətrafında yerləşir. Burada aşağı dağlıq qurşaqda Enli döş deyilən sahənin müxtəlif səmtlərində cürbəcür texniki yönümlü abidələr aşkar edilmişdir. Bunların hər biri xammalın rəngarəngliyi, məmulatının saxlanma dərəcəsi, hazırlanma 282
texnikası və alət tərkibinə görə bir-birindən tamam fərqlidir (şəkil 150-153). Şişquzeydə daş məmulatı yəhərvari aşırımda 60x20 m sahədə cəmləşir. Materialın yayılan yeri kvadratlara bölünüb öyrənilmişdir. Cəmi 1075 əşya toplanmışdır. Xammal kimi göyümsov mergel cinsli çaxmaqlaşmış əhəng daşından istifadə olunmuşdur. Qayalı düşərgə emalatxanasında olduğu kimi, burada da qaya çıxıntısı və təbii daş yumruları mövcud olan sahədə düşərgə salınmışdır. Yaşayış yerində qoyulan yoxlama xəndəyi Qayalıda açılan geoloji horizontları bir növ yada salır. Şişquzeydə paleolit məmulatı 80 m- lik terras üzərində qeydə alınmışdır. Geomorfoloqun (N.Şirinov) fikrincə, terrasın yaşı alt Xəzər (Gürgən) dövrünü tutur. Abidədə üç mövsümdə tədqiqat getmişdir. Daş məmulatı arasında 46 nüvə, 146 alət, qalanı isə qəlpə və tullantıdır. Material qalın örtüklüdür. Məmulatın üzərində hamarlama, aşınma daşların az-çox dərəcədə çaxmaqlaşmasından asılı olmuşdur. Şişquzeydə qəlpələmə texnikası, nüvələrin çoxnövlüyü və hazırlıqların çox seriyada olmasından yaxşı izlənir. Nüvələr sırasında orta mərhələdə qalmış nümunələr azlıq, axıradək işlənənlər əksəriyyət təşkil edir. Nukleusları aşağıdakı qruplara bölmək olar: Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|