Daġ DÖVRÜ alti cġlddə
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Həsənsu hövzəsinin digər maraqlı paleolit tapıntı yeri (ġiĢquzeydən sonra) Köçəsgərdir.
303
fərqlənir. Vurma səthi bunlarda dəqiq seçilmiş yerlərdədir. Onların tərkibində bir vurma səthi (5) 9 (üçbucaq, oval, dördbucaq formalı) və iki vurma səthi (4) nüvələr vardır. Qəlpələmə texnikasında kənardan ortaya vurulub qoparma üsulu üstünlük təşkil etmişdir. Levallua texnikası Çaxmaqlıda mövcud olmuşdursa da, onun ikinci dərəcəli rol oynadığı müəyyən olunur. Tək-tək son Paleolit üsulunda qoparmalar da aparılmışdır. Qəlpə və lövhələrin təhlilində qeyri- levallua hazırlıqlarının, bura atipik levallua qoparmalarının daş məmulatını daxil etsək, xüsusi çəkisi levallua nüvələrindən bir qədər artıq alınır. Levallua indeksi 18,7%, lövhə indeksi 10,4% təşkil edir. Vurma səthlərinin işlənmə göstəriciləri çox aşağıdır:arıtlama indeksi (ümumən) 45,3%, incə işləmə 16,3%-dir. İkinci işləmə üsullarına gəldikdə, əksər vaxtı xırda dişək (62 halda) və iri fasetlə dişəkləmə (71 halda) tətbiq olunmuşdur. Bu dişək növləri alət tərkibinə öz təsirini göstərmişdir. Alətlərdə yonma-sığallama və kəsmə-deşmə elementli iş hissələri qabarıq nəzərə çarpır. Tipoloji tədqiqdən aydın olur ki, qəlpələrin demək olar ki, hamısı dişəklənmişdir. Alətlər sırasında kiçik mustye formaları cüzidir. Qalan daş məmulatı atipikdir – qaşovlar itiuclular yoxdur.
304
Alətlər aşağıdakı tiplərdən: belli qaşovlar 10, iri, hündür qaşovlar 6, batıq qaşovlar 10, narın dişəkli qaşov 4, tutacaqlı bıçaqlar 5, gəzli alətlər 10, dişlilər 25, uc qaşovları 39 ədəddən ibarət olmuşdur. Uc qaşovları tip dəyişkənliyi, kamil işlənmələri və aydın seriyaları ilə seçilir. Uclu qaşovların tipləri: yuxarı ucda olanlar – 15, qaşov ağızlı yanlarla birləşənlər – 4, hündür tiplər – 6, buruncuqlu – 2,iki başlı, dimdik çıxıntılı – 6, vurma səthi üstdə olan – 1. Başqa alət növləri: iskənşəkilli – 6, yarpaqşəkilli itiuclu, iti ucu küncdə olan – 7,deşici – 5, qısa iti çıxıntılar (şiplər) -11, dimdikşəkilli alət – 19, çoxvəzifəli alətlər – 3 və kəsərdən ibarətdir. Çaxmaqlı düşərgəsinin xarakter əlamətləri: 1. Böyük miqdarda ikinci işlənməyə məruz qalmış daş məmulatının mövcudluğu; 2. Alətlərin ara-sıra dişəklənməsi, bəzən müxtəlif ölçülü dişəklənmə, ikinci dişəklənmənin gah alt, gah da üst üzə keçməsi mütləq çoxluq, düzgün, aramsız pullu dişəklənmə və çox azlığı təşkil edir; 3. Tam tipik mustye alətlərin (qaşov, itiuclu) təmsil olunmaması; 4. Bütün alət tiplərində xüsusi və ya təbii tutacaqlı varlığı; 5. Hazırlıqların küncündə işlənmələrlə xüsusi iş (iti uc, dimdik, biz, sıyırma, kəsmə və s.) elementlərinin ayrılması; 6. İkili və dəyişkən formaların, xüsusilə uclu qaşovun iti uclu çıxıntısı ilə birləşməsi, iti çıxıntının kəsərlə, dişli dimdik və s. birgə çıxış etmələri; 7. İskənəşəkilli alətlərin açıq-aydın 305
mənimsənilməsidir. Çox güman ki, Çaxmaqlı sakinləri mövsümi oturaq həyat keçirmişlər. Alət tərkibinin yüksək faizi, çoxnövlüyü, onların cürbəcür əlavə iş elementləri ilə yüklənməsi sakinlərin bura yalnız yüksək keyfiyyətli çaxmaqdaşı üçün gəlməsini göstərmir. Əksinə, onların burada uzun müddət çoxsahəli fəaliyyət göstərdiklərini bildirir. Ona görə də Çaxmaqlı abidəsində təbaşir dövrünün çöküntüsündən aşınmış xammala emal etmək kimi yox, yuyulub dağılmış düşərgə qalığı kimi baxmalıyıq.
km cənubda dağın döşündə yerləşir. Daş məmulatı ətək uzunu zolaq sahədə yerləşirdi. Geomorfoloqun fikrincə, material dağ döşündəki çıxıntılı yüksək terras üzərində mövcud olmuşdur. Qədim insanlar burada yayılmış müxtəlif ölçülü yastı lay daş parçalarından istifadə etmişlər. Belə xammal hissələrinin yan və baş tərəflərində yüngül arıtlama aparmaqla yastı düzgün nüvələr almışlar. Daşın ilkin işləməsində, yəni nüvələr hazırlamaq, onlardan qəlpə-lövhə qoparmaq bütövlükdə levallua prinsipində aparılmışdır. Amma tək-tək Mustye dövrünə uyğun radial qəlpələmə sistemində işlənmişdir. Kolleksiyada bir, iki vurma səthi birüzlü işlənmiş nüvələr üstünlük təşkil edir. Bunlar forma və texniki əlamətlərinə görə aşağıdakı qruplara ayrılır: diskşəkilli 306
bir və iki üzlülər, eninə qəlpələnmiş nüvələr, bir və iki vurma səthlilər, bir üzlü dördbucaqlı; qeyri- levallua diski – 5 ədəd. Qalan tiplər qeyri- levallua üsulundadır – 23 ədəd. Qəlpə və lövhələrdə təyin oluna bilən vurma səthlərinin 2/3 hissəsi hamardır – iki aşırımlı qabarıq vurma səthində aparıcı rol oynayır. Levallua qoparma layında vurma səthi nazik olub bəzi hallarda fasetlidir. Hazırlıqların əsas hissəsini (155-dən 97-ni) lövhələr tutur. Onlar müxtəlif ölçülü seriyalar təşkil edir. Üçbucaqlı qoparmalar incə nümunələrlə təmsil olunmuşdur. Bunların vurma səthləri çox halda xırda işlənib qabarıq şəkildədirlər və bəzən gərilmiş qanadı xatırladır. Hazırlıq materiallarının texniki göstəriciləri aşağıdakı kimidir: levallua indeksi – 31,8%; lövhə indeksi – 22,8%; narın işləmə indeksi – 17,7%; səthlərinin ümumi işlənməsi – 34,4%-dir. Göründüyü kimi, levallua texniki göstəricisi olduqca yüksəkdir. Həmçinin lövhə indeksi böyükdür. Köçəsgər kompleksi, sözsüz ki, lövhə texniki yönümlü, levallua biçimlidir. Bunlar daş məmmulatında incə işləmə aşağı həddədir. Hazırlıqların üzəri ilkin işləmədən paralel və paralelə yaxın izlərlə örtülüdür. Bu nisbət üzləmədə nüvələrin formalarına uyğun gəlir. Daş məmulatı tullantıları qabarıq görünür (kiçik qopuqlar, pulçuq və qırıqlar 223 ədəddir). Alətlərin dişəklənməsində üç-dörd üsuldan istifadə olunması nəzərə çarpır. Bunlar dik, pullu dişli retuş və bir də yonma Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|