Daġ DÖVRÜ alti cġlddə



Yüklə 2,35 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə76/106
tarix30.12.2017
ölçüsü2,35 Mb.
#18438
1   ...   72   73   74   75   76   77   78   79   ...   106

307 

 

fasetlərdən  ibarətdir.  Köçəsgərə  bitişik  yerləşən  Şişquzey 



abidəsindən  fərqli  olaraq  burada  alt  üzdən  dişəklənməyə  tez-tez 

müraciət  olunub.  Düşərgədə  həmçinin  qoparmaların  kəsilərək 

ucları  iş  elementi  kimi  dişəyə  çəkilməsi  bəlkə  də  bütöv  Qərbi 

Azərbaycan abidələri üçün yeganə haldır. 

       Kompleksin  tipoloji  təhlilinə  gəldikdə  alət  tərkibində: 

qaşovlar (düz yanlı – 7, qabarıq – 11, altdan işlənən - 5, küncvari) 

itiuclular  –  5,  unifas  –  2,  uc  qaşovlar  –  12,  iskənə  şəkilli    -  6, 

bıçaqlar – 11, kəsərlər – 4, kəsilmiş qəlpə və lövhələr – 7, gəzlər – 

5,  dişli  alətlər  –  4,  çopper  –  2.  Düşərgədə  ən  çox  istifadə  olunan 

alət itiuclu, qaşov və bıçaqlardır. 

      Lövhəvari  hazırlıq  texnikası  bu  zonada  Qədirdərə 

abidəsində də  mövcud olmuşdur. Amma sonuncuda  lövhələr daha 

qalın  və  daha  çox  uzunsov  üçbucaqlıdır.  Köçəsgərdə  isə 

qoparmalar  1,5  dəfə  nazikdir.  Texniki  və  alət  tipləri  baxımından 

hər  abidə  özünəməxsus  texniki  ənənəyə    və  təsərrüfat  yönümünə 

malik  olmuşdur.  Köçəsgər  və  Qədirdərədə  daş  işləmənin  bütün 

mərhələləri əks olunur.   

   Levallua  mustye  xarakterli  paleolit  kompleksləri  İranda 

Kirman  vilayətinin  Bisitun  (Skinner,  1965;  Smith,  1971)  və 

Türkiyənin  Şərqi  Anadoludakı  Tikəli  mağaralarında    (Şenyurek, 

Bostançı,  1958)  aşkar  olunmuşdur.  Bu  qonşu  ərazilərin  daş 

məmulatı  dövrü  abidələrində  texniki,  tipoloji  göstəricilər  Qərbi 




308 

 

Azərbaycanın  Daşsalahlı,  Köçəsgər  və  Qədirdərə  düşərgələri  ilə 



yaxınlıq  təşkil  edir.  Tikəlidə  uzunsov,  orta  və  kiçik  ölçülü 

itiuclular dəsti  yuxarı  ucu sivri birləşən qaşovlar,  qaşov-bıçaqlar, 

tutacaqlı  qaşovlar,  lövhəvari  müxtəlif  hazırlıqlar  öz  ölçüləri, 

formaları  və  tərkib  hissələrinə  görə  Qədirdərə  ilə  həmahəng 

səsləşirlər. 

       Ağ  göl  qrupu  mustye  abidələri  silsiləsindən  Qarabığ 

paleolit tapıntı  yeri Kür çayının sol sahilində  Böyük Kəsik dəmir 

yolu stansiyası yaxınlığında, Ağ gölün şimal-şərqində yerləşir. 

Geomorfoloqun  fikrincə,  Qarabığ  paleolit  abidəsi  Bakı 

terrasının  üzərində  salınmışdır.  Görünür  ibtidai  insan  dəstələri 

təbii  bükülümün  güney  səmtində  məskən  salmışlar.  Qarabığ 

yaşayış  yerində  relyefdən  çıxış  edərək  iki  yerdə  qazıntı 

aparılmışdır.  Kəsikdə  üç  çöküntünün  qatı  qeydə  alınmışdır.              

1. Xırlı, tünd qara rəngli torpaq qatı – 20 sm

 2. Müxtəlif ölçülü çaxrac daşı qarışıq boz rəngli gillicə - 10 

sm

 3. Xır daşı qarışıq Sarı qumluca – 30 sm

       Daş  məmulatı  nümunələri  üst  çürüntülü  qat  və  orta 

çöküntü  layının  yuxarı  hissəsi  ilə  bağlı  idi.  İbtidai  insan 

fəaliyyətindən  qalmış  nümunələr  patina,  ərp  və  əhəng  qabığı  ilə 

örtülmüşdür.  Qarabığ  mustye  yaşayış  sahəsində  iki  mövsüm 

tədqiqat  işi  aparılmışdır.  Nəticədə  164  daş  məmulatı  tapılmışdır. 



309 

 

Nüvələr  (44  ədəd)  forma  və  qəlpələnmə  istiqamətlərinə  görə 



müxtəlif  tiplərə bölünür. Disk  formalı  nüvələr  (9 ədəd).  Bir  üzlü 

işlənmişlər  –  qəlpə  qoparılma  dərəcələrinə  görə  əksəri  orta 

işlənmə  vəziyyətində  qalmışdır.  Bir  qismində  işlək  üz  yastı, 

digərlərində  iki  səthdə  də  qabarıqdır.  Nukleusların  son  həddədək 

istifadə olunanları da vardır. 

       İkiqütblü  nüvələrin  (5 ədəd)  həm  vurma səthləri,  həm də 

yanları  boyu  xırda  arıtlamalar  qalmışdır.  Düzbucaq  formalı 

nüvələrin  işlənməsi,  qoparılması  yandan  aparılmışdır.  Bir  vurma 

səthli  (11)  nüvələr  müxtəlif  formalarda  qalmışdır.  N üvələrin 

demək  olar  ki,  2/3  hissəsi  lövhə  almaqda  işlənmişdir.  Üçbucaq 

biçimli  nüvələr  maraqlı  seriya  təşkil  edirlər.    Onların  üzərində 

üçbucaq  qoparma  izləri  qalmışdır.  Daş  məmulatının  nümunələri 

şəkil 154-157-də göstərilmişdir. 

       Ümumiyyətlə,  üçbucaq  tipli  nüvə  Qərbi  Azərbaycanın 

paleolit abidələrində nadir hallarda özünü göstərir. 

        Çoppinqlər  (2) dairəvi  formada olub  miniatür ölçüdədir.  

Küp hissəsi qalın olub təbii qabıqdadır. Ağız  tərəfi qövsvari olub, 

üçpilləli  işlənərək  iki  üzdən  də  nazildilmişdir.  Sıyrıcı-yonucu 

alətlər  (4)  yelpikşəkillidir.  Qəlpə  üzərində  hazırlanmışdır.  İki 

ədədi  üst,  ikisi  isə  alt  üzdən  yonma  qopuqlarla  işlənmişdir. 

Görünür, iri, bərk material üzərində istifadə olunmuşdur.  



310 

 

      Qaşovlar  (16  ədəd)  biri  alt,  digəri  üst  üzdən,  ağızları 



yalnız  alt  üzdən  dişəkli,  enli  lövhəvari  qəlpədə  düzəldilib. 

Küncvari  uc  qaşovu  kimi  işləkli,  tutacaqlı,  qabarıq  yanlı,  ərsin 

formalı  və çox ağızlı-  müxtəlif  funksiyalı  nümunələrdə  gəlib bizə 

çatmışdır.  Ola  bilsin  ki,  kamil  retuşlu  alətlər  axtarış  və  qısa 

dayanacaq  yerlərində  qalmışdır.  Dişli  (5),  gəzli  (9)  alətlər  qalın 

qəlpələr  üzərində  formaya salınmışdır.  Bəzisi küt, başqa qismi  iti 

iş elementlidir. 

       İskənə və yonucu tipli alətlər xüsusi seriya təşkil edir. 

        Uc qaşovları (14) böyük qrupda birləşirlər. Onlar lövhə 

və  qəlpələr  üzərində  hazırlanmışdır.  Kəsər  və  bıçaqlar  daş 

məmulatı içərisində xüsusi seriya təşkil edir. 

        Ceyrançöl abidələrində kamil işlənmiş iri ağızlı alətlərə 

arabir  rast  gəlinir.  Kiçik  iş  elementli  alətlər  bu  kompleksdə 

qabarıq  təmsil  olunmuşdur.  Paleolit  dövründə  əksər  abidələrdə 

təsadüf edilən  xarakterik, klassik alətlər bu qurşağın abidələrində 

demək  olar  ki,  cüzi  miqdardadır.  Ona  görə  də  Ceyrançöl  paleolit 

yaşayış  yerlərində qısa  iş elementli alətlər aparıcı rol oynayır. Bu 

abidələrdəki  alət  tərkibi  göstərir  ki,  Ceyrançöl  ibtidai  insanların 

texniki  ənənəsi,  təsərrüfat  məşğuliyyəti,  Azərbaycanın  qalan 

zonalarındakı  yaşayış  yerlərinin  alət  növləri  və  təsərrüfat 

sahələrindən  köklü  surətdə  fərqlənir.  Qara  düz  emalatxana 

düşərgəsində  və  Sarı  burun  qədim  paleolit  yaşayış  yerlərindən 




Yüklə 2,35 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   72   73   74   75   76   77   78   79   ...   106




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə