Daġ DÖVRÜ alti cġlddə

347 

 

aşkar edilmişdir. Onlardan qazıntı sahəsinin orta  hissəsində aşkar 

edilmiş  alt  (Mezolit)  və  orta  (Neolit)  mədəni  təbəqələr  üst  son 

(son  Neolitdən  ilk  orta  əsrlərə  qədərki  dövrlərə  aid  az  və  ya  çox 

miqdarda  material  verən)  qarışıq  təbəqədən,  10  sm  lal  həyat  izi 

olmayan təbəqə  ilə ayrılırdı. Mezolit dövrü  materialları  saxlanmış 

alt  təbəqənin  qalınlığı  1,0  m,bəzən  1,2  m-ə  qədər  idi.  Bu  təbəqə 

rəngi boza çalan, sementləşmiş kimi olduqca bərk, içərisində qaya 

- əhəngdaşı qırıqlarına rast gəlinən  gillicədən  ibarət  idi. Mezolitin 

sonu  ilə  ilk  Neolit  dövrünə  aid  orta  təbəqə  ilə  alt,  Mezolit  dövrü 

təbəqəsi  arasında  lal  təbəqə  yoxdur.  O nlar  bir-birindən  torpağın 

rəngi,  materialları arasında  fərq-onların tiplərə  görə bir-birinə çox 

yaxın və eyni olması, ümumi səciyyəsiylə seçilir. 

         Orta  təbəqə  alt  təbəqəyə  nisbətən  yumşaq,  qəhvəyi 

rəngə çalan 0,2-0,6 m qalınlığında torpaq qatından ibarətdir. 

        “Ana  zağa”  düşərgəsində  Daş  dövrünə  aid  mədəni 

təbəqələr  (alt  və  orta)  düşərgənin  əsasən  orta  hissəsində,  onun 

şimal divarını təşkil edən 30 №-li qayanın cənub dibində, 1965 və 

1966-cı  illərdə qazılmış sahədə aşkar edilmişdir.  Düşərgəni əhatə 

etmiş  qayaların  təxminən  e.ə.  VII-VI  minilliklərdə  baş  vermiş 

yerdəyişməsi  nəticəsində  yaranmış  təhlükəli  vəziyyət  qazıntı 

sahələrinin  hər  yerində  qazıntını  alt  (Mezolit)  mədəni  təbəqə 

səviyyəsinə çatdırmağa imkan verməmişdir. 

---

348 

 

    “Ana  zağa”  daş  məmulatının  alt  təbəqənin  dövrü  üst 

Paleolitdən  Mezolitə  keçid  və  Mezolitin  ilk  mərhələsinə,  orta 

təbəqənin  dövrü  isə  əsasən    Mezolit  və  Mezolitdən  Neolit  keçid 

mərhələsinə  aiddir.  Burada alt  və orta təbəqələr arasında  lal qatın 

olmaması  onların  yaranma  dövrü  arasında  bir  elə  fasilənin 

olmamasıyla  bağlıdır.  Təbəqələrin  litoloji  tərkibi  və  rəngi 

arasındakı  fərq  çox  güman  ki,  təbii  iqlim  dəyişikliyi  ilə  bağlıdır. 

Bunu hər vaxt təbəqənin əsas arxeoloji materialları – daş alətlər və 

fauna  qalıqları  arasındakı  yaxınlıq,  eynilik  və  bir-birini 

tamamlaması halı da təsdiq edir. 

    “Ana  zağa”nın  alt  və  orta  təbəqənin  materiallarının 

oxşarlığı,  dövr  fərqin  qəti  göstəricisi  olan  nümunələrin  azlığı 

üzündən  düşərgənin  Neolitlə  bağlı  məmulatların  çox  hissəsi 

Mezolit dövrü məmulatları içərisində verilir. 

      Bütün  Qobustan  düşərgələrində  və  eləcə  də  “Ana 

zağa”nın daş məmulatı əsasən çaxmaqdaşı və çaydaşındandır. 

      Qobustanın  Daş  dövrü  düşərgələrinin  sakinləri  əmək 

aləti,  silah  hazırlamaq  üçün  çaxmaqdaşını  çox  qədim  geoloji 

dövrlərə  aid  açlmış  süxurları  və  palçıq  vulkanlarının  püskürmə 

zamanı  ətrafa  atmış  olduqları  tullantılar  arasından  çay  və  dəniz 

sahilindən  tapıb  istifadə  etmişlər.  Yəqin  elə  bu  səbəbdən  də 

Qobustanda  bir  dənə  də  olsun  diametri  5-7  sm-dən  artıq 

çaxmaqdaşı  parçası  və  ya  iri  çaxmaqdaşı  parçasından  nüvə-qəlpə 

---

349 

 

və  bıçaqvari  lövhəyə  təsadüf  olunmamışdır.  “Ana  zağa”dan 

tapılmış  nüvələrdən  çoxunun  bir  üzündə  saxlanmış  təbii  qabıq 

qalığı 

əsasında 

onların 

kiçikölçülü 

çaxmaqdaşılarından 

hazırlandığı məlum olur. 

     Qobustan  sakinlərinin  əmək  alətləri,  silah  və  s. 

hazırlanması 

üçün 

xammalın 

haradan 

tapdıqlarını 

müəyyənləşdirmək  məqsədilə  Böyük  Qobustanın  başlıca  çayları 

olan  Pirsaatçay,  Ceyrankeçməz  və  Sumqayıtçay  yataqlarında 

aparılan  xüsusi  axtarışlar  nəticə  verməmişdir.  Görünür,  qədim 

qobustanlılar  çaxmaqdaşı  və  çaydaşını  Abşeron  geoloji  dövrünə 

qədərki  qədim  çayların  axıdıb  gətirdiyi,  yüz  min  illər  ərzində 

dənizin  yuyub  hamarladığı  qədim  çayların  itməsi,  dənizin 

çəkilməsiylə  geoloji  qatlarda    saxlanmış  yataqlardan  seçib 

götürmüşlər. 

    “Ana  zağa”da  aparılmış  arxeoloji  qazıntılar  burada  üst 

Paleolitin  sonlarından  ilkin  Mezolit  dövrünün  əvvəllərindən 

başlayaraq,  bütün  sonrakı  tarixi  mərhələlərdə  də  uzun  və  ya  qısa 

müddətli yaşayışın olduğunu göstərmişdir.  

    “Ana  zağa”da  arxeoloji  qazıntılarla  əldə  edilmiş 

materialların  iki  mindən  çoxu  çaxmaqdaşı,  çaydaşı  və  az  hissəsi 

sümükdən  və  başqa  materiallardan  hazırlanmış  əmək  alətləri  və 

eləcə də başqa  məqsədli tapıntılardan  ibarətdir. Müəyyən  formaya 

salınmış  və  ya  üzərində  məqsədli  düzəlmiş  –  dişəkləmə 

---

350 

 

aparılmaqla  istifadə  edilmiş  bu  materiallar  (əmək  alətləri,  silah 

nümunələri,  məişət  əşyaları, bəzək  vasitələri  və s.)  “Ana  zağa”da 

orta  və  yeni  Daş  dövründə  insanların  həyat  tərzi,  məşğuliyyəti, 

dünyagörüşü  və  s.  haqqında  məlumat  verir.  Düşərgənin  (orta  və 

alt)  hər  iki  təbəqəsinin  materiallarının  tipoloji  və  nisbi  çoxluğu 

cəhətdən  o  qədər  də  fərqlənmədiyi  xüsusi  qeyd  olunmalıdır. 

Yalnız  orta  təbəqənin  üst  səviyyəsindən  tapılmış    qaşov  tipli 

alətlərin  qəlpə  və  ya  bıçaqvari  lövhədən  hazırlanma  fərqi,  dövrü 

etibarilə daha qədim  mədəniyyətə aid  alət tiplərinin alt  təbəqədən 

orta təbəqəyə  nisbətən çoxluğu  və  ya əksinə, digər  xırda, az  gözə 

çarpan  fərqlərə  əsasən  “Ana  zağa”da  alt  mədəni  təbəqənin  üst 

Paleolitin  sonu  -  Mezolitin  əvvəllərinə,  orta  təbəqənin  isə 

Mezolitin sonu – Neolit dövrünün ilk gil qaba qədərki mərhələsinə 

aid etməyə əsas verir. 

“Ana  zağa”da  çaxmaqdaşından  hazırlanmış  600-dən  çox 

kiçikölçülü  (hündürlüyü əsasən 1,5 – 3,0  sm;  nadir  hallarda 5 sm 

arasında) nüvə tapılmışdır. 

   Onların  bir  qismi,  eləcə  də”Ana  zağa”da  Mezolit  üçün 

səciyyəvi  iynəvi  itiuclar,  mikro  lövhələrdən  müxtəlif  alət tiplərini 

müəyyən  hissəsinə  düşərgənin  üst  təbəqəsi  səviyyəsində  də 

təsadüf  olunmuşdur.  Alt  və  orta  təbəqələr  üçün  səciyyəvi  daş 

alətlərin  üst  təbəqə  səviyyəsində  tapılmasının  başlıca  səbəbi 

sonrakı  dövrlərdə  alt  təbəqələrə  toxunması,  düşərgənin  qərb 

---