Daġ DÖVRÜ alti cġlddə
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Firuz” düşərgəsi.
379
müəyyənləşdirmək mümkün olmamışdır. Qazıntı zamanı sığınacağın içərisində 20 sm peyin qatından sonra 50 sm dərinə qədər içərisində orta əsrlərə aid gil qab qırıqları və iki yerdə ocaq qalığı olan çürüntülü torpaq, onun altında 1 m dərinliyə qədər Daş dövrü qalıqlarına malik gil və qum qarışıqlı torpaq qatı aşkar edilmişdir. Düşərgədə 49a №-li qayanın üzərindəki qədim şəkillər 1 m dərinlikdən aşağı getmir. 49 №-li daşda isə şəkillər daha dərinə davam edir və onların aşağı hissəsi dəniz qumu qatı ilə örtülmüşdür. Burada 49 №-li qayanın alt hissəsindəki balıq təsviri, üzərində qədim şəkillər çəkilmiş və səthi yuyularaq hamarlanmış, üç ədəd əhəngdaşı parçası da qum təbəqəsinin içərisində qalmışdır. Bu, müəyyən dövrdə Xəzər dənizi səviyyəsinin buraya – “Ceyranlar” düşərgəsinə qədər qalxmasının nəticəsidir. Paleocoğrafi məlumatlara görə dəniz öz səviyyəsini dəfələrlə dəyişmişdir. 13-11 min il bundan əvvəl dənizin səviyyəsi indikindən 10 sm-dən artıq, 10 min il bundan əvvəl isə 25 m-dən artıq qalxmışdır. Bu xvalın dövrünün sonuna, son Paleolit-Mezolit dövrünə təsadüf edir. Ola bilsin ki, “Ceyranlar” düşərgəsini Mezolit dövründən sonrakı geoloji dövrün suları yumuşdur. “Ceyranlar” düşərgəsinin materiallarının qum və lil təbəqəsinin içindən tapılması, yəqin ki, düşərgənin daha çox suya yaxın olması səbəbindən onu dəniz suyunun daha çox yuması, burada 380
dəniz qumun və lilin çoxluğu kimi dənizin dəfələrlə səviyyəsinin dəyişməsi barədə paleocoğrafi məlumatların əyani surətdə təsdiq etməsi baxımından yeni və qiymətli elmi dəlillərdir. “Ceyranlar” düşərgəsində arxeoloji qazıntı zamanı tapılmış maddi mədəniyyət qalıqları aşağıdakı tapıntılardan ibarətdir: Çaxmaqdaşından nüvə (5) 3-ü konusvari, 2- i az işlənmişdir. Qaşov (4), trapes (1), bıçaqvari lövhədən düzəldilmiş (1) seqmentşəkilli alət, yanları dişəkli mikro lövhə (1), işlənmə dişəyinə malik qəlpə (5) və adi qəlpə (11) çaydaşından qəlpə (7), çopperşəkilli alət (1), qaşov (2) və bir ucundan burma üsulu ilə deşik açlmağa başlanmış, lakin başa çatdırılmamış uzunsov əşya (1) ölçüsü uzunu 16 sm, qalınlığı 2,5 sm-dir. Yəqin ki, asmadır. Dəvəgözündən qəlpə (4), hündür qaşov (1), dişəkli qəlpə (2) və s. bu az material üst Paleolitdən Mezolitə keçid və Neolitin əvvəli üçün səciyyəvidir. Göstərilən materialların təbəqəsiz, dağınıq halda tapılması, görünür təbəqənin dəniz suyu vasitəsilə yuyulması ilə bağlıdır. Sığınacaq materiallarının səciyyəsi, onun 49 və 49a, 49b və yaxınlıqdakı 50 №- li qaya daşlarındakı arxaik formalı, arxeoloji ədədbiyyatda yuxarı Paleolitə aid edilən, yan görünüşdə döymə qadın öküz, ceyran və tək-tək gur kimi qədim təsvirlərdən ibarət olması və bu təsvirlərin çoxluğu qayalardakı ön görünüşdə 381
silahlı qadın və kişi, öküz təsvirlərinin bir qismi qayıq təsvirləri sığınacaqdan üst Paleolitin sonundan Mezolit və Neolitin əvvəllərində də minilliklər boyu istifadə olunduğunu söyləməyə əsas verir.
ətəyinin orta hissəsində, dəmir yolu xəttindən aralıda qədim qayaüstü təsvirlər kolleksiyasının 80 №-li daşın üstünü örtmüş, uzunluğu 20, parçasının şərq və şimal tərəfləri altında əmələ gəlmiş, 2-3 m dərinliyində örtülü sahədə aşkar edilmişdir. Düşərgədə 1970 və 1971-ci illərdə arxeoloji qazıntı aparılmışdır. Düşərgədə iki tarixi mərhələnin – Mezolitdən Neolitə keçid və ilk Tunc dövrünə aid maddi mədəniyyət qalıqları aşkar edilmişdir. “Firuz-1” düşərgəsində örtülü sahənin şərq hisəsində 20-30 sm qalınlığında Mezolit dövrü təbəqəsi arada lal təbəqə olmadan bilavasitə Tunc dövrü təbəqəsinin altından başlanır. Tunc dövrü qalıqlarının örtüyü sahədən kənarda, şərqə tərəf isə alt təbəqənin qalıqlarına, əsasən daş materialına çox nazik təbəqə şəklində, bilavasitə yer səviyyəsindən başlayaraq təsadüf olunmuşdur. Görünür düşərgənin örtülü sahəsində son Mezolit – ilk Neolitdən sonra Tunc dövrünə aid sakinlər tərəfindən burada özlərinə qədərki nə varsa, mədəni təbəqə qalıqlarını da kənara atmışlar. Çöl sahədə saxlanmış qalıqların üstü isə sahənin şərqə tərəf maili olması, yağış suları ilə yuyulması və güclü küləyə məruz
382
qaldığından örtülməmişdir. “Firuz-1” düşərgəsində aparılmış arxeoloji qazıntılar nəticəsində Mezolit Neolitə keçid mərhələsinə aid alt təbəqədən 4 yerdə ocaq qalığı, 9 minə yaxın arxeoloji material və kollektiv qəbir aşkar edilmişdir. Ocaqlardan üçünün altına əhəngdaşı layı düzülmüş, birində isə od bir qədər çökəldilmiş sahədə yandırılmışdır. Düşərgənin arxeoloji materiallarının 7 mindən çoxu Mezolit dövrünə aid təbəqədən əldə olunmuş, çaxmaq və çaydaşından əmək alətləri və onların istehsal tullantılarından ibarətdir. Daş alətlərin 70 faizdən çoxu çaxmaqdaşından, 20 faizə qədəri çaydaşındandır. Qalanı sümük, dəvəgözü daşı, balıqqulağı, əhəngdaşı və s. materiallardan hazırlanmış alət, bəzək əşyası kimi tapıntılardan ibarətdir. Düşərgənin çaxmaqdaşından hazırlanmış alətləri mikrolitik səciyyəlidir. Onların arasında həndəsi formalı trapeslər çoxluq təşkil edir. Çaxmaqdaşından alətlər uzunsov və ensiz söyüd yarpağı formalı itiucluları, qəlpədən itiləyici dişəklə işlənib düzəldilmiş uclu qaşovlar, işlək uclu itiləşdirilmiş iskənə tipli alətlər, ikiüzlü işlənmiş mizraq ucluğu, bir ədəd şatelperron tipli bıçaq, eləcə də konus formalı, silindr, prizmaşəkilli, karandaşvari nüvələr və s. ibarətdir. Çaydaşından hazırlanmış alətlər arasında işlək ağzı oval formalı və bir üzü qabarıq çopperlər, döymə alətlərinin çoxluğu, zərb alətləri, qaşovlar səciyyəvidir. Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|