Daġ DÖVRÜ alti cġlddə
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Firuz-2” düşərgəsi.
- “Şonqar” düşərgəsi.
387
Heyerdal da razıdır. O yalnız Qobustanın qayalığındakı qayıq təsvirlərini görəndən sonra bu qənaətə gəlmişdir. “Firuz-2” düşərgəsi. “Firuz-1” düşərgəsindən 385 m cənub-qərbdə, Kiçikdaş qayaüstü təsvirlər kolleksiyasının 19 №- li daşı ilə cənub-qərbdən ona söykənmiş 98 №- li daşdan 3 m şimal- şərqdəki 97 №-li daşların arasındakı bir növ qapalı, yaşayış üçün əlverişli sahədə, 19 №-li daşın qədim təsvirlərlə örtülmüş qərb tərəfində aşkar edilmişdir. Düşərgədə 1972 və 1973-cü illərdə 70 kv.m sahədə arxeoloji qazıntı işləri aparılmışdır. Qazıntı nəticəsində yer səviyyəsindən 80-105 sm dərinlik arasında 19 №- li daşın əsas qərb və şimal-qərb dibində 15-20 kv.m sahədə 5-25 sm qalınlığında Mezolit dövrünə aid mədəni təbəqə qeydə alınmışdır. Bu mədəni təbəqə özündən üstdə qeydə alınmış mədəni təbəqədən 5, 10 və bəzən 15 sm qalınlığında lal təbəqə ilə ayrılırdı. Mədəni təbəqənin rəngi şabalıdı, torpağı b ərk və qum qarışıqlıdır. Alt təbəqədən 4 yerdə ocaq qalığı aşkar edilmişdir. Qobustanda bütün Daş dövrü düşərgələrində olduğu kimi, “Firuz-2” düşərgəsində də aşkar edilmiş materiallar çaxmaqdaşı və çaydaşından hazırlanmışdır. Çaxmaqdaşından 33 ədəd, prizma və konus formalı nukleus, 12 ədəd mikro iti uc, 19 ədəd trapes şəkilli alət, 13 ədəd biz və burğu, 7 ədəd kəsərcik, 7 ədəd iskənə tipli alət, çoxlu bir yanı kütləşdirilmiş və gəzli mikro lövhələr, qaya daşından rəsm döymək üçün alətlər, sürtgəclər, bıçaq və qaşov
388
kimi itiləşdirərək iti ağzında kütləşmə və dişək alınmış ilk qəlpələr və s. tapılmışdır. 19 №-li daşın düşərgəyə baxan 4 m-lik dik səthinin aşağı hissəsində alt səviyyəsi 80 sm dərinliyə qədər enməklə, qismən mədəni təbəqəyə düşən 50-yə qədər qədim təsvir də aşkar edilmişdir. Bunlar döymə kişi və qadın, qayıq, öküz və s. təsvirlərindən ibarətdir. Qədim təsvirlərdən üst mədəni təbəqənin örtdüyü bir cərgədə çəkilmiş üç ədəd qaban təsviri və xüsusən onların qılınc dişlərinin aydın verilməsi diqqəti cəlb edir. Düşərgədə alt təbəqəyə aid dövrün kiçik, oturaq insan sakinləri qonşu “Firuz-1” və “Ana zağa”nın orta təbəqəsinin daş məmulatının oxşarlığına əsasən Mezolitin sonu-Neolitin əvvəlinə aid edilir. “Şonqar” düşərgəsi. “Şonqar” Bakıdan cənub-qərbdə, Kəpəz dağından Kəpəz və Q ızıldaş qəsəbələrindən qərbdə bu ərazidə ən yüksək zirvəyə malik əhəngdaşı örtüklü dağın adıdır. Bu dağların qartal cinsli quşların adı ilə şonqar kəpəz adlandırılması, çox güman ki, atəşpərəstliklə bağlıdır. Eyni adlı quşlara Qobustanın içərilərində də hazırda rast gəlmək olur. Təqdim olunan düşərgə yə də yaxınlıqdakı Şonqar dağın adı verilmişdir. Şonqar dağın ətrafında 4 qrup qayaüstü təsvir və bir sığınacaq tipli düşərgə “Şonqar” qeydə alınıb tədqiq olunmuşdur. “Şonqar” düşərgəsi Qızıldaş qəsəbəsindən 1 km qərbdə, Qaradağ 389
daş karxanasına gedən yolun sağında, dağın cənub baxarında, kiçik yolu şimala baxan, lakin insanın yaşaması üçün əlverişli, örtülü kamera – sığınacaqda aşkar olunmuşdur. Içəridən sığınacağın şərq tərəfi çox iri, dikinə divar təşkil edən qaya, qərb tərəfini “Şonqar-1” qədim qayaüstü təsvirlər kolleksiyasının 2, 3, 4 və 5 №- li şəkilli daşları tutur. Üstünü isə uzunsov, eni 6 m, qalınlığı 2,5 m-ə qədər yastı qaya parçası örtür. Düşərgədə 1978 və 1983-cü illərdə arxeoloji qazıntı aparılmışdır. Qazılmış 20 kv.
bir sahə (4-5 kv.m) 2-5 sm qalınlığında torpağı bir qədər qəhvəyiyə çalan əhəngdaşı əziyi qarışıqlı mədəni təbəqə aşkar olunmuşdur. “Şonqar” düşərgəsindən çaxmaq və çaydaşından 182 ədəd qəlpə tullantıları və 26 ədəd əmək aləti tapılmışdır. Sonunculardan çoxu (6 ədədi) uclu, yanlı, gəzli qaşov, 3 ədəd yığma alət dişli, 5 ədəd iskənə tipli alət, 4 ədəd dişəkli qəlpə və lövhədən ibarətdir. Nukleus yoxdur, seqmentlər bir ədəddir, trapes yoxdur və s. qazıntılardan az miqdarda pis saxlanılmış sümük qalığı da əldə edilmişdir. Onlar iri öküz, ceyran, bir ədədi keçi və bir ədədi isə tülkü və ya çaqqala aiddir. Sığınacağın divarlarını təşkil etmiş daşlar üzərində də öküz və keçi (ceyran) şəkilləri və sonuncuda ov səhnəsi təsvirləri vardır. Öküz şəkillərindən biri üst Paleolit əlamətli öküzün yalnız sağ hissəsindən ibarətdir. Qobustanda
390
öküzün yalnız baş hissəsinin təsvirinə “Ovçular zağası”, “Öküzlər-2” düşərgəsində 43 №-li daşın torpaq basmış aşağı hissəsində, “Kənizə” düşərgəsində, “Qayaarası” düşərgəsində, 2,5 m dərinlikdə aşkar edilmiş daş üzərində və onun yanında Qayaaltı kolleksiyasının 8 №-li daşında da təsadüf olunur. “Şonqar” düşərgəsinin daş məmulatı arasında nüvələr, eləcə də tam hazırlanmış və müəyyən dövrün göstəricisi olan daş alət nümunəsinin tapılmaması, təbəqənin nazikliyi və cəmi 4-5
müddətdə istifadə olunduğunu göstərir. Düşərgədən tapılmış sümük qalığının əsasən iri ibtidai öküz və ceyrana aid olması, daş materialı arasında yığma alət dişlərinin olması düşərgənin Daş dövrünə - Paleolitin sonuna aid olduğunu söyləməyə əsas verir. Mezolitin sonlarından başlayaraq ilkin əkinçilik və maldarlığın meydana
çıxması, qəbilə
birləşmələrinin güclənməsinə səbəb olur. Insan həyatında inqilabi səciyyə daşıyan və cəmiyyətdə dərin nəticələrə gətirib çıxaran köklü dəyişikliklər baş verir. Bu dövrdə insanların imkanları xeyli dərəcədə artır, fəaliyyət dairəsi genişlənir, yerli ehtiyat mənbələrinin istismarı güclənir və təbii sərvətlərin istifadə üsulları formalaşır. Bununla yanaşı, canlı aləmin və insanın özünün də dəyişməsi prosesi sürətlənir. Qəbilələrarası əlaqələr güclənir, mübadilə artır. Müxtəlif mədəni və başqa nailiyyətlərin uzaq ərazilərə yayılması
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|