Damğalar, rəmzlər mənimsəmələr Araz Qurbanov



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə1/128
tarix02.10.2017
ölçüsü2,8 Kb.
#2777
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   128


Damğalar, rəmzlər... 
mənimsəmələr
Araz Qurbanov
AZƏRBAYCAN  RESPUBLİKASININ  
PREZİDENTİ YANINDA STRATEJİ ARAŞDIRMALAR MƏRKƏZİ
BAKI -2013


Baş məsləhətçi və redaktor:
Ramiz Əskər,  filologiya elmləri doktoru, professor
Məsləhətçilər:
Tahirə Allahyarova, fəlsəfə elmləri doktoru
Məsiağa Məhəmmədi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
Elmi redaktor:
Aqşin Məmmədov filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
Dizaynerlər:
İntiqam Məhəmmədli
Azər Məhəmmədli
Tiraj: 500
Sifariş: 086
©  Strateji Araşdırmalar Mərkəzi, 2013
Strateji Araşdırmalar Mərkəzi,
Azərbaycan, Bakı şəhəri, AZ 1005, M. İbrahimov küçəsi 8 
Tel.: (+99412) 596 82 36
Faks: (+99412) 437 34 58 
E-poçt: info@sam.gov.az 
Veb ünvan: www.sam.az


- 3 -
Ramiz Əskər
Ön sözü. Mövzuya öz damğasini vuran  kitab  .............................................5
Giriş əvəzi  ...........................................................................................................9
I hissə. Damğa - etnik alın yazısı  ...................................................................13
 
«Damğa» sözünün etimoloji izahı  ...........................................................22
 
Damğa tarixi yaddaşın daşıyıcısı kimi......................................................25
II hissə. Bəzi populyar türk damğa və rəmzlərinin semantikası  ...........115
 
Xan damğası, eltəbər, baltavar ................................................................115
 
Toğrul,quşlu damğa,ikibaşlı qartal ..........................................................132
 
Ay-ulduz, Günəş-Аy ................................................................................141
 
And damğası  ...........................................................................................152
 
Bitik (pitik), tumar, nəzərlik, tilsim ........................................................159
 
Qaba ağac, töz ağac, baytərək, baytörə  .................................................164
 
Gün rəmzi, qizil alma… ..........................................................................169
 
Abak, ama, ana  .......................................................................................172
 
Alban (atban) ...........................................................................................178
 
Yay-ox damğası  ......................................................................................184
 
Oğuzların qayı boyunun damğası  ..........................................................192
 
Buta (puta) ...............................................................................................195
III hissə. Damğa işarələri. Etnogenez, təhriflər və mənimsəmələr  ........204
 
Erməni saxtakarlığı. Abidələr, xalçalar, qayaüstü təsvirlər və rəmzlər ........222
 
Qərbi Azərbaycan qayaüstü təsvirlərindəki işarələrin etnik mənşəyi  ......264
 
Qafqaz Albaniyası işarələri. Dominant etnomədəniyyətin izləri  .........276
 
Dərbəndin «naməlum» olan məlum işarələri .........................................289
Nəticə əvəzi  .....................................................................................................311
İstifadə olunmuş ədəbiyyat  ..........................................................................314
Kitabın içindəkilər


Damğalar, rəmzlər… mənimsəmələr
- 4 -


Damğalar, rəmzlər… mənimsəmələr
- 5 -
Ön sözü
Mövzuya öz damğasını vuran  kitab
Əlinizdəki bu kitab çox ağır, çətin və mürəkkəb bir mövzuya – damğa-
lara  həsr olunmuşdur. Petroqlif, piktoqram, rəmz, heraldika, nəhayət, yazı 
kimi  damğa  da  bəşər  mədəniyyəti  tarixində  çox  mühüm  yer  tutur. Təəssüf 
ki, türk, eləcə də Azərbaycan damğaları sistemli şəkildə araşdırılmamış, elmi 
dövriyyəyə yetərincə daxil edilməmiş, bizlərə məxsus olan bir çox tarixi dəyər 
kimi yağmalanmış, başqa mədəniyyətlərə və millətlərə peşkəş edilmişdir. Bu 
mənada  Araz  Qurbanovun  oxuculara  təqdim  olunan  «Damğalar,  rəmzlər...  
mənimsəmələr» adlı kitabı son dərəcə aktual və dəyərli tədqiqatdır.
Damğalar xüsusi mülkiyyətin meydana çıxması ilə yaşıd olsa da, bəzi eh-
timallara əsasən, daha çox atın türk etnosu tərəfindən əhliləşdirilməsi ilə bağ-
lıdır. Çünki at digər heyvanlara nəzərən ən sürətli nəqliyyat və savaş vasitəsi, 
dolayısı ilə ən qiymətli və baha əmtəə idi. Hələ hun çağında türklər qonşu 
Çinə çoxlu sayda at ixrac edirdilər. Bu atlar rənginə, növünə, cinsinə və digər 
zahiri  əlamətlərinə  görə  (qaşqa,  çəkil  və  s.)  təsnif  olunur  və  çeşidlənirdi. 
Bəzən bir-birinə oxşar  kəhərləri və ya qaşqaları ayrı-ayrı istehsalçılara görə 
fərqləndirmək  ehtiyacı  yaranırdı.  Təbii  ki,  bunu  kağız  üzərində  aparmaq 
təcrübi baxımdan doğru deyildi, çünki ilxıda atlar bir-birinə qarışdıqda onları 
ayırd etmək qeyri-mümkün idi. Ona görə də atların kimə, hansı ailəyə, boya, 
soya mənsub olduğunu dərhal və səhvsiz anlamaq üçün damğalardan istifadə 
edilirdi. Müəyyən yaşdan sonra atın sağrısına (buduna) qızmar dəmirlə heç 
vaxt silinməyəcək şəkildə xüsusi damğa vurulurdu. 
Daha  sonra  bu,  başqa  sahələrdə  bir  qədər  fərqli  məqsəd  və  metodlar-
la  (bayraq  və  sancaqlar  üzərində,  silahlarda,  sənətdə,  xüsusilə  xalçaçı-
lıqda,  bəzək  əşyaları,  zərgərlik,  gil  və  çini  qab-qacaq  istehsalında,  yasaq 
ərazilərin  sərhədlərinin  göstərilməsində  və  s.)  tətbiq  olunmağa  başlandı, 
gömrük,  möhür,  imza,  siqnatura,  müəlliflik  funksiyaları  qazandı.  Maraqlı 
cəhət budur ki, türkcə  «damğa» sözü bir çox dillərə (rus, ərəb, fars, monqol 
və  s.)  keçmiş,  rusca  «tamqa»,  «tamojnya»,  «tabun»  sözləri  də  buradan  ya-
ranmışdır. Əski türkcədəki «tamqaçı» (damğaçı) sözü ilə dövlətin ən yüksək 


Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   128




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə