Damğalar, rəmzlər mənimsəmələr Araz Qurbanov


Damğalar, rəmzlər… mənimsəmələr



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/128
tarix02.10.2017
ölçüsü2,8 Kb.
#2777
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   128

Damğalar, rəmzlər… mənimsəmələr
- 9 -
Giriş əvəzi
«Dünlə bərabər getdi cancağımız,
İndi yeni sözlər söyləmək lazım.                                                                                                  
qədər söz varsa dünənə aid
Onları yenidən söyləmək lazım».
Mövlanə Camaləddin Rumi
Bu kitab xalqımızın mədəni irs nümunələrindən, kollektiv yaddaşımızın 
unudulan  elementlərindən  olan  rəmz  və  damğa  işarələri  barədə  «tarix  yaz-
maq» iddiasından deyil, etnomədəniyyət, etnopsixologiya və etnik mifoloji 
təsəvvürlərlə sıx bağlı olan həmin nişanların mənşə və semantikasını, onla-
rın  tətbiqi  xüsusiyyətlərini  öyrənmək  və  başqalarına  çatdırmaq  istəyindən 
yaranmışdır. Çünki haradan nə ilə gəldiyini unudan, haraya və hansı yüklə 
gedəcəyini də bilməyəcəkdir. Xalqa haradan gəldiyini xatırlatmaq tarixçilərin, 
haraya gedəcəyini müəyyən etmək isə siyasətçilərin işidir. Gizlinlər isə uzaq-
da, «qırx qapı arxasında» deyil, ətrafımızda, məişətimizdə, hələ də yaşanan 
adət-ənələrimizdə - bir sözlə, özümüzdədir. Bu çətin işdə çəkindiyimiz var-
dısa, o da gerçəklikləri bilmədən təhrif etmək xofu idi. Odur ki, səhvlərimizi 
qabaqcadan görüb qarşısını alanlara, bu kitabın ərsəyə gəlməsində yardımçı 
olanlara dərin minnətdarlığımızı bildiririk.  
«Kökün kim!». Böyük mütəfəkkir Mahmud Kaşğarinin (1008-1105) «Diva-
ni lüğət-it-Türk» əsərində yer almış müdrik atalar sözləri arasında gizlənən bu 
xatırlatma dahi türk aliminin gələcək nəsillərə ünvanladığı əbədi vəsiyyətidir. 
Yer üzündə «böyük» və ya «kiçik» xalq, «üstün millət», «ali irq» və ya «seçil-
miş» etnos olmasa da, onların hər birini digərlərindən fərqləndirən etnomədəni 
xüsusiyyətləri, dili, təkrarolunmaz maddi-mənəvi irsi vardır. Xalqlar həm də 
onları öz keçmişləri, bu günü və gələcəkləri arasında rabitə quran mifik Diri-
lik Ağacının (Qaba Ağac, Baytərək) qol-budaqlarının əcdad-köklərə bağlılığı 
ilə  də  seçilirlər.  Bu  kökdən  ayrılanlar,  onlara  miras  qoyulan  irsə  yiyə  dura 
bilməyənlər isə mənbəyindən uzaq düşən çaya bənzəyirlər: axarı ilk vaxtlar nə 
qədər güclü olsa da, müvəqqətidir, yol qət etdikcə quruyacaq. Hələ eramızdan 
əvvəl böyük yunan mütəfəkkiri Platon «Dialoqlar» əsərində əcdadların qoyub-
getdiyi irsin müasirlər üçün vacibliyini belə ifadə edirdi: 
«Siz də, digər xalq-
lar da hər dəfə özünüzə əlifba yaratmağa, yeni həyata uyğunlaşmağa im-


Damğalar, rəmzlər… mənimsəmələr
- 10 -
kan tapan kimi sanki göy yarılır, oradan başınıza bədbəxtliklər, amansız 
xəstəliklər yağmağa başlayır. Və siz yenidən savadsızlara, nadanlara çev-
rilirsiniz. Beləliklə, keçmiş əyyamlarda ölkənizdə nələrin baş verdiyindən 
xəbərsiz körpələr kimi hər şeyə yenidən başlamalı olursunuz»
Keçmişə  biganəlik  total  unutqanlıq  yaradır.  O  da  həqiqətdir  ki,  bu  gün 
bir  çox  xalqların  üzləşdiyi  süni  etnomədəni  münaqişələrin,  ərazi  iddiaları-
nın mayası genetik vərdişə çevrilmiş unutqanlıqda, öz tarixinə biganəlikdə, 
onu qoruya bilməməkdədir. Görkəmli fransız maarifçisi Şarl Lüi Monteskyö 
1721-ci ildə qələmə aldığı «İran məktubları» romanında türk xalqları tarixi-
nin  gələcəkdə  üzləşəcəyi  təhrif  və  saxtakarlıqları  bəsirətlə  görərək  təəssüf 
hissi ilə bunları yazırdı: 
«Yer üzündə heç bir xalq nə fatehlik şöhrəti, nə 
də  əzəməti  ilə  onlarla  (Azərbaycan  türkləri  –  A.Q.)  yarışa  bilməz.  İra-
nın  həqiqi  hökmdarları  onlardır.  Kirin,  Kiştapsın  taxtında  qürurla 
əyləşənlər də onlardır… Bu fateh xalqın yalnız tarixçiləri çatışmayıb ki, 
şanlı qələbələrinin şöhrətini yazıb ətrafa yaysınlar… Bu cəngavər xalq öz 
məğlubedilməzliyinə o qədər inanıb ki, ötən qələbələrini əbədiləşdirmək 
qayğısına  qalmayıb».
1
  Fateh  babalarımızın  öz  tarixlərinə  biganəliyi  isə 
yüz  illər  sonra,  XIX-XX  əsrlərdə  acı  nəticələrini  verdi.  Tarixi Azərbaycan 
torpaqları parçalandı, kiçildi və bu ərazilərin əcdadlarımıza məxsus olması 
barədə sübutları başqa xalqların mənbələrindən arayıb-axtarmaqdan başqa bir 
çarəmiz qalmadı. Eramızdan əvvəl yaşamış Çin şairi Sıma Syan-Ju haqlı idi: 
«Öz  tarixini  bilməyən  və  bundan  nəticə  çıxarmayan  xalq  əcdadlarının 
çəkdiyi əzabları yenidən yaşamağa məhkumdur»... 
Təhlillər göstərir ki, bəzən əhəmiyyətsiz görünən, orta statistik istehlakçı 
təfəkküründə  sadə «naxış», «bəzək ünsürü» kimi qəbul edilən qədim dam-
ğa  işarələri  milli-mədəni  irsin  təhriflərə,  mənisəmə  səylərinə  ən  dayanıq-
lı olan elementləridir. Məsələn, iddialı tərəflər qədim Azərbaycan xalçasını 
özününküləşdirə,  «milli  mədəniyyətinin  nümunəsi»  kimi  təbliğ  edə  bilər. 
Lakin onların üzərindəki kodlaşdırılmış sakral təsvirləri, güclü etnik «immu-
niteti» ilə seçilən ortaq türk damğa işarələrini mənimsəmək isə mümkünsüz-
dür. Bu işarələr konkret ərazilərdə, məsələn, tarixi Azərbaycan torpaqlarında, 
Türkiyədə, Mərkəzi və Ön Asiyada, Krımda, Şərqi Avropada və s. ilkin tarixi-
etnomədəni mənzərənin bərpasında  unikal vasitə olmaqla yanaşı, türk xalq-
larının protovətəni, miqrasiya prosesləri, dini inancları, mifologiyası, adət və 
1 Ш.Л.Монтескье. “Персидские письма”. Москва, Издательство “ИОЛОС”, 1993.


Damğalar, rəmzlər… mənimsəmələr
- 11 -
ənənələri, hərb sənəti və hərbi-siyasi konfederasiyaları və s. haqqında qərəzsiz 
məlumat mənbəyidir. Məhz bu amillər bizi qədim türk damğaları ilə əlaqəli 
aşağıdakı suallara cavab axtarmağa sövq edir:
•  Əgər  Ön  Asiya,  xüsusilə  tarixi  Azərbaycan  və  Anadolu  ərazilərinə  ilk 
türk köçü həqiqətən də eramızın V əsrinə təsadüf edirsə, burada 2-5 min 
il əvvəllərə aid olunan və dünyada «türk damğaları» kimi tanınan qədim 
işarələrin müəllifləri kimlərdir?
•  Azərbaycan  ərazisindəki  Qobustan,  Gəmiqaya,  Göyçə  qayaüstü 
təsvirlərindəki işarələri, Manna, Midiya, sak-skif, bəzi sarmat, əhəməni və 
sasani rəmzlərini, Orxon-Yenisey əlifbasını əski türk damğa nişanları ilə 
hansı etnomədəni bağlar birləşdirir? Bu sual ətrafında araşdırmalar həqiqi 
türk köçünün «Şərqi Sibirdən Cənub-Qərbə» doğru deyil, məhz Ön Asi-
yadan istiqamətlənməsinə dair qənaətlərin təsdiqinə yardımçı ola bilərmi?
•  Əgər Avrosentrizm nəzəriyyəsi tərəfdarlarının iddia etdikləri kimi, həmin 
damğa işarələri qədim türk xalqlarına deyil, hind-avropalılara (slavyanla-
ra, hindlilərə, germanlara, skandinavlara)
 məxsusdursa, görəsən, nə üçün 
onların semantikası yalnız əski türklərin mifologiyası, yaşam tərzi, spesifik 
hərb sənəti və inancları
 (qam-şaman dini, tanrıçılıq) əsasında dəqiq izahını 
tapır? Digər iddialı xalqlar həmin damğa nişanlarının mənşə və mahiyyətini 
«unutduqları» halda, onların məhz ortaq türk ornamentləri, dövlət simvol-
ları sırasında bu günə kimi qorunub-saxlanılmasının səbəbi nədir?
•  Elmi  ədəbiyyatda  şərti  olaraq  «Qafqaz  Albaniyası»  adlandırılan  Alban 
dövlətinin rəmz və damğa nişanlarının türk mənşəli olması həmin dövrdə 
bu ərazidə hansı etnomədəniyyətin dominant rolunun göstəricisidir? 
•  Xristian dininin bir sıra rəmzlərinin İsa Məsihin mövludundan və xaçın 
kult obyekti kimi qəbul edilməsindən xeyli əvvəl qədim türk inancların-
da ilahi nişanlar, nəsil və tayfaların fərqləndirmə işarələrinin olması hansı 
etnomədəni və siyasi proseslərlə əlaqəlidir? 
Antik və Orta əsr tarixçilərin məlumatına  görə, qədim türk atlı döyüşçüləri 
savaş ərəfəsində bir-birini tanımaları və hərb meydanını Göydən seyr edən 
Tenqri xanın onları düşməndən fərqləndirməsi üçün alınlarına, baş geyimlərinə 
mənsub olduqları nəslin damğalarını və dini rəmzlərin təsvirlərini çəkərdilər. 
Əgər döyüşçünün qisməti şəhidlik olsaydı, onu Tenqri məkanına da həmin 
alın yazısı ilə yola salırdılar. Bəlkə də, bu gün «qəzavü-qədər» anlamını verən 
«alın yazısı» ifadəsinin ilkin semantikası bu ayin ilə əlaqəlidir. 


Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   128




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə