KOMPÜTER QRAFİKASI HAQQINDA ÜMUMİ MƏLUMAT
Yaxın keçmişə qədər təsvirlərin fərdi kompüterlərdə keyfiyyətli təsviri
istifadəçiləri müəyyən problemlər qarşısında qoyurdu. Fərdi kompüterlərin son
illərdə sürətlə inkişaf etməsilə əməli və sərt disk yaddaşının həcminin, həmçinin
sürətinin daha da artması istifadəçilərə yaranmış problemləri həll etməyə geniş
imkanlar verir.
Məlumdur ki, qrafik informasiyadan fərdi kompüterlərdə istifadə edərkən onlar
kompüterin yaddaşında çox yer tuturlar. Digər tərəfdən fərdi kompüterlər ona daxil
olan informasiyanı rəqəm formatında (kodlaşdırılmış formatda) təhlil edirlər.
Rəsmləri kodlaşdırmaq üçün onları çoxlu sayda eyni rəngli (eynicinsli) hissələrə
bölürlər. Təsvirdə istifadə ediləcək bütün rənglər nömrələnir. Nömrələnmiş
rənglərdən istifadə etməklə istənilən surəti yaratmaq olar. Məlum olduğu kimi,
təbiətdə həddindən çox rənglər bizi əhatə edir. Odur ki, oxşar rəngləri eyni
rəqəmlərlə nömrələmək qəbul edilmişdir. Deməli, istifadə olunan rənglərin sayından
asılı olaraq istənilən təsviri kodlaşdırmaq mümkündür. Yəni, rənglər sayı azaldıqca,
az sayda nömrələrdən istifadə ediləcək, nəticədə kodlaşdırma prosesi daha etibarlı
olacaqdır.
Ən sadə halda iki rəngdən: ağ və qara rəngdən və bu rəngləri kodlaşdırmaq
üçün iki rəqəmdən, “
0
” və “
1
”‐dən istifadə edilir. Belə kodlaşdırma fərdi
kompüterlərdə istifadə olunan ikilik say sisteminə xasdır.
Şəklin rəqəmlərin köməyilə kodlaşdırılmasını nümunədə aydınlaşdıraq.
Çəkilmiş kvadratı doqquz bərabər hissəyə bölüb daxilinə “+” rəsmini yerləşdirək
(şəkil 1.) Kodlaşdırmaya uyğun olaraq yaradılmış rəsm aşağıdakı rəqəmlər ardıcıllığı
ilə kodlaşdırılacaqdır: 010 111 010. İkilik say sistemində yazılmış rəqəmlər ardıcıllığı
rəsmin kompüter kodu olacaqdır.
Çəkilmış rəsmdəki xanaların sayını artırsaq (şəkil 2.), rəsmin kompüter kodu
daha da mürəkkəbləşəçək və 0000 1111 0000 0000 1111 0000 və s. rəqəmlər ardıcıllığı
kimi yazılacaqdır. Beləliklə, fərdi kompüter daxil olan kodu təhlil edərək ona uyğun
təsviri bərpa edir. Şəkillərin göstərilən üsulla kodlaşdırılması nəticəsində alınan
təsvir kompüter qrafikasında
RASTR
və ya
BITMAP
təsviri adlandırılır.
0
1
0
1
1
1
0
1
0
Şəkil 1.
Doqqus bərabər hissəyə bölünmüş kvadrat
0 0 0 0
1 1 1 1
0 0 0 0
0 0 0 0
1 1 1 1
0 0 0 0
0 0 0 0
1 1 1 1
0 0 0 0
0 0 0 0
1 1 1 1
0 0 0 0
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
0 0 0 0
1 1 1 1
0 0 0 0
0 0 0 0
1 1 1 1
0 0 0 0
0 0 0 0
1 1 1 1
0 0 0 0
0 0 0 0
1 1 1 1
0 0 0 0
Şəkil 2.
Xanalar sayı artırılmış kvadrat
BITMAP
ingilis sözü olub bitlərin toplusu, çoxlu sayda hissələrə bölünmüş
təsvirin bir hissəsi (xanası) isə piksel (
PiC
ture
El
ement
– rəsm elementi) adlanir.
Bəzən pikseli nöqtə də adlandırırlar.
Qeyd etmək lazımdır ki, ağ və qara rənglə təsvir edilmiş rəsmdəki pikseli bir bit
ilə göstərmək mümkün olduğu halda, çoxrəngli rəsmi belə formada göstərmək
mümkün deyildir. Digər tərəfdən rəngli rəsmlərin rəqəmlər vasitəsilə
kodlaşdırılması ağ və qara rəngdən ibarət olan rəsmin kodlaşdırılması ilə eynidir.
Məlumdur ki, fərdi kompüterin ekranında görünən rəsm minlərlə hissələrə, yəni
minlərlə piksellərə bölünür. Deməli, fərdi kompüterin yaddaşında rəsmin hissələri
bir neçə bit ilə təsvir edilir. Onda rəngli rəsmlərin masaüstündə göstərilməsi çoxlu
sayda piksellərdən (bir neçə on milyona qədər), yəni bitlərdən ibarət olacaqdır. Hər
bir nöqtə çoxlu sayda informasiya təsvir edə bilirsə, deməli bir o qədər sayda da
rənglərin variantı mövcuddur. Variantların sayının çoxalması böyük yaddaş
tutumunu tələb edir. Məsələn, bir nöqtənin yaddaşda 4 bayt yer tutmasıni nəzərə
alsaq, 16 milyondan çox rəngə malik rəsmi təsvir etmək üçün yaddaşda bir cinsli
rəngdən ibarət olan rəsmin yaddaşda tutduğu yerdən otuz dəfə çox yer lazımdır.
Qeyd etdiyimiz kimi, piksel rəsmin ən kiçik hissəsidir. Onun ölçüsünü təyin
etmədən kodlaşdırılmış rəsmi yaratmaq mümkün deyildir.
Kompüter qrafikasında pikselin ölçüsündən yox, əsas iki paramertrindən:
təsvirin ölçüsündən və buraxılma qabiliyyətindən istifadə edirlər. Təsvirin ölçüsü
onun eni və uzunluğu ilə göstərilir. Hər iki parametr müxtəlif uzunluq vahidləri ilə
təzahür edilə bilər (məsələn, metr, santimetr, düym və s.). Kompüter qrafikasında
təsvirin ölçüsünü əsasən piksellərlə verirlər. Təsvirin buraxılma qabiliyyəti isə
müəyyən kəsiyə düşən piksellərin sıxlığı ilə təyin edilir və bir düymdə olan
nöqtələrin sayı ilə verilir. Məsələn, fərdi kompüterin ekranında göstərilən rəsm 72
dpi
‐dirsə (
D
ot
P
er
I
nch
), bu o deməkdir ki, təsvirin eni və uzunluğu düymün
yarısına (təxminən 12 mm‐ə) bərabərdir.
Fərdi kompüterin monitorunda ümumi halda təsvir olunan təsvirin buraxılma
qabiliyyəti 72
dpi
‐dən 120
dpi
‐yə qədər götürülür. Hazır məhsulun çapı zamanı isə
bu parametr 300
dpi
‐yə, yüksək çapda (müasir çap qurğularında) isə daha yüksək
qiymətə – 1440
dpi
‐yə malikdir.