Daryo qisqichbaqasining tashqi
tuzilishi va ko‘payishi
Qisqichbaqasimonlar suvda hayot kechiradi, jabra bilan nafas
oladi. Ular ikki juft mo‘ylovlarining bo‘lishi bilan boshqa bo‘-
g‘imoyoqlilardan farq qiladi. Daryo qisqichbaqasi bu sinfning tiðik
vakili hisoblanadi.
Yashash muhiti. Daryo qisqichbaqasi chuchuk suvli ko‘l, daryo
va soylarda hayot kechiradi. Uning tuzilishi va rangi suv muhitida
yashashga moslashgan. Tanasining ustki tomoni ko‘kimtir-qo‘ng‘ir,
ostki tomoni esa oqish rangda; shuning uchun suv ostidagi qisqichbaqani
payqash qiyin.
Qisqichbaqa kun bo‘yi toshlarning ostida yoki qirg‘oq yaqinida
daraxtlar ildizi ostidagi inlarida bekinib yotadi. Oziq
izlab faqat kechqurunlari chiqadi. Qisqichbaqaning asosiy
ozig‘i suv o‘tlari, kasal hayvonlar (mollyuskalar, hasharotlar
lichinkasi), ularning murdalari hisoblanadi. U oziqning hidini
yaxshi sezadi.
Tashqi tuzilishi. Daryo qisqichbaqasining tanasi qattiq xitin
po‘st bilan qoplangan. Xitin qoplag‘ich uning tanasini tashqi
ta’sirdan himoya qiladi; tana uchun tashqi skelet vazifasini
bajaradi. Unga ichki organlar muskullari va oyoqlar kelib
birikadi.
Qisqichbaqaning tanasi boshko‘krak va qorin bo‘limlaridan iborat
(35-rasm). Boshko‘krak bosh va ko‘kr ak bo‘limlarining harakatsiz
birikishi natijasida hosil bo‘lgan va boshko‘krak qalqoni bilan
qoplangan. Qalqonning oldingi uchi uzun pixni hosil qiladi. Ana
shu pixning ikki yonida, harakatchan poyachalar ustida ko‘zlar joylashgan.
Boshining oldingi tomonida joylashgan bir juftdan uzun va
kalta mo‘ylovlari hid bilish va tuyg‘u organlari hisoblanadi. Og‘iz
teshigini uch juft jag‘lar o‘rab turadi.
Boshko‘krakning keyingi qismida 8 juft o‘simtalar bor. Ulardan
3 jufti jag‘oyoqlar bo‘lib, oziqni ushlab og‘izga surish va
jabralarga suvni haydash vazifasini bajaradi. Qolgan 5 juftidan
birinchi jufti qisqichga aylangan; keyingi to‘rt jufti esa haqiqiy
yurish oyoqlari hisoblanadi. Qisqichlar oziqni tutish uchun xizmat
qiladi.
Qorin bo‘limi yetti bo‘g‘imdan iborat. Har qaysi bo‘g‘imda bir
juftdan qorinoyoqlar bo‘ladi. Ulardan oldingi 5 jufti ikki shoxli
bo‘ladi, oxirgi 2 jufti dum suzgichni hosil qiladi.
Harakatlanishi. Odatda, qisqichbaqa suv tubida ko‘krak bo‘limidagi
to‘rt juft yurish oyoqlari yordamida o‘rmalab yuradi. Lekin
u biror xavf sezib qolsa, dum suzgichlarini qorin tomonga tez-tez
siltab, orqa tomoni bilan suzadi.
62
Nafas olishi. Qisqichbaqa jabralar orqali nafas oladi. Jabralar
ko‘krak bo‘limidagi jag‘oyoqlari va oldingi to‘rt juft yurish oyoqlari
asosida joylashgan. Jag‘oyoqlari harakati tufayli jabralarda suv
almashinib turadi.
Ko‘payishi va rivojlanishi. Qisqichbaqalar ayrim jinsli. Urg‘ochisining
qorin bo‘limi boshko‘kragiga nisbatan kengroq, erkaginiki,
aksincha, torroq bo‘ladi. Urg‘ochisi erta bahorda qo‘ygan tuxumlarini
qorinoyoqlariga yopishtirib olib yuradi. Yoz boshlanishi bilan tuxumlardan
qisqichbaqalar yetishib chiqadi. Ular urg‘ochisining qorinoyoqlariga
yopishib oladi; keyinroq mustaqil hayot kechira boshlaydi.
Qisqichbaqalar hamma bo‘g‘imoyoqlilar singari eski qattiq
po‘stini tashlab, ya’ni tullab o‘sadi. Tullagan qisqichbaqaning eski
qoplag‘ichi ostida yangisi hosil bo‘ladi. U tez o‘sa boshlaydi.
Lekin ohak modda shimilgan qoplag‘ichi asta-sekin qattiqlashib,
o‘sishdan to‘xtaydi va yana tullaydi.
Dostları ilə paylaş: |