Daş yuxular 1 Әkrәm Әylisli Daş yuxular

DAŞ YUXULAR 
24
mәnzil vermişdi. Hәlә 60-cı illәrin sonuydu, onda әmәllicә 
mıxlamışdı, düppәdüz olmuşdu vә  aşa-aşa, kef havasına 
avtobus dayanacağına doğru gedirdi. Zevin küçәsinin 
tinindә camaatın Xozeyin adlandırdığı  hәmәn o şәxsә 
ürcah oldu. Bu o zaman idi ki, Nuvariş Qarabağlı atasıyla 
birgә yaşayırdı, teatrda yenicә epizodik rollara çıxmağa 
başlamışdı. İşә bax, (hәqiqәtәn dә yer üzü möcüzәlәrdәn 
xali deyil) heç demә o vaxtkı Xozeyin Nuvarişin cuppulu 
rolunu görüb, nәinki görüb, hәtta yadında saxlayıb. 
Hәmәn o axsam deyesen Xozeyin dә hardansa yeyib-
içmәkdәn qayıdırmış  vә keyfi yaxşıymış (onun böyründә 
iki qüvvәli adam, cangüdәnlәr varmış). 
- Bu sәnsәn, әә, artist, gәl bura görüm, qardaş, - o 
deyib, - deyәsәn sәn dә babatsan. Harda vurmusan bu 
qәdәr? - o, böyründәki adamlardan birinә yüngülcә göz 
elәyib. Mәn dә vurmuşam, amma görürsәn, ayaq üstә 
dura bilirәm, daha yeddi yana әsmirәm. 
Tәbii, o anda Nuvariş respublikanın birinci şәxsi ilә 
tanış deyildi, әgәr ki, Birinci ona әl uzadıb: - "Gәl tanış 
olaq" demәsәydi, o , heç zaman bilmәyәcәkdi ki, hәmәn o 
kef havalı axşamda Zevin küçәsinin tinindә  tәmasa 
bağladığı şәxs kim imiş. 
- Tanış olaq. - O, adını söylәdi - Sәni isә  mәn 
tanıyıram, artistsәn. Teatrda yaxşı rollar oynayırsan. Hә, 
de görüm hara gedirsәn? 
Nuvariş dili topuq çala-çala güclә deyә bildi: 
- Xı...xı...Xırdalana. Avtobusa minmәyә gedirәm. 
Uzunsifәt adam bir müddәt artisti ayaqdan-başa 
süzdü. 

---

DAŞ YUXULAR 
25
- Yaxşı, di yeri, - o, qorxuya düşmüş adama bir növ 
әmr elәdi: - Gecdir, tәrpәn, bir dә belә nallama. 
 
"Sәn yenә  dә  Xırdalanda yaşayırsan?" - sonralar 
onun Birincinin dilindәn eşitdiyi bu sözlәr qulaqlarında o 
qәdәr diri, o qәdәr canlı sәslәndi ki, indi sanki bu sözlәri 
xәstәxananın dilsiz vә kar divarları da eşitdi. 
- İndi mәn Montin qәsәbәsindә yaşayıram, yerdәn bir 
mәrtәbә  aşağıda – artist köhnә tanışıyla cәsarәtlә 
zarafatlaşdı. 
- Sabahdan şәhәrin mәrkәzindә, yerdәn on mәrtәbә 
yuxarıda yaşayacaqsan - 
Birinci zarafata zarafatla cavab verdi. 
Hәmәn axşam Axundovun "Müsyö Jordan" 
tamaşasının yekununda teatrın bütün yaradıcı kollektivi 
direktor Mopassan Mirәlәmovun kabinetinә  yığılmışdı. 
Nuvariş tamaşada dәrviş  Mәstәli  şah rolunu oynayırdı  vә 
Allahın böyüklüyündәn oyun Birincinin xoşuna gәlmişdi. O, 
dedi "Sәn "Ölülәr"dә  Şeyx  Әhmәdi dә yaxşı oynamısan. 
İki dәfә televizorda baxmışam. Belә rolların sayını çoxalt". 
Ehtimal ki, o gün teatr toplaşıb, Xozeyin әvvәlcәdәn 
bir neçә  işçiyә, o cümlәdәn xoşbәxtlәr sırasında Qreta 
Minasova olmaq şәrti ilә  mәnzil bölmәyә  qәrar verib. 
"Burda bir yaşlı әmәkdaş da olmalıdı Minasova. O, qadın 
yenә çalışırmı teatrda?" - formal olaraq Xozeyin 
direktordan soruşdu.  Әslindә  әla bilir ki, Qreta Minasova 
heç zaman heç yerә getmәyib, elә burada, teatrdadır. 
Nәyә çağırıldığını kәsdirә bilmәyәn, direktorun kabinetinә 
meyit sifәtindә girәn Qreta Sәrkisova oradan 
xoşbәxtcәsinә, sevincdәn göz yaşları axıda-axıda çıxır vә 

---

DAŞ YUXULAR 
26
hey tәkrarlayır "Sağ ol, oğlum, çox sağ ol" o vaxt Qreta 
Sәrkisovanın sifәtini bürüyәn cizgilәr indi dә artistin 
gözünün qәnşәrindәdir. Bәlkә  dә o zaman müşahidә 
elәdiyindәn daha canlı, daha aydın görür o sifәti. 
Vә bir dә Saday Sadıqlının acıqlı üzü gәlir gözünün 
qanbağına, qızarmış gözlәr, kin, qәzәb dolu baxışlar. 
Nәdәnsә elә ilk vaxtlardan Birinci ilә onunku 
alınmadı. Bütün hallarda, Nuvarişin qәnaәtinә görә tәqsiri 
Xozeyindә deyil, Saday Sadıqlının dikbaşlığında, tәrsliyindә 
axtarmaq gәrәkdir. 
"Hamam suyuyla dost tutur. Hәrәyә bir әnam verir, 
başa düşmür ki, insanın varı lәyaqәtdir. Xalqın içini dilәnçi 
qutusuna döndәrib ki, hamı dilini soxsun dinmәz yerinә." 
Saday Sadıqlı bu sayaq ağır ittihamları  hәtta direktorun 
kabinetindә dә dilә gәtirir, çәkinmir heç nәdәn. 
"Bәs sәnin nәyә ehtiyacın var, cәnab Sadıqlı?" O vaxt 
şәxsәn Birinci mәğlub vә inamsız sәslә Sadaya üz tutanda 
o, heç özünü toparlaya bilmirdi, hәtta elә bil sәsi dә bir 
qәdәr titrәyirdi. "Cәnab" kәlmәsindә isә açıq-aşkar 
ironiya, bәlkә  dә lap kin vardı.  Әlbәttә, Saday Sadıqlının 
dünyagörüşü Birinciyә  bәlliydi. "Mәnim heç nәyә 
ehtiyacım yoxdu" - Saday Sadıqlı ucadan vә  tәkәbbürlü 
cavab verdi. Birinci gәlәn dәqiqә hamı ayağa qalxmışdı, o 
isә yerindәn qımıldanmadı heç. Toplantı başa çatanada bir 
kimsәdәn qorxub çәkinmәdәn: "İşi-gücü qurtaranda 
camaatla mәzәlәnmәyә gәlir. Adamın haqqıdı, onnan belә 
dövlәtin mәnzilini elә minnәtlә verir, deyirsәn bәs 
dәdәsinin malını verir." Sәhәri gün teatrda yana-yana 
danışırdılar ki, әgәr Xozeyin tәşrif buyuranda Saday 
Sadıqlı özünü adam balası kimi aparsaydı  şәhәrin elә bir 

---

DAŞ YUXULAR 
27
yerindә mәnzil alardı ki, elә yerdә yaşamaq heç nazirlәrә 
qismәt olmur. 
İndi belә yerdә dil insanın başına bәladır demә, 
görüm necә demirsәn. 
Oturacağın bir qırağında yumurulanıb yumağa dönәn 
Nuvariş Qarabağlını yuxu aparmışdı, bәlkә dә o, hәyatının 
әn dәhşәtli yuxusunu görürdü. 
Bozumtul, qәribә yer görürdü. Sümüklәrini rütubәt 
gәmirirdi. Yer üzündә nә torpaq, nә ağac vardı, heç kim, 
heç nә yox idi, qara qan gölmәçәsindәn savayı heç zad 
görünmürdü yer üzündә. Yumurtadan çıxan, çanağı 
bәrkimәmiş tısbağa balasına bәnzәr Qreta Sәrkisovna elә 
bil suya sarı dartınırdı, әvәzindә qara qan dolu gölmәçәyә 
qәrq olurdu. Onun soyulub cıbrığı  çıxarılmış ölü, eyni 
zamanda, dipdiri bәdәni elә ikrah doğuran vә qorxulu idi 
ki, dünya binnәt olandan hәlә heç bir bәni-adәm gözü 
belә iyrәnc mәxluq görmәmişdi. 
Yuxusundakı bu yer Nuvarişin indi yaşadığı binanın 
asfalt döşәnmiş hәyәti deyildi, bu yer Xırdalandakı hәyәtin 
torpağına oxşayırdı. Vә körpә, qığırdaq çanağı, hәlә 
üstәlik daha bir qat dәrisi soyulan, su yerinә qan 
gölmәçәsinә sarı dartınan Qreta Sәrkisovna sanki ayrı bir 
yerә yox, ölümә sürünürdü. Ölüm isә asanlıqla әlә keçmir, 
sanki kimsә onu oğurlayıb, qәsdәn haradasa gizlәyib. Vә 
ona qovuşmaq mümkün deyil, heç bir vәchlә mümkün 
deyil. Hәrdәn o, qana bulaşmış başını qaldırır, donquldanır 
"Sağ ol, oğlum, çox sağ ol" - deyir vә tәzәdәn dözülmәz 
ağrı  vә  әzabla ölümә doğru sürünür... Birdәn Nuvariş 
anladı ki, Qreta Sәrkinovna ona tәrәf sürünür. Sanki bu 
dünyanın  әn  әbәdi nemәtinә - ölümә qovuşmaq ixtiyarı 

---