Daş yuxular 1 Әkrәm Әylisli Daş yuxular

DAŞ YUXULAR 
32
düzü, o bu dünyanın adamı deyil. Xәyalı buludlardadır. 
Xasiyyәti dә  uşaq kimidir. Uşaq olanda kәnddә kimsә 
onun gözünün qabağında bir tulkünü güllәlәyib, hәlә, 
indiyәcәn o tülkünün halina yanır. Azından otuz dәfә bunu 
danışıb. Gözünün yaşı qurumur. Bax belә adamdır. 
- Deyirsәn, hәm dә yaxşı aktyordu, hә? 
Söhbәt bu yerә çatanda Nuvariş Qarabağlı kükrәyib 
daşdı: 
- Allaha and olsun, doktor, o dahidir! O Abbas Mirzә, 
Ülvi Rәcәb qüdrәtdә  sәnәtkardır. Savadı alim savadıdır. 
Elә bir kitab qalmayıb oxumasın, amma xaraktercә 
düzgünlüyünün quludur, şeytan kimi. Bildiyini dәdәsinә dә 
vermәz. O, hәlә neçә il bundan qabaq Xalq artisti adını 
almalı idi. İndiyәcәn әmәkdar qalıb. 79-cu ildә onu, әlavә 
üç artisti "Xalq"a tәqdim etmişdilәr. Hәmәn әrәfәdә hamı 
ona gözaydınlığı verirdi. Sәhәri gün qazet tәltif olunanların 
adını çap elәdi, o birilәr vardı, bu yox. Sәn demә  hәmin 
axşam gedib kimnәnsә oturub möhkәm vurub, dilinә 
yiyәlik elәmәyib. Guya deyib: mәnә lazım deyil sizin 
Xozeyinin sola-sağa sәpәlәdiyi ad, mәnә adı xalq verib. 
Artist bir xeyli cibini eşәlәdi, sonra nә düşündusә elә 
cibindәcә qutudan bir әdәd siqaret çıxartdı, yalvarişlı 
gözlәrlә Fәrzaniyә baxdı. 
- Üzürlü sayın siz Allah, siqaretdәn ötrü ciyәrim yanır. 
Dolktor stolun siyirmәsindәn balaca şüşә külqabı 
çıxarıb artıstın qarşısında stola qoydu. 
- Ürәyin nә  qәdәr istәyir çәk. Mәn iyirmi yaşımdan 
başlayıb qırx il sәrasәr çәkdim. Beş il olar tәrgitmişәm. - 
O, yenә qrafindәn araq süzdü. - Hә, deyilәn sağlığa içәk 
vә daha bәsdi. Әladı, tәmiz şeydi, heç vaxt ziyan elәmir. 

---

DAŞ YUXULAR 
33
Bir qazaxlı tanışım var. Adı da qәribәdir, Avtandil. Maşını 
nә  tәhәr aşırmışdısa, bütün qabırğaları  әzilmişdi. Onu 
kefin istәyәn tәmir elәdim, kapitalnı. Odu-budu nә zaman 
gәlir, iki letir gәtirir. - Doktor pәncәrәni açdı, stәkanı 
qaldıdı  vә zoğal arağını bir dәfәyә hortuldatdı. - Demәli 
deyirsәn hakimiyyәt paylayan mükafat mәnә lazım deyil, 
söylәyir. Görәsәn gecә vaxtı Xozeyinә kim danos verib? 
- Hә, aydın görünür ki, onu satıblar, doktor. Üç 
nәfәrin arasından mәhz onun adının pozulmasının ayrı nә 
sәbәbi ola bilәr? - Artist siqareti yariya qәdәr çәkib, 
külqabında söndürdü. - Nәdәnsә Sovet hökumәti onu lap 
evvәldәn qaralamışdı. İnanın, dözә bilmirdi. Deyәsәn 68-ci 
ildә olub, teatrın bir tamaşasını dövlәt mükafatına 
veriblәr, beş namizәd aldı, Saday Sadıqlı yenә dә qıraqda 
qaldı. Özü dә baş rolu bu bәdbәxt oynayırdı. O zaman da 
dilinin bәlasına düşmüşdü. Mәrkәzi Komitәnin üzvlәrindәn 
birinә söylәmişdi ki, cibinizdәki partbilet deyil, pistoletdi, 
siz tapançanızla xalqı qorxuda saxlayırsız ki, özünüz 
qorxusuz vә tәhlükәsiz yaşayasınız! 
Nuvariş  hәlә ona mәxsus olan üçüncü qәdәhi ( 
armudu stәkanı) boşaltmamışdı, amma bununla belә elә 
yüngül, elә xoşbәxt idi, istәyirdi qol açıb oynasın. Bir 
tәrәfdәn içdiyi araq öz işini görürdü, o biri tәrәfdәn dә 
belә bir böyük cәrrahla, Fәrzani ilә üzbәsurat oturub, 
söhbәt elәyirdi. Gün әrzindә onu dara çәkәn  әzablar, bir 
az әvvәl gördüyü dәhşәtli yuxu da yaddan çıxmışdı. Hәtta 
o it oğlu  Şahqacar  Әrmağanovdan da bayaqkı  qәdәr 
qorxusu yoxdu. Doktor Fәrzani artist qonağının halının 
düzәlmәsindәn, özünә gәlib gümrahlaşmasından razı idi. 
- Hә di iç - doktor dostyana әmr elәdi. 

---

DAŞ YUXULAR 
34
- Demәli partbilet - pistolet. Yaxşı deyib, sәrrast 
deyib.  Әgәr birini qorxutmaq istәmirsә partbilet 
qardaşımızın nәyinә gәrәkdir? 
Nuvariş arağı içdi vә bu dәfә  qәrara gәldi ki, arağın 
üstündәn şor-lavaş yesin. 
- Hә, pistolet, doktor. O, bәzәn elә  hәrәkәt elәyir 
desәm inanmazsınız. Bir dәfә sünnәt toyuna çağırıblar, 
Nardarana, sirf tәsadüfәn salamat buraxıblar onu. Axı 
sünnәt mәclisinin qaydası var, әgәr sәnә söz veriblәrsә 
durub danışmalısan. O mәclislәrin mәxsusi söhbәtlәri olur. 
Lazımdır ki, sünnәtin nә  qәdәr savab iş olduğundan, 
gigena vә sağlamlıq mәsәlәsindә  әvәzsiz rolundan, 
müqәddәs imamlarımızdan, Peyğәnәrin hәdislәrindәn 
söhbәt açasan. Axı sünnәt bütün müsәlmanlar üçün 
müqәddәs vacibatdır, dahiyanә müdriklikdir. Mәclisin 
qaynayan vaxtı, necә bir hörmәtli qonaq qismindә sözü 
verirlәr Saday Sadıqlıya. Bu da başlayır sünnәti  әlә 
salmağa. Sonra tamam sarsaqlayır, bu dәfә  dә 
әstafurullah, Peyğәnbәrә sataşır. Nә  tәhәr olur, deyir, 
Peyğәnbәr Allahdan ağıllıdır?  Әvvәlәn insanı Allah öz 
mübarәk әli ilә yaradıb, o biri yandan mәgәr Allah kordur, 
insanın bәdәnindә  nәyinsә artıq olduğunu görmәyә? 
Burdan belә  nәticә hasil olur ki, Allah nә yaradıbsa düz 
yaradıb. Heç ola bilmәz ki, o haqlı olaraq, üzü, gözü, 
qulağı düppәdüz yerinә qoya, durub sarsaq bir әzanı 
yaradanda mәktәbli uşaq kimi sәhv buraxa. Bizim 
peyğәnbәrә kim ixtiyar verib ki, Allah görәn işin qüsurunu 
aradan qaldırsın. 
Axı Nardaranlılar ömür-billah belә  şey görmәyiblәr. 
Burda elә bir mәrәkә qopur ki, sünnәt-münnәt yaddan 

---

DAŞ YUXULAR 
35
çıxır. Ara qarışıb, mәzhәb itir. Kәnd ağsaqqalları Sadayın 
sifәtinә o nalayiq söz qalmır, demәsinlәr. Hәttda adәtә 
görә  mәclisdә  iştirak hüququ olmayan arvadlar elә 
hasardanca qışqırıb "Allah cәzanı versin" - deyirlәr. 
Elә ki sünnәt bitir Nardaran cavanları bunu tinә çәkib 
o ki var әzişdirirlәr. Bәdbәxti elә hala salırlar ki, üç ay 
sәhnәyә  çıxa bilmir. Deyilәnә görә  hәtta bütün Qafqaz 
müsәlmanlarının  Şeyxi Allah Şükür Paşazadә  şәxsәn 
xәstәxanaya, onun yanına tәşrif buyurur ki, Saday 
camaatın qabağına çıxıb cәmi nardaranlılardan üzr istәsin. 
Çünki tәhqir olunan nardaranlılar onu bir anın içindә o 
dünyalıq edәrlәr. 
Artist bu ağlamalı-gülmәli  әhvalatı tam bir coşğuyla, 
hәm dә bir az bәzәyib danışdı  vә birdәn susub hәkimә 
göz qoydu, gördü ki, onun sifәti tamam dәyişib, qorxdu, 
işlәri korlamayıb görәsәn? Artistә elә gәldi ki, danışdıqları 
doktorun kefinә soğan doğrayıb. Ona görә  dә, 
tәlәsmәdәn, ehtiyatla әlavә etdi: - Nә bilim, bәlkә 
bunların hamısı boşboğazların çәnә söhbәtidir. Bәlkә 
mәndәn dә betәr axmağın zarafatıdır vә o susdu, bәrk 
dilxor oldu, görünür Sadayın dindar nardaranlılarla ölüm 
tәhlükәli zarafatı insanların inamını  tәhqir demәkdir, elә 
doktor Fәrzaninin dә. Amma Fәrid Fәrzani qatı müsәlman 
deyildi. Oruc tutmurdu, namaz qılmırdı. Moskvada yaşasa 
da çalışırdı ki, imkan daxilindә öz dininin vә Peyğәnbәrinin 
qoyduğu qaydaları gözlәsin.  Әsilindә  Fәrid Fәrzaninin 
Moskvadan, Bakıya qәfil dönmәsinin  әsas sәbәblәrindәn 
biri dә dininә olan inamı az vә ya çox dәrәcәdә qoruyub 
saxlamaqla bağlıdır.  Әgәr cәmi-cümlәtani üç il әvvәl 
Moskvada indi huşsuz halda palatda yatan hansısa bir 

---