10
7. Sharq mamlakatlari o`zining huquq tizimi bo`yicha ham antik dunyo mamlakatlaridan farq qilgan. Avvalo
shuni aytish kerakki, Sharq mamlakatlari huquqi insoniyat tarixidagi dastlabki huquq tizimlaridandir.
Shu bois unda
ibtidoiy jamoa tuzumining ko`pgina qoldiqlari va sarqitlari ancha vaqtgacha chuqur saqlanib qolgan. Unda hali qasos
olish odatining izlari saqlangan, jazo tizimida jamoaviy javobgarlik, ya’ni bir kishining jinoyati uchun oila a’zolarining,
urug`doshlarning javobgarligi, jazo tayinlashda talioniya, ya’ni "ko`zga-ko`z, tishga-tish" tamoyili,
sud yuritish
ishlarida ordaliya - sinab ko`rish mavjud bo`lgan. Bundan tashqari, qadimgi Sharq qonunlarida huquq ma’lum
tarmoqlar bo`yicha bo`linib ishlanmagan. Unda moddiy va protsessual me’yorlar qo`shilib ketgan. Antik davlatlarda esa
buning aksini ko`rish mumkin. Ayniqsa, tovar-pul munosabatlari ancha rivojlangan sharoitda tashkil topgan Rim
quldorlik davlatida fuqarolik, nikoh-oila hamda jinoyat huquqlari mukammal ishlab chiqildiki, Rim huquqi Rim
davlatidan keyin
ham uzoq yashab, boshqa ko`p davlatlar huquqiga juda katta ta’sir ko`rsatdi.
Qadimgi Sharq davlati va huquqi tarixini alohida mamlakatlar bo`yicha o`rganish umumiy taraqqiyot yo`lini
ham, mahalliy ayirmalarni ham aniqlashga yordam beradi; bu ayirmalar o`zining xilma-xilligiga qaramay, tarixiy
jarayon qonuniyatini o`zgartirmaydi. Asosiy e’tibor yirik daryolar vodiylarida vujudga kelgan, Sharq uchun tipik
bo`lgan davlatlar - Misr, Ikki daryo oralig`i, Hindiston va Xitoyga qaratiladi.
Davlat va huquqqa
oid voqealar va hodisalar, garchi, afsuski, hamma vaqt xronologik aniqlik bilan ko`rsatish
mumkin bo`lavermasa ham, imkon boricha izchil tartibda bayon etiladi.
11
QADIMGI MISR DAVLATI VA HUQUQI
REJA:
1.Qadimgi Misrda davlatning tashkil topishi va davrlarga bo`linishi
2. Ilk podsholik (miloddan avvalgi 3100-2800 yillar)
3. Qadimgi podsholik (miloddan avvalgi 2800-2250 yillar
4. O`rta podsholik (miloddan avvalgi 2250-1750 yillar)
5. Yangi podsholik (miloddan avvalgi 1584-1071 yillar)
6. So`nggi podsholik (miloddan avvalgi XI-VI asrlar)
7. Qadimgi Misr huquqining asosiy belgilari
Tavsiya etiladigan adabiyotlar.
1. Karimov. I.A Tarixiy xotirasiz kelajak yo`q. T., "Sharq" NMK, 1998.
2. П.Н.Гaлaнзa. История государство и право зарубежных стран. M.1998.
3. Z.Muqimov.Chet mamlakatlar davlati va huquqi tarihi. Samarqand.1992.
4. K.Н.Батыр и E.В.Поликарпова. Всеобщая хрестоматия истории государство и право. M. 1996.
5. Черниловский З.M. Всеобщая история государство и право . M.1996.
6. O.A.Жидкова. Н.A.Карашениникова. История государство и право зарубежных стран. Нoрмa.M.2004. 1-
частъ.
7. O.A.Жидкова. Н.A.Карашениникова. История государство и право зарубежных стран. Нoрмa.M.2004. 2-
частъ.
8. H.Muhamedov Horijiy mamlakatlar davlat va huquqi tarihi.T., Adolat.1999.1- qism
9, H.Muhamedov Horijiy mamlakatlar davlat va huquqi tarihi.T.,TDYuI..2005.1- qism
1. Qadimgi Misrda davlatning tashkil topishi
va davrlarga bo`linishi
Dunyoda birinchi sinfiy jamiyat va davlat Misrda tashkil topgan. Misr davlati Afrikaning shimoli-sharqida vujudga
kelgan. Nil daryosining boshidagi sharsharalardan to O`rta dengizgacha bo`lgan vodiy bu davlatning asosiy qismini
tashkil qilib, sharq tomondagi (Nil daryosi bilan Qizil dengiz o`rtasidagi) Arab qirlari va g`arb tomondagi Liviya yassi
tog`liklarining bir qismi ham shu davlat tarkibiga kirgan. Misrliklar o`zlarining mamlakatini "Qora tuproq"
1
deb
ataganlar, bu bilan ular "Qizil tuproq", ya’ni cho`lga nisbatan unumdor yer ekanligini uqtirganlar.
Keyinroq Yevropa muzliklari erib bo`lgandan keyin (bundan taxminan 12-15 ming yil ilgari)
Shimoliy
Afrikaning iqlimi o`zgara boshlagan, avvalgi maysazorlar cho`lga aylana boshlagan. Natijada faqat ovchilik bilan
tirikchilik o`tkazish ibtidoiy odamlarga kamlik qilib qolgan. Ular tepaliklardan Nil vodiysiga tushib, kichikroq
hududlarga joylashib, o`zlashtiruvchi xo`jalikdan ishlab chiqaruvchi xo`jalikka (dehqonchilik va chorvachilikka) o`ta
boshlaganlar.
Qadimgi misrliklar bir tilda (turlicha shevada bo`lsada) gapiradigan samit-hamit
guruhiga mansub yagona xalq
bo`lgan. Misrliklarga begona xalqlar ham kelib qo`shilgan. Janubdan kushitlar yoki nubiylar (greklar bularni efioplar
deb atagan, lekin bu hozirgi Efiopiya aholisi emas) kelib joylashgan. Misrda Markaziy afrikalik pakana (karlik)
qabilalarning vakillarini ham onda-sonda uchratish mumkin. g`arbdan Misrga liviyaliklar (samit-hamit guruhiga
mansub barbarlar pushtining vakillari) kelib joylashgan. Shimoli-Sharq tomondan Nil vodiysiga bir necha marta Osiyo
xalqlari ham (asosan samitlar) bostirib kirgan.
Ammo ko`chib kelgan bu xalqlar tub aholi misrliklar bilan juda tez aralashib ketgan, ularning tilini, urf-
odatlarini qabul qilgan.
Misrliklar botqoq Nil vodiysini yangi tosh (neolit)
davridan boshlab, asosan miloddan avvalgi V ming yillikda
o`zlashtirganlar va mis-tosh (eneolit) davrida miloddan avvalgi IV ming yillikda ham o`zlashtirish davom etgan.
Miloddan avvalgi IV ming yillikning oxirlariga kelib ovchilik ikkinchi o`ringa o`tgan, bora-bora xo`jalik faoliyati shakli
bo`lmay qolgan, asosan ko`ngil ochadigan ermak bo`lib qolgan.
Dastlab Misrda bir necha davlatchalar tashkil topgan. Misrliklar bu davlatchalarni
"sepat", yunonlar esa
"nom" deb ataganlar. Nomlar qishloq jamoalarining ibodatxonalar atrofida sug`orish ishlarini birgalikda yuritish uchun
birlashishi natijasida vujudga kelgan. Har bir nomning o`z hokimi bo`lib, u yunon tilida
"nomarx" deyilgan.
Ma’lumotlarga
qaraganda, miloddan avvalgi IV ming yillik boshlarida Misrda 42 ta davlatcha bo`lgan. Har bir nomning
nomarxi dehqonchilik, chorvachilik, ayniqsa sug`orish ishlarini, shuningdek, harbiy va diniy ishlarni boshqargan.
Shunday qilib, qadimgi Misrda ilk davlat Nil daryosini jilovlash va yangi yerlarni o`zlashtirish, kanal va
suv inshootlarini qurishni boshqarish, dehqonchilik va chorvachilik ishini yo`lga qo`yish, urug` va qabilalararo
ishlarni tartibga solish, jamoani, mamlakatni qo`shni qabilalar hujumidan himoya qilish zaruriyati natijasida
asta-sekinlik bilan vujudga kelgan.
Dastlab ikkita ulkan davlat: janubda Yuqori Misr, shimolda Quyi Misr tashkil topgan. Ularning har birida o`z
podshosi bo`lgan. Yuqori Misr podshosi Menes (Mina) miloddan avvalgi taxminan 3000-yilda Quyi Misrni o`ziga
1
Ba'zan "Har ikki tuproq" yoki "Jonajon tuproq" deb ataganlar.