Davlat va fuqarolik jamiyati institutlari. Reja



Yüklə 127,75 Kb.
səhifə2/4
tarix20.02.2018
ölçüsü127,75 Kb.
#27263
1   2   3   4

Oliy hokimiyatdan farqli o‘larok devon saylovlar va o‘zgarishlar natijalariga bog‘liq emas. Amaldorlar o‘z ishlarini hukumat inqirozlari, parlament tarqatib yuborilishi, muddatidan avvalgi saylov b.h. holatlarda ham davom ettiraveradi. Byurokratiya bilan bog‘liq, njobiy tomonlar (samaradorlik, professionalizm, intizom, tezkorlik) va salbiy tomonlar (davlat ma’muriy apparatining doimo o‘sishga intilishi (Pareto qoidasiga ko‘ra, 20% hodimlar 80% foydali ishni bajaradi); amalda qarorlar ishlab chiqish vakolatiga ega noiblar emas, ularning yordamchilari qo‘liga o‘tib ketgani; uyushgan qatlam sifatida byurokratiya davlat qarorlari 6ajarilishiga halaqit bera olishi, ularni buzib talqin eta olishi, o‘z manfaatiga moslashtira ola bilishi) ma’lum va turli davlatlar faoliyatida ular doimo hicobga olib kelinadi.

Millatlar va ularning nomidan chiquvchi millatchi yetakchilar davlat singari Davlat —sivilizatsiya tengdoshi. Uning rivojlanishi jamiyat rivojlanishi bilan barobar kechgan. Hozirgi kunda biz an’anaviy, (tabaqaviy, partikulyar), konstitutsiyaviy, huquqiy, byurokratik, korporativ, milliy kabi davlat shakllarini ajratamiz. Mavzu doirasida tabaqaviy, byurokratik davlatlar haqida qisman ma’lumotlar berildi. Hozir diqqatni konstitutsiyaviy — huquqiy davlat tushunchasiga qaratmoqchimiz. Fransuz politologi Janlui Shabo o‘zining "Siyosatga kirish" (1991) ya darsligida Konstitutsiyaning amaliy va rasmiy ta’riflarini keltiradi. Unga ko‘ra, amalda Konstitutsiya "siyosiy hokimiyat amalga oshirilishi va topshirilishini belgilovchi me’yorlar birligi". Demak, konstitutsiyada hokimiyatga kirish va uni amalga oshirish usullari sanab berilishi kerak, xolos. Rasmiy ta’rifga ko‘ra konstitutsiya — qonunchilik holatlari birligi bo‘lib, ularni qabul qilish tadbirlari ularni oddiy qonunlardan ustun qo‘yadi. Bu ta’rifda konstitutsiyaga o‘zgartirishlar kiritish yoki uni qayta qabul qilish shartlarining murakkabligiga va odatdagi qonunlar albatta Konstitutsiyaga mos kelishi kerakligiga diqqat qaratilyapti. Konstitutsiyalar oddiy yoki fakti huquqiy davlatdir. Huquqiy davlatda barcha huquqiy hujjatlar asosiy qonun Konstitutsiyaga muvofiq kelishi nazarda tutiladi."huquqiy davlat" atamasini nemis huquqshunosi Robert fon Mol (1799 — 1875) kiritgan. Huquqiy davlat formulasi Konstitutsion tarzda birinchi bor GFRning 1949 yil Konstitutsiyasida bayon etilgan. Hozirgi vaqtda uni ideal, shior, konstitutsion tamoyil sifatida qarash ma’qul, deb hisoblanadi. Negaki bu tamoyilga yaqin kelgan, shuningdek, uni endigina kiritgan davlatlar mavjud, ammo uni to‘liq amalga oshirgan davlatlar yo‘q.

XX asrning ikkinchi yarmida ijtimoiy davlat g‘oyasi keng tarqaldi. Ijtimoiy davlat-fuqarolari uchun munosib turmush sharoitini yaratuvchi davlat hokimiyati shakli.

Ijtimoiy davlat fuqarolarining barchasini qo‘llab- quvvatlaydi, jamiyatda totuvlikni ta’minlaydi. Uning vazifasi kam ta’minlangan, qariya, nogiron, ishsizlar to‘g‘risida gamho‘rlikdangina iborat emas, balki barcha fuqarolarning erkin va farovon turmushlarini ta’minlashdir. Ijtimoiy davlat g‘oyasi Ikkinchi jahon urushidan so‘ng amaliyotga tadbiq etila boshlandi. Ijtimoiy davlat konstitutsion tamoyil sifatida 1947 yil Yaponiya Konstitutsiyasining 25 — moddasida va yana Germaniyaning 1949 yil Konstitutsiyasi 20 — moddasida bayon etildi. Keyingi yillarda bu tamoyil Italiya, Fransiya, Shvetsiya, Portugaliya, Ispaniya Konstitutsiyalarida aks etdi.

Tarix tajribasi shuni ko‘rsatib turibdiki, hokimiyat ham, huquq ham qonunlar jamiyat tomonidan e’tirof etilmasa, qabul qilinmasa, ularning bajarilishini kafolatlamaydi. Fuqarolar yetarli darajada yuqori madaniy, iqtisodiy va ma’rifiy rivojlanish darajasida fuqarolik jamiyatiga uyushadilar va jamiyat hamda davlatning qonunlarga amal qilishini ta’minlay oladilar, jamiyat va davlat tomonidan adolatsizlik va huquqbuzarliklarning oldini ola biladilar. Shunday qilib, huquqiy davlatning birinchi va asosiy sharti fuqarolik jamiyatining mavjudligidir. Haqiqiy huquqiy munosabatlarni suvereniteti va unga umumiy itoat bilan birga huquqning demokratik xalqchil mazmuni ham ajratib turadi. Jamiyatda odamlar mulk egasi bo‘lganliklari uchun uni ko‘paytirish va himoya qilishga o‘zlarini mas’ul, deb biladilar. Bu masuliyat hayot, turmush darajasini belgilovchi barcha narsani, jumladan, siyosiy huquq va kafolatlarni ham o‘z ichiga oladi. Davlat bu vaziyatda umumiy xavfsizlik va barqarorlik uchun javobgar bo‘lib qoladi.

Fuqarolik jamiyati odamlar o‘rtasida mavjud iqtisodiy, madaniy, huquqiy, siyosiy nodavlat munosabatlari tizimi, ko‘ngilli nodavlat tashkilotlari birligidir. Bu ommaviy xarakatlar, partiyalar, manfaat guruhlari, sohasi. Fuqarolik jamiyati davlat hokimiyatining o‘z—o‘zini boshqarish organlariga bir qism vakolatlarini olib berish orqali uni cheklaydi. Fuqarolik jamiyati tarkibiga nodavlat ijtimoiy iqtisodiy munosabatlar va institutlar (mulk, mehnat, tadbirkorlik); davlatdan mustaqil ishlab, chiqaruvchilar va tadbirkorlar (xususiy firmalar), xususiy mulkdorlar; ijtimoiy tashkilotlar va uyushmalar; siyosiy partiyalar va xarakatlar; tarbiya va nodavlat ta’limi sohasi; ommaviy axborot vositalarining nodavlat tizimi oila; din kiradi.

Fuqarolik jamiyati demokratiya qaror topishining sharti. U demokratik jamiyatlarda tugal yaxlit tizim holida to‘laqonli faoliyat ko‘rsatadi. Boshqa turdagi jamiyatlarda (avtoritarizm) uning elementlari mavjud bo‘lishi va u davlat hokimiyatiga ta’sir ko‘rsata olishi mumkin.

Davlatning tarixiy shakllaridan yana biri — milliy davlatdir. XXR, Yaponiya, Albaniya, Germaniya, Fransiya, Portutaliya, Gretsiya, Shvetsiya — milliy davlatlardir, chunki ularda etnos va demos (aholi) deyarli mos tushadi.

Zamonaviy davlatlar shakllana boshlagan davr XV acp bilan belgilanadi. Ma’lumotlarga ko‘ra, Yevropa xaritasida 1500 yilda mavjud bo‘lgan bir necha yuz siyosiy ittifoqlar soni shu jarayon tufayli 1900 yilga keli6 25 taga qisqargan. Zamonaviy davlatlarning tashkil topishi urug‘ qabila, qon-qarindoshlik munosabatlarining o‘rnini xududiy birlashuv tamoyili olganda boshlangan. Millatlarning shakllanishi bilan davlat ko‘rilishida bu masala tobora jiddiy tus olyapti. Hozirgi davlatlarning aksariyati ko‘p millatli. Bir qiyosga ko‘ra, zamonaviy millatlarning yer yuzida joylashishi shaxmat taxtasidagi kataklar sifatida emas, tugun holida bo‘yalgan va keyin yoyib yuborilgan mato tarzida idrok etilishi haqiqatga to‘g‘ri. Bunday vaziyatda millat va davlat munosabatlari masalasi eng nozik, eng og‘ir masalaga aylanishi shubhasiz.

Shu o‘rinda "millat" va "davlat” tushunchalari o‘rtasidagi farqlarni aniqlab olsak.

Millat, davlatdan farqlicha, ma’muriyatga ega emas. Milliy manfaatlarni ifodalovchi shaxslar, xarakatlar, tashkilotlar mavjud, ammo ular davlat ma’muriyatidan o‘zgacha maqomga egalar, Millatga tegishlilikni 6yelgilovchi aniq qoidalar, shuningdek, millatni tashkil qiluvchi odamlardan bajarishni talab qilish mumkin bo‘lgan huquq va burchlar mavjud emas.

soliqlar yigish, qonuniy tarzda kuch ishlatish kabi vositalarga ega emaslar. Faqat davlatgina millat (yoki millatlar) rivoji uchun zarur bo‘lgan barcha omillarni yaratib berishi mumkin.

Shunday qilib, millat davlat ega bo‘lgan har qanday tashkiliy xususiyatlardan mahrum: unga mustaqillik xos emas, uning amaldorlari, nizomi, qonunlari yo‘q. Millat faqat uni tashkil etuvchi odamlarning ruhiy birdamligi singari ichki birdamlikka asoslanishi mumkin.

Shu bilan birga millatning — "davlatga uyushgan" sifatida ta’riflanishi millat bilan davlat o‘rtasidagi uzviy aloqadorlikni aks ettiradi.

Millatning rivojlanishi mustaqillik, milliy davlatchilik masalalarini ko‘ndalang qilib qo‘yadi. Shu o‘rinda milliy davlatchilik tushunchasiga yaqinlashdik. Milliy davlatda yetakchi millat manfaatlariga urg‘u beriladi, uning tili — davlat tili, deb e’lon qilinadi, ramzlari, madaniyati davlat miqyosida amal qiladi.

Mutaxassislarning fikriga ko‘ra, ko‘p millatli davlatlarda davlat barcha fuqarolar huquqlarining tengligi va shaxsiy huquqlarning kafolatlanishini ta’minlashi kerak. Bundan tashqari, davlat turli millat jamoalariga tegishli institutlarni (milliy markaz, omaviy axborot vositalari, maktablarning shu millat tilida faoliyat ko‘rsatishi) ruxsat etishi, ularga moliyaviy yordam ko‘rsatishi lozim v.x. Shunda milliy davlat qurilishi jarayoni demokratlashuv jarayonlari 6ilan ziddiyatga kirishmay, uyg‘un borishi mumkin.

Uchinchi savol. Demokratik siyosiy tizimlarining alohida xususiyati – ularda xalqning siyosiy jarayonlarda ishtiroki mexanizmlari faol qo‘llanishidir. Xalq saylovlarida ovoz berish referendumlarda o‘z idorasini bayon etish bilan birga, kundalik hayotda o‘z manfaatlarini, talablarini, takliflarini hokimiyatga yetkazish, ularni xal qilish, hokimiyatni nazorat eti sh kabi vazifalarni amalga oshirish, ya’ni tom ma’noda siyosat subyekti tarzida faoliyat ko‘rsatish imkoniga ega bo‘ladi. Demokratik jamiyatda siyosiy partiyalar bilan bir qatorda turli xil jamoat birlashmalari va ijtimoiy — siyosiy harakatlar faoliyat ko‘rsatadi.

Jamoat, 6irlashmalarini bir o‘rinda manfaat guruhlari, boshqa bir o‘rinda bosim guruhlari, deb nomlash qabul qilingan. Xush, manfaat guruhlari, deganda nimani tushunamiz?

Manfaat guruhlari — siyosat subyektlarining o‘ziga xos turidir. Ular rasmiy hokimiyat tashkilotlaridan farq qiladi, ammo ushbu tuzilmalar ichida ham vujudga kelishi mumkin. Ayni vaqtda, ular partiyalar bilan ham bir narsa emas (ular siyosiy hokimiyatni egallashga intilmaydilar).

G‘arb demokratik konsepsiyalarida "manfaat"ni birinchi bor shaxs bilan emas, guruh bilan bog‘lagan siyosatshunoslar Jeyms Medison, Artur F.Bentli, Devid Trumenlardir. 1908 yilda nashr etilgan "Boshqaruv jarayoni" asarida A.F.Bentli XIX asr oxiri XX asr boshi ingliz faylasuflarining "guruh — jamiyatning asosiy birligi" haqidagi g‘oyalarini rivojlantirib, jamiyatni turli xil manfaat guruhlari majmuasi tarzida o‘rganishni taklif etdi. Unga ko‘ra siyosiy tahlil obyektini — siyosiy maqsadlarga erishish uchun ixtiyoriy ravishda guruhlarga 6irlashgan odamlar faoliyati tashkil etishi kerak. Shu tariqa siyosatga "guruh" tushunchasi konseptual tarzda kirib keldi, ya’ni guruh, deganda jamiyatdagi mavxum jismoniy shaxslar birligi emas, manfaat va maqsadlar birligi bilan ajralib turuvchi fuqarolar ittifoqi nazarda tutila boshlandi.

Fuqarolar va ijtimoiy tabqalarning turli — tuman manfaatlarini ifoda etish va bu hakda hokimiyat tuzilmalarini xabardor qilish, jamiyat siyosiy tizimida manfaatli guruhlar siyosiy partiyalarning ijtimoiy rollari o‘xshashligidan dalolat beradi.

Biroq, bu umumiylik, o‘xshashlik ular o‘rtasidagi muxim farklarni inkor etmaydi, balki thozo etadi.

Manfaatlar guruhlari maqsadi, vazifalariga ko‘ra siyosiy partiyalardan farq qiladi. Bu farklar quyidagilardan iborat:

Birinchidan, siyosiy partiyalar jamiyat manfaatlarini himoya qilishning eng muhim vositasi — hokimiyatni egallash va uni gulda ushlab turish deb hisoblaydilar. Manfaatli guruhlap esa o‘z oldiga bunday maqsadni qo‘ymaydilar. Ular o‘z a’zolarining manfaatlarini hokimiyat tuzilmalariga ta’sir ko‘rsatishi bilan himoya qiladilar.

Ikkinchidan, siyosiy partiyalar odatda o‘zining ijtimoiy bazasini kengaytirishga intiladilar va o‘z saflarida manfaatlari turli — tuman bo‘lgan kishilarni 6irlashtiradi. Maxsus manfaatli guruhlar esa o‘z a’zolarining xususiy (o‘ziga xos) manfaatlarini himoya qilish uchun uyushadi.

Uchinchidan, siyosiy partiyalar hokimiyatni egallash uchun saylov kompaniyalarini tayyorlaydilar va o‘tkazadilar. Manfaatli guruhlar esa bunday ish usulidan foydalanmaydilar. Ular hokimiyat organlarini shakllantirishda qarashlari o‘zlariga ma’qul bo‘lgan siyosiy partiyalarni qo‘llab — quvvatlash bilan ishtirok etadilar.

Manfaatli guruhlar siyosiy jarayonning subyektlari sifatida muayyan funksiyalarni bajaradi:

• Ijtimoiy manfaatlarni ifoda etish. Manfaatli guruhlar fuqarolar, aholining turli tabaqalari va qatlamlarining xususiy manfaatlarini yuzaga chiqarish, asoslab berish va shakllantirishni ta’minlaydilar.

• Ijtimoiy manfaatlarga vakil bo‘lish. Manfaatli guruhlar o‘ziga a’zo bo‘lgan fuqarolar, ijtimoiy tabaqalarning manfaatlarini ifoda etish, aniq talablarni shakllantirish bilan cheklanib qolmaydilar. Ular bu talablarning amalda ro‘yobga chiqishlarini ta’min etadilar. Manfaatli guruhlar fuqarolar, aholining turli tabaqalari bilan davlat organlari o‘rtasida vositachilik rolini bajaradilar.

• Siyosiy qarorlar qabul qiladigan organlarni ogoh qilish. Manfaatli guruhlar hokimiyat tuzilmalarini fuqarolar, ijtimoiy tabaqalarning haqiqiy axvolidan, ularning muammolaridan doimo xabardor qilib turadilar.

Bu esa hokimiyat tuzilmalari faoliyatining samaradorligini oshirishga imkon berishi shubhasizdir.

Shunday qilib, manfaatli guruhlar-kishilarning xususiy manfaatlarini ifoda etadigan va ularni davlat va boshqa siyosiy institutlar bilan bo‘ladigan munosabatlarida himoya qiladigan ko‘ngilli birlashmalardir.

Manfaat guruhlarining turlari

Manfaatli guruhlarning tabiatini chuqurroq va kengroq tutnunish — ularning xilma — xil turlarini, shakllarini ko‘rib chiqishni talab etadi. Busiz manfaatli guruhlarni to‘la tasavvur etish qiyin. Manfaatli guruhlar ham xuddi siyosiy partiyalar kabi turli mezonlarga ko‘ra qator

turlarga bo‘linadilar. Ular avvalo kelib chiqishining xarakteri va uyushkoklik darajasiga ko‘ra anomik va muassasaviy guruhlarga bo‘linadilar.

Anomik guruhlarning xususiyati shuki, ular stixiyali tarzda paydo bo‘ladi va yemiriladi. Ular uzoq yashamaydilar, tashkiliy jihatdan tarqoq va davlat organlari bilan muntazam aloqada bo‘lmaydilar. Anomik guruhlarga stixiyali paydo bo‘ladigan mitinglar, namoyishlar, boshqa norozilik aksiyalari ishtirokchilarining guruhlari misol bo‘la oladi. Ko‘pincha ularning harakati kuch ishlatish, majbur qilish shaklini oladi.

Muassasaviy guruhlar — aniq tashkiliy tuzilmaga, barqaror funksiyalar va mutaxassis kadrlar apparatiga ega bo‘lgan kishilarning formal birlashmalaridir. Tashkiliy jihatdan tuzilmaning nisbiy murakkabligi, uyushqoqligi bu guruhlarga hokimiyat organlariga sezilarli va muntazam ravishda ta’sir o‘tkazib turishga imkon beradi.

Manfaatli guruhlar tuzilish prinsiplari bo‘yicha uyushmagan va uyushgan guruhlarga turkumlanadi.

Uyushmagan guruhlar — aniq tashkiliy tuzilmaga ega bo‘lmagan norasmiy guruhlardir. Bu turdagi manfaatli guruhlar xilma — xil ijtimoiy harakatlar misol bo‘ladi. Ular na nizomlarga, na tuzilmaga, na a’zolikka, na aniq, miqdoriy chegaralarga ega. Bu guruhlarda yuzlab, minglab va undan ham ko‘prok kishilar ishtirok etadilar. Guruh ishtirokchilari o‘rtasidagi aloqa g‘oyaviy xarakterda bo‘ladi, ammo uyushgan tashkilotlardan farqli o‘laroq bilan to‘ldirib, boyitilib borimaydi. Uning tashkiliy shakllari epizodlik xarakterga ega. Bu mitinglar, namoyishlar, turli xil murojatnomalardir. Ommaviy xarakatlar qoida bo‘yicha o‘zining rahbar o‘rinlarini tuzsada, bu organlar xarakat «a’zolari» tomonidan eams, balki jamoatchilik vakillari- kishilarning siyosiy kayfiyatini va ularning muayyan aniq maqsadini hayotda amalga oshirishda qatnashishga tayyor ekanligini ifoda etuvchi turli-tuman jamoat tashkilotlarining vakillari tomonidan saylanadilar.

Xarakatlar uzoq muddat va qisqa muddatli bo‘lishlari mumkin. Ko‘pincha ular maqsadga erishganlaridan so‘ng o‘z-o‘zidan tarqalib ketadilar.

Uyushgan guruhlar yuqori darajadagi ixtisoslik va tashkilotlarga (masalan, Kasaba uyushmalari, tadbirkorlarning birlashmalari etnik assotsiatsilar va boshqalar) egadirlar. Bu guruhlarga quyidagi belgilar xosdir.

a) formal tashkiliy birlik, birlashmaning ixtiyoriyligi tashkilotning faoliyatida o‘z a’zolari Bilan birgalikda ishlab chiqarilgan maxsus hujjatlar, nizomlarga amal qilish;

b) ularning oldindan aniq maqsadni ko‘zlab tuzilganligi;

v) tarkibi va tuzilishining, a’zolar o‘rtasidagi aloqalarning barqarorligi;
Ko‘plab mavjud bo‘lgan uyushgan tashkilotlar klassifikatsiyasidan uyidagilarni ajratib ko‘rsatish mumkin;

Muayyan masadlarni amalga oshirishdan manfaatdor bo‘lgan shaxsning ihtiyoriy a’zoligi prinsipiga tayanadigan tashkilotlar (kasaba, yoshlar va boshqalar);

Muayyan dasturlarni yoki shaxsni qo‘llab-quvvatlash maqsadida tuziladigan tashkilotlar.
Uyushgan tashkilotlarning ish olib borishi ularning qonun ta’sirida bo‘lishini taqozo etadi. Bu – uyushgan tashkilotlarning ro‘yxatdan o‘tishida, ularning faoliyati ustidan davlat organlarining nazoratini amalga oshirish mumkinligida o‘z ifodasini topadi.

Uyushgan tashkilotlar quyidagi tartibda tashkil etiladi. Avvalo, birlashmani tuzish uchun davlat organlaridan dastlabki ruxsatnoma olinadi. Ta’sis etilgan tashkilot mavjud huquqiy me’yorlar tomonidan belgilangan tartibda davlat organlarida ro‘yxatda o‘tadi. Birlashmani tuzishni hohlovchi fuqarolar bu haqida davlat organlariga ariza berib xabardor qilib qo‘yadilar. Manfaatli guruhlar jamiyatning qaysi sohalarida faoliyat ko‘rsatishiga qarab ham turlarga bo‘linadi.Bu quyidagilardan iborat:

Iqtisodiy soha mehnat munosabatlari sohasida tashkil etilgan guruhlar (tadbirkorlik uyushmalari, matbuot ittifoqlari, kasaba uyushmalari);

Ijtimoiy sohada tashkil etilgan guruhlar (qariyalarning birlashmalari, nogironlar jamiyati, mehr shavqat ittifoqlari);

Bo‘sh vaqt va dam olish sohasida tashkil etilgan guruhlar (sport jamiyatlari, filatelistlar ittifoqlari va boshqalar);

Fan madaniyat, din sohasida tashkil etilgan guruhlar (ilmiy assotsiatsiyalar, rassomlar, yozuvchilar, san’atkor ittifoqlari, sektalar, cherkovlar, machitlari va boshqalar);

Siyosiy sohada tashkil etilgan guruhlar (ekologik xarakatlar, tinchlik uchun, inson huquqlari uchun kurash olib boruvchi xarakatlar va boshqalar);

Bozor iqtisodiyotiga asoslangan davlatlarda manfaatli guruhlarga kiruvchi tadbirkorlik ittifoqlari va birlashmalari juda muhim vazifalarni bajaradilar. Ular turli mamlayekatlarda bajaradigan funksiyalari, faoliyat metodlari, aloqa shakllari bilan bir – biridan farq qiladi.

Tadbirkorlik ittifoqlari va birlashmalari o‘zining tuzilmalariga ega. Bu tuzilmalar rahbar organlarini (kengashlar, boshqaruv) turli mintaqaviybo‘limlarni o‘z ichiga qamrab oladi. Ular davlat organlari va tashkilotlariga ishsizlik, inflyatsiya Bilan kurash, ishlab chiqarishni rivojlantirish va boshqa masalalar bo‘yicha tavsiyalarni ishlab chiqish bilan shug‘ullanadilar.

Jamiyat siyosiy tizimida muhim ijtimoiy — siyosiy vazifani mehr — shafqat jamg‘armalari bajaradilar. Ular kuchli va ta’sirchan tashkilotlar qatoriga kiradilar. Mehr — shafqat jamg‘armalari O‘zbekiston Respubkasida ham keng tarqalgan va rivojlanib bormoqda. Ular jamiyat barcha qatlamlarining manfaatlarini ifoda etuvchi umumijtimoiy funksiyalarni 6ajaruvchi guruhlardir. Mehr — shafqat jamg‘armalari ta’lim, sog‘liqni saqlash, ijtimoiy ta’minot sohalarida faoliyat ko‘rsatmoqdalar. Ularning faoliyati kadrlar tayyorlash, onalik va bolalikni himoya qilish, ijtimoiy kam ta’minlangan oilalarni moliyaviy va boshka yullar bilan qo‘llab — quvvatlashga qaratilgandir.

Manfaatli guruhlarning yangi yunalishlaridan biri ijtimoiy — siyosiy klublar va birlashmalardir. Bu klublar "Saylovchilar ittifoki"; "Saylov"; "Afg‘on urushi ishtirokchilari klubi"; "Fidoyi yoshlar klubi" va boshqa yunalishlarda namoyon bo‘lmoqda, Bu harakatlarning maqsadi — siyosat subyekta sifatida shaxsning rolini tiklash, o‘z- o‘zini boshqarishga intilishdir

Jamiyat siyosiy tizimida xususiy klublar muhim ijtimoiy va siyosiy funksiyalarni ado etadilar. Ular o‘z qatorlarida yetakchi tadbirkorlarni, bankirlarni, tanikli siyosiy arboblarni, obro‘li jurnalistlarni va boshqalarni birlashtiradilar. O‘zining xarakteriga ko‘ra yopiq hisoblangan, tanlangan va cheklangan a’zolarga ega bo‘lgan xususiy klublar jamiyatning yuqori, boy tabaqalarini jipslashtirishga, ularning ijtimoiy — siyosiy qarashlari va tasavvurlarini shakllantirishga, ularning elitaga xos bo‘lgak hissiyotlarini ishlab chiqish va mustahkamlashga, ular uchun muhim bo‘lgan siyosiy va boshqa qarorlarni birgalikda muhokama etishga qaratilgandir. Ularni chinakamiga "siyosiy hokimiyatning yopik markazlari", o‘zining nooshkora faoliyati bilan siyosiy hukmronlikni ta’minlash uchun shart — sharoit yaratadigan noyob muassasalar deb ataydilar.

Jamiyatda kasaba uyushmalari muhim vazifalarni bajaradilar. Bu uyushmalar bir xil mutaxassislikdagi yoki ishlab chiqarishning bir xil tarmog‘ida band bo‘lgan mehnat kishilarini birlashtiradigan tashkilotlardir.

Kasaba uyushmalari mehnatnatkashlarning ommaviy jamoat tashkilotidir. Bu tashkilot mehnatnatkashlarning iqtisodiy va ijtimoiy manfaatlarini himoya qilishga, ularning madaniy — ma’rifiy saviyasi darajasini ko‘tarishga qaratilgandir. Hozirgi sharoitda milliy va xalqaro miqyosida kasaba uyushmalari mexnatnatkashlarning manfaatlarini himoya qilishning yangi yullarini, usullarini izlab topishga intilmoqdalar, iqtisodiy va ijtimoiy siyosiy ziddiyatlarning yanada ko‘proq chirmashib- chatishib ketishi tadbirkorlarning yirik ijtimsqiy- mehnat ixtiloflaridan qochishga, kasaba uyushmalari bilan hamkorlik qilishning yangi yullarini izlab topishga bo‘lgan intilishini kuchaytirmoqda. Ijtimoiy sheriklik siyosati mehnat ixtiloflarining keskinligini kamaytirishga qaratilgandir.

Mehnat munosabatlarini sheriklik, kelishuv ruhida tartibga solishning yo‘lga qo‘yilgan mexanizmi O‘zbekistonda ham mavjuddir. Respublikada ijtimoiy sheriklik siyosatining faol tarafdorlari sifatida kasaba uyushmalari, tadbirkorlarning uyushmalari chiqmoqdalar. Ular tomonidan tuzilgan qo‘shma komissiya budjet, investitsiya, ishchi kuchlar, soliqlar, ish haki, baho va raqobat sohasida siyosatni ishlab chiqish va amalga oshirishda faol qatnashmoqdalar.

Manfaatli guruhlarning mustaqil yunalishi sifatida huquqni himoya qilish tashkilotlari maydoniga chiqmoqdalar. Bu tashkilotlar. "Ijtimoiy himoya komiteta", "Himoya" va boshqa nomlarda faoliyat ko‘rsatmoqdalar.

Diniy uyushmalar jamiyatning kuchli va ta’sirchan tashkilotlaridan hisoblanadi. Sababi, dunyoda tinchlikni saqlash, kishilarni tarbiyalash, ular o‘rtasida umuminsoniy qadriyatlarni qaror toptirish yo‘lida turli diniy uyushmalarning imkoniyatlari kattadir. Diniy uyushmalar ham boshqa jamiyat tashkilotlari singari inson va jamiyatni to‘g‘ri yo‘lga, tinch — totuvlikka, oliyjanoblikka, hamkorlik va hamjihatlikka chaqirmoqda. Ular ham ug‘irlik, bosqinchilik, talonchilikni, zo‘ravonlikni, adolatsizlikni qoralaydilar. Bu tashkilotlar ham umidsiz dillarga taskin va yupanch bagishlaydilar, umidbaxsh a’mol sifatida singan ko‘ngillarni ko‘tara oladilar. Ayni paytda dinni niqob qilib olib undan g‘arazli mAqsadlarda foydalanuvchi, jamiyatdagi hamjihatlik, davlalararo, millatlararo va dinlararo totuvlik, ijtimoiy barqarorlikka tahdid soluvchi diniy ekstremistik uyushmalar ham yo‘q emas. Ularning ko‘rinishlari ham xilma – xildir. Bunga misol qilib: musulmon mamlakatlardagi «musulmon birodarlarini»; «toliblar harakati»; «vahobiylar harakatini» ko‘rsatish mumkin. Bu ekstremistik tashkilotlar va xarakatlarnining maqsadi, ular boshlagan jaholatparastlik faoliyati qanday oqibatga olib kelishi jahon jamoatchiligiga taboro ko‘proq ayon bo‘lmoqda. Ko‘plab mamlakatlarda diniy ekstremistik guruhlarning faoliyati ta’qqlab qo‘yilmoqda. Dunyoning turli mintaqalarida irqiy, millatchilik, terroristik, fashistik va jinoiy guruhlar ham faoliyat ko‘rsatmoqdalar. Bu guruhlarning faoliyati ham davlatlar va uyushgan jamoatchiliku tomonidan munosib diqqat-e’tiborni qaratishni talab etmoqda.

Hozirgi vaqtda milliy va xalqaro darajada manfaatli guruhlar muhim o‘zgarishlarni o‘z boshlaridan kechirmoqdalar. Ular stixiyali tashkil etilgan tashkilotlardan o‘zining ichki tuzilmalari to‘la qaror topgan, Aniq dasturga ega bo‘lgan jamiyatning siyosiy tizida o‘zining munosib o‘rnini topgan tashkilotlarga aylanish davrini o‘tamoqdalar. Bu tashkilotlarning o‘zgarishlar faoliyati o‘ziga sinchkovlik Bilan diqqat e’tiborini qaratishni talab etmoqda.

Ijtimoiy-siyosiy xarakatlar

Ijtimoiy-siyosiy xarakatlar- ijtimoiy taraqqiyotning asosiy xarakterlantiruvchi kuchlaridan biri hisoblanadi. Ular siyosiy jarayonlarga kuchli ta’sir ko‘rsatib, ijtimoiy hayotni o‘zgartiradi va rivojlantiradi. Ijtimoiy-siyosiy xarakatlar, xaddan tashqari xilma-xil siyosiy kuchlardan tashkil topadi. Ularga koalitsion prinsip asosida turli siyosiy partiyalar, kasaba uyushmalari, yoshlar, xotin-qizlar tashkilotlari va boshqa guruhlari kiradi. Xarakat qiluvchi tashkilotlar va guruhlardan har biri o‘zining mustaqilligini saqlab qoladi. Xarakat ishtirokchilari tomonidan ilgari surilgan talablar o‘zining miqyoslari, hamda ustuvorligi jihatdan bir xil emas. Ulardan ayrimlari hozirgi zamonning eng o‘tkir umumbashariy muammolari — tinchlikni himoya qilish, atrof — muhitni muhofaza etishga borib taqalsa, ba’zilari esa umumilliy vazifalarni: ishsizlikni bartaraf etish, milliy ozodlik teng huquqlilik, uy — joyga ega bo‘lish huquqi, unga to‘lanadigan hakni kamaytirish, oziq — ovqat mahsulotlari ekologik soflik uchun, va boshqa talablarni ilgari suradilar.


Yüklə 127,75 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə