DəDƏ qorqud a r a ş d ı r m a L a r ı
Yüklə 1,74 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Xülasə
- Xoşbəxt Əliyeva böyük elmi işçi, f.f.d. MƏHƏMMƏD FÜZULİ YARADICILIĞINDA FOLKLOR ƏNƏNƏLƏRİ
52
larla: ehyam, ironiya, istehza, rişxənd, həcv, məsxərə və s. verilir. Bu məsələlərə xüsusi diqqət yetirən xalq yazıçısı Mehdi Hüseyn yazır: Füzulinin böyüklüyü ondadır ki, o, öz dövrünün nöqsanla- rına göz yumamışdır. O, bir insanpərvər kimi, insan səadəti aşiqi kimi, gördüyü haqsızlıqlara qarşı üsyan etmiş, fəryad qoparmış insan kədərini ifadə etmişdir.” [9]. Doğrudan da M.Hüseynin təbirincə desək, M.Füzuli zəma- nəsinin haqsızlıqlarını, xalqa zülm-işgəncə verən məmurların iç üzünü görmüş onları sənətkar ustalığı ilə tənqid atəşinə tuta bilmişdir. Bir cəhəti də qeyd edək ki, Füzuli zəmanəsindən şika- yəti satira üslubunda yox, tənqid şəklində demişdir. Bu tənqiddə isə güclü bir üsyan, fəryad, kədər vardı. Sevindirici haldır ki, dahi şairin yaradıcılığındakı bu mə- qamlar ilk füzulişünas, tənqidçi və ədəbiyyatşünas Abdulla Surun tədqiqatlarında – Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi [1;479] kapital əsə- rində öz əksini tapmışdır. Nəticədə onu da qeyd edək ki, Azər- baycan ədəbiyyatının qüdrətli şairi M.Füzulinin hər bir əsərində zəmanədən şikayət məzmun və forma baxımından müxtəlif üsullarla şərh olunur.
1. Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi III cilddə. I cild,Bakı,1960 2. M.Füzuli .Seçilmiş əsərləri.Bakı,1984 3. H.Araslı.Füzuli. Bakı,1958 4. M.Quluzadə.Füzulinin lirikası.Bakı,1965 5. M.Cəlal. Füzuli sənətkarlığı.Bakı,1958 6. M.Cəfər. Füzuli düşünür.Bakı, 1959 7. A.Vəfalı. Füzuli öyrədir. Bakı, 1977 8. S.Əliyev. Füzulinin poetikası. Bakı, 1986 9. M.Hüseyn. Ədəbiyyat və sənət məsəslələri. Bakı, 1958
53
Məqalə XVI əsrdə yaşayıb yaratmış klassik Azərbaycan şairi M.Füzulinin yaradıcılığından bəhs edir.
В статье рассказывается о творчестве классического Азербайджанского поэта М.Физули, который жил и творил в шестнадцатом веке.
The article describes the work of the classical Azerbaijanian poet M.Fuzuli, who lived and created in the sixteenth century.
54
böyük elmi işçi, f.f.d.
FOLKLOR ƏNƏNƏLƏRİ
Dünya ədəbiyyatının dahi sənətkarı Məhəmməd Füzuli 1498- ci ildə Şərqin mühüm mədəniyyət mərkəzlərindən biri olan Bağ- dad yaxınlığında Kərbala şəhərində anadan olmuşdur. Məhəmməd onun adı, Füzuli təxəllüsüdür. Füzulinin atası Süleyman əsil-nə- səbcə Azərbaycan türklərindən-qədim Oğuz əşirətinin Bayat tay- fasındandır.Şair ilk təhsilini Kərbalada almış, Bağdadda davam etdirmişdir. iraqın Nəcəf və Hüllə şəhərlərində də yaşamışdır. Fü- zuli şəxsi mütaliəsi sahəsində orta əsr elmləri, xüsusən dini-fəlsəfi cərəyanlar, ərəb tərcümələri əsasında yunan fəlsəfəsi ilə yaxından tanış olmuş, klassik türk, ərəb, fars və hind ədəbiyyatını öyrən- mişdir.
Füzulinin elmi irsi onun bədii yaradıcılığı qədər mürəkkəb və aktual olub. O özünəqədərki klassik Şərq şeirinin ən yaxşı ənənə- lərini ustadcasına davam və inkişaf etdirmişdir. Füzuli Şərq şeiri- ni saysız-hesabsız yaradıcılıq uğurları ilə çoxaltmış, sözün əsl mə- nasında, ənənə ilə yeniliyi birləşdirmişdir. Özündən əvvəlki Şərq və Qərbi bədii fikir inkişafını aydın göstərən Füzuli sənəti eyni zamanda örnək və etalona çevrilib. Buna görə də o, özündən son- rakı əsərlərin mənəvi tərəqqisinə təkan vermişdi. Füzuli azərbay- canca, farsca və ərəbcə müxtəlif janrlı bədii və elmi əsərlər yaz- mışdır.
Məhəmməd Füzulinin ilk əsəri «Bəngü-Badə» («Tiryək və Şərab») olmuşdur. O bu əsəri Şah İsmayıl Xətaiyə ithaf etmişdir. Bundan başqa I Şah Təhmasibə və onun şərkərdələrinə, ayrı-ayrı valilərə, xanlara qəsidələr yazmışdır. Yaradıcılığının zirvəsi olan «Leyli və Məcnun» poemasını 1537-ci ildə qələmə almışdır. Füzuli bu əsəri Bağdada gələn Sultan Süleyman Qanuniyə həsr etmişdir. Füzuli üç dildə qəzəl, qəsidə, müsəddəs, tərkibbənd, tərcibənd, rübai, qitə, mürəbbe və başqa gözəl əsərlər yazmışdır. Fəlsəfi
55
mahiyyətli qəsidələri, «Yeddi cam», «Ənisül-qəlb», «Səhhət və Mərəz», «Şikayətnamə» əsərlərini qocalıq dövründə qələmə almışdır. O, qəsidələrini ayrıca bir əsər kimi toplayıb kitab şəklinə salmış, türk, fars və ərəb dillərində divanlar tərtib etmişdir. Məhəmməd Füzulinin «Leyli və Məcnun» əsəri Azərbaycan, eləcə də Şərq və dünya poeziyasının nadir incilərindəndir. «Leyli və Məcnun» mövzusunun Yaxın Şərq ədəbiyyatında çox qədim bir tarixi vardır. Tarixi mənbələr aydınlaşdırır ki, bu mövzu qədim zamanlarda ərəb şifahi xalq ədəbiyyatında mövcud imiş. Əsrlərcə şifahi şəkildə Şərq xalqları içərisində yayılan «Leyli və Məcnun» əhvalatı ərəb əfsanəsinə çevrilmişdir. Nizami Gəncəvi- nin ilk dəfə yazılı ədəbiyyata gətirdiyi «Leyli və Məcnun» poemasının mövzusu bir çox türk, fars, hind, özbək və tacik şairləri tərəfindən də qələmə alınmışdır. Dahi Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulinin «Leyli və Məcnun» əsəri orijinallığı ilə bu mövzuda əvvəllər yazılmış poemalar arasında xüsusi bir yer tutur. Məhəmməd Füzuli yaradıcılığında folklor ənənələrinin poe- ziyamızla, bədii ədəbiyyatımızla qırılmaz əlaqəsi onun dühasının məhsuludur. Şair xalq folklorundan geniş istifadə etmişdir. Füzuli xalqın zəngin söz sərvətini dərindən öyrənmiş və öz əsərlərində yeri gəldikcə geniş istifadə etmişdir. Bayatılarda, nağıllarda yaşa- yan xalq dünyagörüşü, həyata, məhəbbətə baxışı Füzuli poezi- yasına bir doğmalıq gətirmişdir. Xalq folkloru ənənələri Füzuli üçün əvəzsiz fikir mənbəyi olmuşdur. Zamanın qüdrətli şairi ol- duğundan xalqın sevgisini qazanmışdır. Füzuli yaradıcılığı dərin məzmunu, pak, ülvi hissləri ilə xalq qaynaqlarından bəhrələnən fəlsəfi bir poeziyadır. Füzulinin «Leyli və Məcnun» əsərinin qəhrəmanı Məcnundur. Şair Məcnun simasında dini ənənələrə boyun əymək istəməyən, adətlərə tabe olmayan, əsirliyini hiss edib, əsarətdən qurtarmağa can atan, azadlıq uğrunda hər şeydən keçən şeriyyəti qələmə almışdır. Füzuli yazır:
Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|