DəDƏ qorqud a r a ş d ı r m a L a r ı
Yüklə 1,74 Mb.
|
56
Təqrirə gətir bu dastanı, Qıl tazə bu əski bustanı». Bildim bu qəziyyə imtəhandır. Zira ki, bu bir bəlayi-candır, Sevdası dirazi bəhri kitah, Məzmunu fabanə naləvi ah. Bir bəzmi müsibəti bəladır Kim, əvvəli ğəm,sonu fənadır. (6.s.12) Füzuli yaradıcılığını xalq ruhu, xalq mənəviyyatı ilə bağlayan tellər qüvvəti olduğu qədər də çoxdur. Şair, övladı olduğu xalqın bədii irsini incədən-incəyə araşdırıb, onun ən yaxşı cəhətlərindən bütün ömrü boyu öyrənmişdir. «Füzuli əsl mənada xalqla nəfəs almış, xalqın duyğu və düşüncələri, məhəbbəti ilə yaşamışdır. Bu keyfiyyət şair ömrünün mənası olmuşdur. Maraqlıdır ki, Füzuli xalqa bu dərəcədə bağlılığını tez-tez xatırlamağı nəinki vacib bil- mir, hətta yersiz sayır. Böyük məhəbbət şairinin ayrı-ayrı qəzəllə- rindən başlamış, ta «Leyli və Məcnun» eşq abidəsinə qədər yazdı- ğı əsərlərdə möhkəm qənaəti belədir ki, əsl aşiq ürəkdə sevər, dildə yox. Əsl aşiq pünhani,gizli-gizli yanar və öz fədakarlığı ilə ikinci tərəfin boynuna minnət qoymağa cəhd etməz. Əsl məhəbbət hər şeyə qadir, hər şeydən uca olan təmiz, minnətsiz məhəbbətdir. Bu əqidənin aydın ifadəsini şairin öz xalqına, onun yaradıb yaşa- dıqlarına bəslədiyi çox güclü müqəddəs məhəbbətində də görü- rük» (2. s.79). Məhəmməd Füzuli yaradıcılığında folklor ənənələri, xalq mənəviyyatı ilə bağlı olduğu kimi, həm də bir müsəlman övladı tək dinə çox bağlı şəxsiyyət olub. Şərq ədəbiyyatında İslam dininin və onun müqəddəs kitabı «Qurani –Kərim»in ədəbiyyata olan təsirini xatırlamamaq mümkün deyil. Əsrlər boyu müsəlman xalqlarının mənəvi dünyası elm və mədəniyyəti «Qurani- Kərim»in yüksək ideallarından qida almışdır. İslam dininin gücü ilə müsəlman Şərqində bütün bəşəriyyəti heyran qoyan, yaradıcı- lıqlarının yüksək dəyəri ilə əsərləri adlayıb bu gün də uca zirvədə dayanan Nizami, Firdovsi, Füzuli kimi sənətkarlar yetişmişdir.
57
Füzuli yaradıcılığı, sənət dünyası sanki «Qurani-Kərim»lə nəfəs alır, şair Quranla bağlı mövzulara dönə-dönə müraciət edir, bədii ifadələrinin misilsiz gözəlliyini çox vaxt bu ecazkar kitabın səhifələrindən əxz edir:
Məhəmməd Füzuli yaradıcılığına «Quran» rəvayətlərinin təsi- ri çox güclü olmuşdur. Şairin sənətində «Qurani Kərim»in burax- dığı təsirdən biz onun pak, mömin, Allahsevər bir insan olduğunu görürük. Şair həm də insanı-insanlığın həqiqət axtarışlarında mə- ruz qaldığı faciənin poetik mənzərəsini şeirinin əsas məqsədi edir. Haqla-həqiqətlə, Allahla vəhdət yollarında Füzulinin məhəbbət və gözəllik amili hüdudsuz maneələrlə üzləşir. Füzuli şeirində mənə- vi əxlaqi və ictimai gercəkliyin şərhi üstünlük təşkil edir. Əzabkeş Məcnunun çəkdiyi kədər, iztirab Füzulinin hər beytində qeyd olunur:
58
Məcnun Leylinin eşqi üçün Kəbədə Allaha yalvarıb deyir: Ya rəb! Məndə eşqin binasını daim elə Kəbənin əsası kimi möhkəm elə hər ləhzə. Hər zaman, hər an eşq dərindən könlümə qəm. Sal; eşq yolunda müdam şövqümü artır, şövq ilə həmişə zövqümü artır, dünyanın harasında qəm varsa, könlümü o qəmə düçar elə. Sonra Füzuli yazır:
Məcnunun müqəddəs Kəbədə etdiyi dua qəbul olunur. Allah pak, təmiz məhəbbəti eşidir və Məcnuna Məcnun sevgisi verir. O, pak idi, duası da qəbul olunur. Füzuli yaradıcılığı boyu bütün dinlərə hörmətlə yanaşan, Uca Tanrıya hədsiz məhəbbət tərənnüm edən, eləcə də insana verdiyi yüksək qiymətlə fərqlənən bir şairdir. Füzulinin insanpərvərliyi onun tanrısevərliyindən qida alır. Şair tez-tez Quran rəvayətlərinə müraciət etməklə yaradıcılığının bu əsas cəhətinin – Allahsevər- liyini və insanpərvərliyini bir daha nümayiş etdirir. Füzuli yara- dıcılığında folklor ənənələrindən istifadə edərək Quran rəvayət- lərindən əvəzsiz fikir mənbəyi kimi istifadə etmişdir. Şair Adəm, Nuh, İbrahim, Yusif, İsa, Musa, Əyyub və başqa peyğəmbərlərlə bağlı hekayələr, eləcə də Məhəmməd əleyhissəlamın meracı və başqa hadisəsi ilə bağlı rəvayətlər əsərlərində öz əksini tapmışdır. Füzuli poeziyasında tez-tez rast gəldiyimiz surətlərdən biri də Xızır əleyhissəlamdır. Xızırın adı «Qurani-Kərim»də Əl-Kəhf («Mağara») 18 surəsində adı çəkilmişdir. Dini rəvayətlərdə Xızı- rın adı gah Musa əleyhissəlamla, gah da İsgəndər Zülqərneynlə yanaşı verilmişdir. Xızır dirilik suyu içib və bu dünyada ölməzlik qazanmışdır. Bu səbəbdən Xızır müxtəlif zamanlarda yaşamış peyğəmbərlərlə bağlı rəvayətlər danışılır. Kəhf surəsində Musa əleyhissəlamla Xızırın görüşdüyü yazılıb: Quranı Kərim, Əl-Kəhf («Mağara») surəsi. 60. Ya Məhəm- məd/ Yadına sal ki bir zaman Musa öz gənc dostuna xidmətində olan Yuşə ibn Nyna belə demişdir: «Mən /Xızırla görüşmək Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|