DəDƏ qorqud a r a ş d ı r m a L a r ı
Yüklə 1,74 Mb.
|
62
Füzuli poeziyasında Xızır əleyhissəlamın Dirilik suyu içib əbəbi həyat qazandığını tez-tez dilə gətirir.
Kim, köyər gördükdə şəmin atəşi-sazanına. Fani ol eşq içrə kim, bənzər fənasi aşiqin Feyzi-cavid ilə Xızırın çeşmeyi-heyvanına! (6.s.144) və yaxud: Ya rəb kəmali-bargəhi-kibriya həqi! Yəni füruğı-nuri-rüxi-Müstəfa həqi! Qıl ğərqə bəhri-eşqə vüsudum şəfinəsin, Fərmani-Xırzə Musi edən iqtiba həqi! (6.s.148) Bu qəzəldə Füzuli Xızırın fərmanına Musanın etdiyi iqtida haqqına, vücudumun gəmisini eşq dənizinə qərq elə deyir. «Qu- rani-Kərim»də Xızır peyğəmbərlə Musa peyğəmbərin gəmidəki görüşlərinə və oradakı hadisələrə bir işarədir. Başqa bir bənddə şair deyir:
və yaxud: Xızır vaqif olub həqiqətimə, Airdi ol rütbə ilə kisvətimə, Mənə eldən dəyər təpəncavü zür, Elə məndə yetər nişatü sürür (6.s.211) və yaxud: Ol şəhənşah ki, teyzindən umar kum müdam, Bəzmi-vəhdətdə əgər Xızrü, əgər İsadır. Çakəri-çakəri fəğfur ilə xaqan oluban, Bəndeyi-bəndəsi İskəndər ilə Daradır (5.s.252)
63
Füzuli bu şeirdə Xızır peyğəmbərlə İsa peyğəmbərin adını bir yerdə çəkir. Xızır peyğəmbər əbədi həyat qazanıbsa, İsa peyğəm- bər də ölüləri diriltmək gücünə malik olub. Füzuli bu yanaşmadan məharətlə istifadə edir. Füzuli Xızır peyğəmbərlə bağlı həm dini rəvayətlərdən, həm də folklor motivlərindən faydalanmışdır. Şair məhəbbət lirikasında və təbiət təsvirlərində, istərsə də çətin məqamda Xızırın hekayələrindən kifayət qədər bəhrələnib və gözəl əsərlər yaratmışdır. Füzuli yaradıcılığının zirvəsi olan «Leyli və Məcnun» poe- masını xalq mənəviyyatı, xalq adət ənənəsi ilə bağlanan keyfiy- yətlər o qədər çoxdur ki, hamısını qeyd eləmək əlbəttə mümkün deyil. «Leyli və Məcnun» şairin iri həcmli epik xarakterli əsəri olduğundan, mövzu əfsanəvi olsa da xalqın həyat səhnələri öz əksini tapa bilmişdir. Əfsanə ərəblərin həyatından olsa da, azər- baycanlı şairin qəlbindən süzülən sətirlər Azərbaycan xalqının folklorundan bəhrələnmişdir. Füzuli sənətinin böyüklüyünü göstə- rən ən güclü cəhətlərdən biri də məhz budur. Füzuli «Leyli və Məcnun» dastanını qələmə alarkən şifahi və yazılı variantlarını, onunla əlaqədar xeyli rəngarəng faktları öyrənmiş və lazım bildiklərindən faydalanmışdır. Şərq rəvayətləri və əfsanə qəhrəmanlarının xarakterinə ən münasib gələnlərini Füzuli qələmə aldığı dastanında qeyd etmişdir. Müxtəlif yazılı mənbələrdən və müxtəlif dildə yaranmış folklor nümunələrindən götürülmüş ümumi cəhət odur ki, onlar azərbaycanlı bir şairin qələminin bəhrəsidir. Beləliklə, ərəblərin yaratdığı eşq əfsanəsi Füzulinin qələmi ilə bütün dünyada şöhrət tapmışdır. «Leyli və Məcnun» qədim ərəblərin xarakter xüsusiyyətləri, davranış qayda- ları, əxlaq normaları barədə qiymətli məlumat verir. Füzuli Leylinin anasının dili ilə deyir: Ey iki gözüm, yaman olur ar! Namusumuzu itirmə, zinhar… Biz aləm içində niknamız, Mərifi-təmami-xasü amız, Nə pəng ilə daxi edəlim laf? Biz deməyəlim, sən eylə insanf? 64
Məndən ulu bir müdəbbirin var. Neylərsən agər atan eşitsə? Qəhr ilə sənə səyasət etsə? Minbəd gəl eylə tərki-məktəb. Bil əbsədini həmin cədü ab. (6.s.26) Leylinin anası hadisədən xəbər tutandan sonra təşvişə düşür, qızını çağırır və ona öyüd, nəsihət verir. Ana öz nəsihətində uzaqgörən, ismətli , abırlı bir qadın kimi hərəkət edir. Ana həddi- buluğa yenicə çatan məsum məktəbli qızının arlı, namuslu, şərəfli olması üçün ona yalvarır. «Leyli və Məcnun» poemasında Füzuli öz dövrünün bir çox ictimai mənəvi əlamətlərini görüb onlar haqqında yeri gəldikcə məlumatlar verir. Şair xalq adət və ənənəsini yada salaraq deyir:
Əmma, bu imiş çü xəliqə adət, Sən həm cəzə eyləmə ziyadət. Qız daim ata evində qalmaz. Peyvəstə anaya mehr salmaz. Lazım meyi-qəflət eyləyib nuş. Eyləsən atan-anan fəramuş. Leyli bu sözü qılardı ilqar, Deməzdi bir özgə mehnətim var. (6. s. 99) Poemada toy ənənəsini şair Leyli üçün İbni Səlamın elçi gəl- məsi səhnəsində geniş şəkildə əks etdirir. Leylinin toy mərasimi, gəlinin geyimi, bəzək əşyaları və başqa bu kimi adət-ənənə ilə bağlı xalqımızın qədimdən bəzi yaşayıb gəlməkdə olan mənəvi keyfiyyətlərini öyrənmək baxımından poema çox qiymətlidir: Əncüm gühəri olub səbəfuz Qıldı şəbi-tari ğeyrəti-ruz, Gülçöhrə sənəmlər oldular cəm, Rəsmi-tərəb etdilər mürəttəb. Beş yüz büti-gülrüxü şəkərləb, Yüz qonçə dəhənli mahparə, Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|