DəDƏ qorqud a r a ş d ı r m a L a r ı
Yüklə 1,74 Mb.
|
65 Yüz gülrüx əlində məcməri-ud, Eylərdi həvayi ənbərahud Yüz mahliqa olub günasaz, Qoşmuşdu sədayi-sazə avaz. Yüz nərgisi-məst gəzdirib cam, Əhbabə verirdi cami-gülfam, Yüz gül başı üzprə yüz təbəq zər Olmuşdu nişar üçün müqərrər. (6.s.99-100) Şair Leylinin gəlinköçmə mərasimi, toy şənliklərin, təntənəli geyimlər, bəzəklər, qız-gəlinlərin çalıb-oxuması elə təkcə o dövr adətini təsvir etmək arzusu ilə məhdudlaşmamışdır. Füzuli bu vaxt ən güclü təzadlı səhnə yaratmağa nail olmuşdur: toyda hamının deyib-gülməsi və Leylinin gizlicə fəğanü ah çəkməsi: Bir təxti-rəvan içində Leyli Nə şövkəiə nə şükuhə meyli, Hər ləhzə fəğani ah edərdi, Sərgəştəvü müztərib gedərdi, Əndişeyi-zövqü eyşdən pak, Seylabdə şan gedərdi xaşak. (6. s. 100) Toy mərasiminin bütün təsviri Füzulinin poema boyu inkişaf etdirdiyi əsas fikrin bədii təsdiqinə kömək edir. Leyli sədaqətlidir, o, Məcnunun eşqinə sadiq qalır. Əsərdə Leyli ata-anasının sözünə zahirən tabe olsa da, daxilən öz ürəyinə tabedir. Gözəl təntənə, təmtəraq onun ürəyini, aça bilmir, Məcnun eşqini unutdurmur. «Poemadan gətirilən başqa bir səhnəyə nəzər salaq. Çıraq ilə, pərvanə ilə, ay ilə, külək ilə, bulud ilə, nəsbihal və mükalimə- lərinin hamısında Leylinin xarakteri ən incə təsvirlər və sözlərlə tamamlanır. Eyni zamanda, Qeysə olan atəşin məhəbbətinin də məna və dərəcəsi müəyyənləşir. Ay ilə mükaliməsində Leyli öz eşqini ay və günün əfsanəvi eşqi ilə müqayisə edir, dərdini aya deyir, ondan çarə istəyir. Ayın vəziyyətini Leyli öz vəziyyəti ilə, məhz öz taleyi ilə vəsf edir. Ay Leyli üçün indi ancaq uğursuz bir mənzərənin timsalından başqa
66
bir şey deyildir. Özünü ona, onu da özünə oxşadaraq Leyli ürək dolusu mənəvi iztirablarla açı-açı fəryad edir» (7. s. 206). - Key vay, tükəndi mayeyi-ömür? Xurşidə irişdi sayeyi-ömr! Dəmdir dəri-fürsət ola məsudud. Müşkül görünə bəyani-məqsud. Dəmdir oyana yuxudan əğyar, Şərhi-ğəmi-dərdim ola dişvar. Mən əxtəri-bürci-istiyaqəm Mən şəmi-şərarçeyi-fəraqəm. Gündüz həbsim, gecə nəcatim, Gündüz mövtim, gecə həyatım. Olmuş dününə günüm mütabiq, Gün görməz imiş bəlalı aşiq! (6. s. 68) Füzuli yaradıcılığında dövrün adət-ənənəsi, toy, yas, müharibə qanunları real bir şəkildə verilmişdir. Leylinin aqibəti çox faciəli olur. O, Məcnunu sevdiyini heç kimə danışmır, hətta anası da bu sirri bilmir. Hamı Məcnunun onu sevdiyini və Leylinin buna görə kədərləndiyini güman edirlər. İbni Salamın ölümündən sonra Ley- linin dərdi bir azda artır. Şair xalqın yas mərasimini yada salaraq deyir:
Derlər bu idi ərəbdə adət Kim, ər əgər ölsə, qalsa övrət bir il, iki il tutardı matəm, Fəryadü fəğan edib dəmadəm. Xoş gəldi bu adət ol, nigarə, Fəryadü fəğanə buldu çarə. Matəmgədə eylədi məqamın, Matəmdə keçirdi sübhü şanın. Bir neçə gün onda ağlayıb zar, Həm ata evinə döndü naçar. (6. s. 143) Füzuli yas mərasiminin necə keçdiyini və adətə görə Leylinin ata evinə dönməsini aydın şəkildə vermişdir. Leylinin iztirabları onun öz dilində verilir:
67
Kimdən ola, nişədir bu yasın? Dərdi ələmin dənizi daşdı, Seylabi-bəla başımdan aşdı. Tiri-fələkə nişanə oldum, Tahuneyi-çərxə danə oldum. Matəmgədədir bu gecə aləm, Mən bəxti qara bir əhli-matəm. (6. s. 146) və yaxud: Ağlar kim olursa böylə halə Əlqissə, tutub təriqi-matəm. Ol vaqeəyə yığıldı aləm. Təmim ilə tutdular əzasin, Qəbrin düzüb urdular binasın. Tək olan müqimi-ərşeyi-xak. Ruh oldu qərini-övci-əflak, Şövq əhlinə qürb hasil oldu. Dəryasinə qətrə vasil oldu. (6.s.175) Füzuli Məcnunun atasının faciəsini dərin bir kədərlə verir. Əsərin əvvəlində verildiyi kimi Məcnunun atası öz yeganə oğlunu dərin bir məhəbbətlə sevir. Şair göstərir ki, ata oğul arzuladığı zaman özünün mal-dövlətinin sahibi ola biləcək bir varis kimi görmək istəyir. Ancaq tale buna imkan vermir. Məcnun öz atası- nın arzularını doğrultmur. Çarəsiz ata Məcnunu ziyarətgahlara aparır, yalvarır, amma əlac olmur. Nakəm ata, oğlunun dərdinə dözməyib ölür. Füzuli Məcnunun atasının məzarı üstə etdiyi ah- naləni belə verir: Feyzin mənə olmadı müyəssər, Sən xeyr dedin, mən eylədim şər. Cövr ilə sənə cəfalər etdim, Yanlış vardım, xətalər etdim. Ey dövlətim, olma dur məndən! Vey şəm, götürmə nur məndən! Olsam ğəmi-aləmə giriftar, Ancaq sən idin ənisü gəmxar.
Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|