DəDƏ qorqud a r a ş d ı r m a L a r ı
Yüklə 1,74 Mb.
|
93
Hakkari, Qars, Malatya, Muş, Tunceli, Van, Ərdahan və Iğdır Şərqi Anadolu bölgəsinə daxil olan İllərdir. Ağrı. Ağrı ili, yayda alpinistlik və təbiət gəzintiləri, qış möv- sümündə isə xizək idmanı üçün əlverişli şəraitə malik əfsanəvi dağı ilə Şərq Anadolu Bölgəsinin turizm mərkəzləri arasındadır.
yerləşmişdir. Adı əfsanələrə keçmiş bu bölgəyə Bingöl adını ver- mişlər. Qalaları, xizək mərkəzi və üzən adası ilə diqqəti cəlb edən bir ildir. Bitlis. Şərqi Anadolu Bölgəsində iştirak edən Bitlis, cənub- dan Siirt, qərbdən Muş, şimaldan Ağrı illəri və Şərqdən Van Gölü ilə həmsərhəddir. Bitlis, Qalaları və Türk İslam əsərləriylə əhə- miyyətli bir ildir. Elazığ. Şərq Anadoluda tarixi Harput Qalasının olduğu təpə- nin ətəyində qurulmuş bir şəhərdir. Mövcud tarixi qaynaqlara gö- rə Harputun ən köhnə sakinləri B.e.ə. 2000-ci ildən etibarən Şərqı Anadoluda yaşayan Hurrilərdir. Ərzincan. Şərqi Anadolu bölgəsində Fıratın yuxarı hissəsin- də yerləşən Ərzincan, Anadolunun ən qədim mədəniyyət mərkəz- lərindən biridir. Ərzincan mədəni zənginliyi qədər təbii gözəllik- ləri, coğrafiyası, mətbəxi və həyat imkanları ilə tam bir turizm cənnətidir.
Ərzurum olduqca köhnə bir məskunlaşma vahididir. Palandöken Dağı ətəklərində yerləşən bu şəhər son illərdə qış turizmi baxı- mından böyük əhəmiyyət qazanmışdır. Hakkari. Dərin və uzun Zap Vadisinin cənub yamacında yer- ləşən və dörd bir tərəfi dağlarla əhatəli Hakkari Anadolunun ən uzaq ellərindən biridir. Türkiyə xəritəsinin Cənub-Şərq küncündə ən ucqar nöqtədə mövqe tutan və İran–İraq sərhəddindəki 343 km-lik. sərhəddi ilə Türkiyənin ən strateji İli olduğu deyilə bilər.
həddində yerləşir və eyni zamanda iqlim səbəbindən də ən soyuq illərindən biridir. Ancaq məkanın bu mənfiliyi İlin sənaye inkişa-
94
fında nisbətən mənfi təsir etsə də il turizm potensialı baxımından bölgənin başlıca illərindən biridir. Malatya. Şərqi Anadolu Bölgəsinin Yuxarı Fırat Hövzəsində yerləşən Malatya ili, coğrafi mövqeyi, tarixi karvan yollarının - məşhur Kral Yolu və İpək Yolu - üzərində olması və sahib olduğu zəngin su qaynaqları səbəbi ilə, Neolit dövründən bu yana məs- kunlaşmalara səhnə olmuşdur.
turizm potensialına sahib olan Muş, Şərqi Anadolunun Yuxarı Murat-Van hissəsində, Çar Adası və Korni Adası arasındakı dü- zənlikdədir. Tunceli. Şərqi Anadolu Bölgəsinin Yuxarı Fırat hissəsində yerləşən Tunceli İli, Şimalda və Qərbdə Munzur Dağları ilə Qarasu çayı, Şərqdə Bingöl Dağları və Pəri Suyu, cənubda Keban Baraj Gölü ilə əhatə olunur. Van. Van və ətrafı, ərazi baxımından əhəmiyyətli bir mövqe- yi olduğu üçün çox köhnə dövrlərdən bəri məskunlaşma ərazisi olmuş, bir çox sivilizasiyanın izlərini özündə qoruyub saxlamış- dır. Urartu mədəniyyətinə paytaxtlıq edən Van, bu günə qədər, Hurrilər, Hititlər, Farslar, Medes, Səlcuqlular, Osmanlılar kimi bir çox mədəniyyəti bağrında daşımışdır. Ardahan. Türkiyənin Şərqi Anadolu Bölgəsindəki sərhəd İl- lərindən olan Ardahan, sərhədləri içərisindəki Damalı Dağlarında meydana çıxan Atatürk silueti ilə məşhurdur. Hər il iyun ayının 15-dən İyul ayının 15-ə qədər saat 18-dən etibarən Qaradağın üzərində Atatürkün bu silüeti dəqiq olaraq təxminən 20 dəqiqə izlənilməkdədir. Iğdır. Türkiyənin Şərq sərhəddində yerləşən Iğdır, əfsanəvi Ağrı Dağı ilə həmsərhəd olan bir ildir. Orta əsrlərin nəhəng şair və mütəfəkkirlərindən biri də Mə- həmməd Füzuli olmuşdur. Professor M.Yusifov Füzuli haqqında yazır. “Füzuli əslən Azərbaycan bayatlarının nəslindəndir. Azər- baycan məkanında doğulub. Lakin sonrakı hadisələr Füzuli ailəsi- ni və digər başqa ailələri Azərbaycan məkanından uzaqlara köçməyə məcbur etmişdir”(3.s.55) Füzulinin əsərlərində bugünkü 95
Azərbaycan dili ilə səsləşən o qədər aydın fikir və ifadələr, xalq deyimləri vardır ki, bunları Azərbaycan mühitindən, Azərbaycan məişətindən, Azərbaycan həyatından və azərbaycançılıq təfəkkü- ründən ayrı təsəvvür etmək mümkün deyildir. Onun əsərləri öz vətəninin hüdudlarından kənarda ərsəyə gəlmiş olsa da onların ruhu Azərbaycanla bağlıdır. Ona görə də bu dil asanca başa düşü- lə bilir. Buradakı sözlər, ifadələr, cümlələrin quruluşu bilavasitə Azərbaycan mühitini xatırladır. Şairin dilində Azərbaycan məka- nında işlədilən çoxlu dialektizmlərə də rast gəlmək olur. Şairin dilində belə ifadələr öz məkanından kənarda işlədilsə də öz milli və yerli xüsusiyyətlərini saxlamaqdadır. Buna görə də Füzuli ya- radıcılığında, əsasən də türkcə qəzəllərində Azərbaycan dilinə aid dialektizmlər çox zəngindir. Onun yaradıcılığı təkcə Azərbaycan poeziyası üçün deyil, bütövlükdə Şərq ədəbiyyatı, eləcə də dünya ədəbiyyatı üçün əhəmiyyətlidir. Füzulinin zəngin ədəbi və fəlsəfi irsi olmuşdur. Üç qəzəl divanı, azərbaycan, fars və ərəb dillərində qəzəl divanları olmuşdur.Bunların içərisində Azəri türkcəsində yazdığı qəzəllərinin özünəməxsus xüsusiyyətləri vardır. Odur ki, həm Məhəmməd Füzulinin Türkcə qəzəllərindəki dialektizmlər, həm də Türkiyə türkcəsinin Şərqi Anadolu bölgəsindəki dialek- tizmlərin yüksək əksəriyyətinin araşdırmalar nəticəsində eyni mə- nada işləndiyi ortaya çıxmışdır. Bu formalaşmada müxtəlif tay- faların eyni ərazilərdə bərabər yaşamaları mühüm rol oynamışdır. Bəhs edilən ümumiliyi göstərmək üçün Türkiyə türkcəsinin Şərqi Anadolu bölgəsinin dialektləri ilə Məhəmməd Füzulinin Türkcə qəzəllərində işlədilən bəzi sözləri müqayisəyə cəlb edirik.
degil şeklinde işlenmişdir. Büləndü pəsti-aləm şahidi-feyzi-vücudundur, Degil bihudə olmaq yox ikən ərzü səma peyda.(1.s.40) ...Oldu bazari-cahan rövnəqi bir dürri-yetim Ki, degil iki cahan hasili ol dürrə bəha. (1.s.41) Bu ədat Şərqi Anadolu dilalektlərində də aşağıdakı şəkillərdə işlənməkdədir.
Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|